FANATYK
(The Believer)
O filmie
Fanatyk jest współczesną opowieścią o młodzieńczym buncie
nowojorskiego chłopaka - Żyda. Zrozumiałe jest, że to zjawisko dotyka szczególnie
silnie najinteligentniejszych. Jednak w przypadku bohatera przeradza się w dramat
determinujący całe jego życie.
Obdarzony silną osobowością, pełen charyzmy, samodzielnie myślący uczeń jesziwy
podczas rozważań nad wersetami Tory traktującymi o Boskim żądaniu, by Abraham w imię
wiary ofiarował własnego syna Izaaka, Danny Balint doznaje szoku porażony
okrucieństwem Boga. W interpretacji chłopaka przypowieść ta jest dowodem pychy i siły
niszczącej ludzką miłość.
Wstrząsające odkrycie prowadzi Danny'ego do otwartej wojny z Bogiem i co za tym idzie do
przeciwstawienia się własnej społeczności, zakwestionowania jej tożsamości
religijnej i kulturowej.
W prostej konsekwencji chłopak staje się antysemitą, okrutny jak jego Bóg, dołącza
do skinheadów. Nienawidzi swoich i pogardza jednocześnie żądnymi krwi osiłkami. Brnie
dalej, dzięki swojej inteligencji robi karierę jako ideolog w organizacjach
neofaszystowskich. Tam poznaje dziewczynę, rodzi się zauroczenie perwersyjną przemocą,
ale pod wpływem dziewczyny zafascynowanej duchowością Danny'ego przeradza się w
miłość pełną szacunku dla pierwotnej tradycji religijnej chłopaka.
Bohater jednak nie przestaje dokonywać aktów terroru i przemocy wobec Żydów, mimo iż
jest świadomy irracjonalności antysemityzmu i przyziemnych motywów kierujących
neofaszystami.
Skazany przez sąd za bójkę w restauracji żydowskiej chłopak poddany zostaje terapii
uczłowiecznienia przez ocalałych z Holocaustu. Opowiadanie starca, który przeżył
śmierć syna zamordowanego przez hitlerowca doprowadza Danny'ego do wściekłości - to
znowu pokorny Abraham ofiarował własne dziecko. Furia z powodu odwiecznej bierności
Żydów przesłania chłopakowi tragedię Zagłady, jednak obraz zamordowanego dziecka i
rozpacz starca zaczynają go prześladować, podobnie jak widok Tory profanowanej przez
skinheada. I to spowoduje refleksję, Danny wówczas zrozumie gotowość ofiary Abrahama i
istotę wiary, ale będzie również wiedział, że doszedł już za daleko i aby wrócić
musi sam stać się Izaakiem. Dokonuje samoofiary w Yom Kippur - Święto Odkupienia.
Inspiracją dla twórców "Fanatyka" stało się autentyczne wydarzenie mające
miejsce w 1964 roku w Nowym Yorku. Otóż dziennikarz New York Timesa dowiódł po
aresztowaniu członków Ku Klux Klanu, którzy zaatakowali dzielnicę żydowską w
Bronxie, że jednym z demonstrantów był żydowski wyrostek. W momencie odkrycia prawdy
chłopak popełnił samobójstwo. Fakt ten znalazł w filmie tylko odległe echo
sprowadzające się do stworzenia sceny przytaczającej rozmowę chłopca z dziennikarzem.
W istocie film stał się głęboką uniwersalną debatą na temat potrzeby posiadania
tożsamości przez człowieka i jej przeciwieństwa - niszczącej wszystko przemocy.
Przede wszystkim jednak jest to film o problemie tożsamości. Co ją stanowi? Religia,
narodowość, rasa, ideologia? Danny występuje przeciw własnej tożsamości, chce ją
zabić, wysadzić w powietrze, zbezcześcić. Postrzega Żydów jako ofiary, więc sam
postanawia być katem. I staje się swoim własnym oprawcom. Wyobraża sobie czasy
Holocaustu. W marzeniach jest na przemian SS-manem znęcającym się nad Żydami, i Żydem
zabijającym SS-mana.
Fanatyk jest wiarygodny dzięki rewelacyjnej kreacji. Renegat, potwór, buntownik, upadły
anioł - Gosling w roli Danny'ego jest tym wszystkim naraz, a jednocześnie pozostaje
człowiekiem z krwi kości, a nie jedynie intelektualną konstrukcją. Dzięki Goslingowi
nie tylko wierzymy, że ktoś taki jak Danny może istnieć, ale współczujemy mu,
rozumiemy, ba, nawet się z nim utożsamiamy.
Fanatyk może wydać się na pierwszy rzut oka historią trochę egzotyczna: opowieścią
o specyficznie żydowskich urazach, traumach i kłopotach z samookreśleniem. Istotnie
wielowiekowe życie na wygnaniu, prześladowania, stałe poczucie zagrożenia, wreszcie
Holocaust sprawiły, że w kulturze Żydów z diaspory kwestia tożsamości, kompleks
ofiary czy pogarda dla własnej bezsilności przybierają wyjątkowo skrajną postać.
Jednak nie ma co się łudzić, że innych to nie dotyczy. Fanatyk opowiada o demonach,
które tkwią w każdej religii, kulturze, czy narodzie - tyle że tu demony te
przybierają ekstremalną formę. Brzmi to banalnie, ale Fanatyk to film, który daje do
myślenia. A właściwie wwierca się w mózg. I zostaje w nim na długo. Nakłania do
rozmyślań nad tolerancją, jakże cienką granicą pomiędzy miłością i nienawiścią
oraz nad niezrozumiałością wyroków Boskich. Miejscem w umyśle człowieka, w którym
wiara uzupełnia wiedzę...
"Bóg nie byłby Bogiem, jeśliby zadowalał tylko intelekt. A by prawdziwie być
Bogiem, musi On władać sercem i przemieniać je. Bóg musi znajdować swój wyraz w
każdym najdrobniejszym czynie swojego wyznawcy".
Gandhi Mohandas Karamchand (Mahatma, 1869 - 1948)
Festiwale i nagrody
Wielka Nagroda Jury na Festiwalu Filmowym w Sundance 2001
Pierwsza nagroda na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie 2001
Festiwal Filmowy w Toronto 2001
Festiwal Filmowy w Monachium 2001
Festiwal Filmowy w Jerozolimie 2001
Międzynarodowy Warszawski Festiwal Filmowy 2001
Obsada
(w kolejności występowania)
Danny - RYAN GOSLING
Ortodoksyjny uczeń - PETER MEADOWS
Billings - GARRET DILLAHUNT
Carleton - KRIS EIVERS
Lokalny urzędnik - JOEL GARLAND
Curtis - BILLY ZANE
Lina - THERESA RUSSELL
Carla - SUMMER PHOENIX
Starszy człowiek - JACK DRUMMOND
Rav Zingesser - SIG LIBOWITZ
Młody Avi - JAMES G. MCCAFFREY
Młody Danny - JACOB GREEN
Młody Stuart - FRANK WINTERS
Ojciec Danny'ego - RONALD GUTTMAN
Linda - HEATHER GOLDENHERSH
Guy Danielsen - A.D. MILES
Whit - TOMMY NOHILLY
Kyle - JOSHUA HARTO
Chuck - CHUCK ARDEZZONE
Drake - GLENN FITZGERALD
Pierwszy kelner - EBON MOSS-BACHRACH
Steve - CHRISTOPHER KADISH
Sędzia - DAVID BAILEY
Pani Frankel - LUCILLE PATTON
Terapeuta - JOHN MARTIN
Polerowacz - MICHAEL MARCUS
Starszy Żyd - ROBERTO GARI
Cindy Pomerantz - SASCHA KNOPF
Rabin Greenwalt - TIBOR FELDMAN
Ilio Manzetti - HENRY BEAN
Stuart - DEAN STROBER
Miriam - ELIZABETH REASER
Roger Brand - JORDAN LAGE
Avi - JUDAH LAZARUS
Scenariusz i reżyseria - HENRY BEAN
Producenci - SUSAN HOFFMAN, CHRISTOPHER ROBERTS
Producenci wykonawczy - JAY FIRESTONE, ADAM HAIGHT, DANIEL DIAMOND, ERIC SANDYS
Story - HENRY BEAN & MARK JACOBSON
Zdjęcia - JIM DENAULT
Montaż - MAYIN LO, LEE PERCY A.C.E.
Muzyka - JOEL DIAMOND
Kostiumy - ALEX ALVAREZ, JENNIFER NEWMAN
Pierwszy asystent reżysera - ROGER M. BOBB
Drugi asystent reżysera - MICHAEL MEADOR
Scenografia - SUSAN BLOCK
Kierownik produkcji - FRANK M. CALO
Pierwszy operator kamery - CLAIRE F. CARIO
Drugi operator kamery - NIKNAZ
Scenografia - SARAH BERNEY
Fryzury i makijaż - RENEE DI DIO
Kierownik montażu dźwięku - BRIAN LANGMAN
Montaż efektów dźwiękowych - PAUL P. SOUCEK, BRIAN LANGMAN
Montaż dźwięku - SUZANA PERIC
DODATKOWE ZDJĘCIA
Kierownik zdjęć - BEN WOLF
Operator - PHIL GRIES
Asystent producenta - VICTOR SPINELLI JR.
Tuska^
|