BizReporter

Cofnij
Strona główna
Poprzedni artykułNastępny artykuł


-= TECHNIKA I TECHNOLOGIA =-
BizReporter nr 03 - 2000.03.05 Robert Rogala

Transfer technologii jako komponent strategii technologicznych

Do lat osiemdziesiątych strategie technologiczne powstawały w oparciu o klasyczny podział innowacji na innowacje inspirowane popytem rynkowym (market pull) oraz innowacje inspirowane rozwojem technologii (technology push)1. Podczas gdy innowacje prorynkowe były zorientowane na konkretne potrzeby odbiorców, preferując istniejące już struktury produkcyjne, innowacje protechnologiczne dawały szanse "otwarcia" nowych rynków. Pierwszy rodzaj innowacji zmniejszał co prawda ryzyko niepowodzenia rynkowego produktu, ale nie wykorzystywał w pełni możliwości związanych z wdrażaniem postępu technicznego. Drugi rodzaj innowacji dawał wprawdzie duże możliwości rozwojowe przedsiębiorstwom, ale związany był także z dużym ryzykiem ekonomicznym2. Wiele badań empirycznych przemawiało za jednym lub drugim sposobem tworzenia innowacji, ale żadna teoria nie potrafiła znaleźć należytego rozwiązania tego problemu.

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych realizowano w państwach EWG, w tym także i w Niemczech szereg programów opartych na teorii technology push, ale nie podniosło to spodziewanej konkurencyjności niemieckiego przemysłu. Programy nie uwzględniały kwestii urynkowienia technologii. Odnotowano zbyt małą dyfuzję technologii, a szereg kluczowych dla gospodarki przemysłów, takich jak przemysł samochodowy, maszynowy, telekomunikacyjny i biotechnologiczny charakteryzowały się zbyt niskim popytem na nowe technologie. Jednocześnie krytykowano spektakularne "mamucie" projekty typu JESSI, HERMES czy COLUMBUS i wskazywano na zaistnienie nowych aspektów związanych z kreowaniem innowacji, a mianowicie innowacji rozumianych jako proces społeczny3.

Krytyka tego podejścia dotyczyła przede wszystkim państw z centralnym sterowaniem gospodarką, gdzie taki sposób pozyskiwania i kreowania innowacji był regułą. Z chwilą upadku tych systemów gospodarczych straciła ona jednakże sporo argumentów, a uwagę niektórych badaczy amerykańskich i europejskich zaczęły przyciągać w większym stopniu niż dotychczas inne państwa, realizujące strategie technologiczne w oparciu o teorię technology push. Wskazywali oni coraz częściej na sukcesy gospodarki japońskiej i potrzebę naśladownictwa zhierarchizowanego systemu kooperacji technologicznych w Japonii na wzór organizacji ministerstwa MITI4. Jednocześnie pojawiły się nawet takie stanowiska, które stawiały pod znakiem zapytania skuteczność sposobu pozyskiwania innowacji typu market pull ze względu na niebezpieczeństwo pominięcia innych aspektów stanowiących o procesie powstawania innowacji5.

Zdaniem Coopera najefektywniejsze byłoby stosowanie tzw. balanced strategy charakteryzującej się równoważnym traktowaniem orientacji prorynkowej i protechnologicznej ukierunkowanych przede wszystkim na rynki wzrostu6. Wydaje się, że na taką ewolucję poglądów wpływały zmiany zachodzące w strukturze przedsiębiorstw oraz nowe trendy przejawiające się w dążności do kooperacji w działalności B+R7. Wraz z globalizacją rynków, transferem wiedzy o skali światowej i zmieniającym się charakterem nowoczesnego przedsiębiorstwa następuje coraz szybsza międzynarodowa dywersyfikacja jednostek produkcyjnych i badawczych i znika elementarny warunek prowadzenia działalności B+R, a w tym i transferu technologii zorientowanego na tradycyjną nieruchomość czynników produkcji8.

Dotychczas literatura przedmiotu w różny sposób formułowała postulaty dotyczące tworzenia strategii technologicznych i roli, jaką odgrywa w nich transfer technologii. Bernd Wolfrum wylicza i poddaje ocenie strategie technologiczne (patrz tablica na s. 29).

Istotne znaczenie posiada sposób pozyskiwania technologii przez przedsiębiorstwo ze źródeł zewnętrznych, czyli uczestniczenie w procesie transferu technologii. Mimo, iż większość fachowców uważa, że działalność B+R należy do głównych zadań przedsiębiorstwa, to jednak koncepcja Zahna wskazuje na środowisko zewnętrzne (wobec firmy) jako źródło wiedzy technicznej9. Podobne stanowisko prezentuje Brockoff wysuwający szereg argumentów przeciw planowaniu badań jedynie wewnątrz przedsiębiorstwa10.

Instytucjonalny transfer technologii w gospodarce niemieckiej

Oprócz własnej działalności B+R przedsiębiorstwa niemieckie stworzyły wiele możliwości prowadzenia wspólnej działalności B+R. Taka działalność jest rozumiana jako pośrednictwo technologiczne zbliżone do sfery gospodarki. Jedną z tych inicjatyw było utworzenie stowarzyszenia Arbeitsgemeinschaft industrieller Forschungsvereinigungen (AiF) wspierającego pośrednio z pomocą Federalnego Ministerstwa Gospodarki BMWI tzw. wspólnotowe badania przemysłowe. Do stowarzyszenia należy ponad 100 zrzeszeń badawczych stawiających sobie za cel przede wszystkim usunięcie dysproporcji strukturalnych między dużymi z jednej strony oraz średnimi i małymi przedsiębiorstwami z drugiej strony. Ponieważ te ostatnie nie są w stanie utrzymywać własnych jednostek badawczych, stowarzyszenie stwarza im możliwość wspólnego użytkowania wyników badań. Przedsiębiorstwa niemieckie tworzą również wiele fundacji wspierających naukę i badania. Przykładowo Stifterverband für die Deutsche Wissenschaft podejmuje działania mające na celu rozwój nauki i techniki oraz propaguje rezultaty sponsorowanych badań w społeczeństwie. Fundacjami reprezentatywnymi są również Volkswagenstiftung, Thyssen-Stiftung, Robert Bosch Stiftung i Deutsche Bundesstiftung Umwelt. Fundacje odgrywają dużą rolę w procesie transferu technologii sponsorując niejednokrotnie projekty, których finansowanie ze środków publicznych byłoby niemożliwe ze względu na przedmiot badań. Oprócz fundacji aktywną rolę w promowaniu przedsiębiorczości i transferu technologii odgrywają również związki branżowe, organizacje zawodowe, izby przemysłowe, handlowe i rzemieślnicze.

Pozyskiwanie technologii

Przedsiębiorstwa niemieckie noszące się z zamiarem wykorzystania technologii, a więc będące uczestnikiem transferu technologii mogą zdobywać ją w różnoraki sposób. Głównymi źródłami zaopatrywania się są:

  • wewnętrzna działalność B+R,
  • zlecenie B+R kierowane do innych przedsiębiorstw lub jednostek badawczych,
  • wspólnotowe badania przemysłowe,
  • współpraca w działalności B+R z innymi przedsiębiorstwami,
  • zakup patentów, licencji i innej wiedzy technicznej,
  • współpraca z ekspertami technicznymi spoza przedsiębiorstwa,
  • zakup urządzeń produkcyjnych.

Sposoby zaopatrywania się w technologie są przedmiotem wielu badań. W Republice Federalnej Niemiec istnieje pięć wiodących, prywatnych, niezależnych instytucji o statusie instytutów badawczych zajmujących się badaniami statystycznymi dla potrzeb państwa i gospodarki11. Instytuty te prowadzą również badania w zakresie transferu technologii, monitorując rynek technologiczny w Niemczech nieprzerwanie od połowy lat osiemdziesiątych. W ramach badań przeprowadzane są ankiety oraz wywiady z fachowcami zajmującymi się działalnością w tej dziedzinie. Ankieta przeprowadzona przez Instytut Badań nad Gospodarką w Monachium w roku 1994 ujawniła, iż ponad 50% ankietowanych prowadzi wewnętrzną działalność B+R, przy czym 60% przedsiębiorstw korzysta w sposób ciągły z własnych zasobów w dziedzinie działalności B+R12. Na miejscu drugim firmy sytuują sposób pozyskiwania technologii za pomocą organizowanych samodzielnie kontaktów z innymi przedsiębiorstwami i jednostkami badawczymi. Przedsiębiorstwa pozyskują technologie również poprzez rutynową działalność handlową. Taka forma transferu technologii pozwala producentowi wprowadzić nowy produkt na rynek po tym, jak zdobył on odpowiednie informacje dotyczące konkretnego zapotrzebowania od dostawców półproduktów lub materiałów i potrafił je wykorzystać w produkcji. Kolejne miejsce w rankingu ankiety zajmują jednostki doradcze i inne źródła informacji, które zostały ocenione wyżej niż pośrednictwo w kontaktach z obcymi przedsiębiorstwami.

Badania ankietowe wskazują na to, źe wiele przedsiębiorstw nie nawiązało dotychczas współpracy z producentami technologii. Przyczynami tego stanu rzeczy były:

  • zbyt wysokie koszty transakcji (46,1%), w tym w nowych krajach związkowych (54,2%),
  • zbyt mało informacji na temat producentów technologii spoza własnego przedsiębiorstwa (36,4%), w tym w nowych krajach związkowych (18,0%),
  • zbyt duże różnice między wymaganiami natury naukowej producenta technologii i popytem na technologię (32,3%), w tym w nowych krajach związkowych (21,4%),
  • zbyt czasochłonne czynności administracyjne w ramach współpracy (22,4%),
  • konieczność użytkowania własnej wiedzy technologicznej (16,7%),
  • brak pożądanego know-how (13,5%), w tym w nowych krajach związkowych (20,6%),
  • brak gwarancji poufności powierzonego know-how (13,5%), w tym w nowych krajach związkowych (23,0%),
  • inne przyczyny (6,6%), w tym w nowych krajach związkowych (6,4%),
  • zbytnia odległość relewantnych producentów technologii (4,4%), w tym w nowych krajach związkowych (6,8%).

O ile małe i średnie przedsiębiorstwa wskazywały na zbyt duże koszty transakcji jako główną przeszkodę w zaopatrywaniu się w know-how, to firmy duże postulowały konieczność stosowania wiedzy technologicznej powstałej wyłącznie wewnątrz przedsiębiorstwa. Takie wypowiedzi tłumaczy specjalizacja przedsiębiorstwa w danej dziedzinie produkcji, ale także chęć odseparowania się od zasobów wiedzy technicznej powstającej poza przedsiębiorstwem, tzw. syndrom NIH (not-invented-here). Przyczyną tego stanu rzeczy jest preferowanie dokonań własnych pracowników i uzależniona od tego kariera zawodowa, która mogłaby być zagrożona za sprawą powierzenia prac osobom spoza firmy. Wpływa na to mała mobilność personelu B+R w Niemczech i rutynowość wykonywanych przez nich prac.

Wyniki ankiet wskazują jednak także na dużą aktywność przedsiębiorstw przy pozyskiwaniu nowych technologii. Większość przedsiębiorstw uczestniczy także w procesie transferu technologii, a ich uczestnictwo przybiera różne formy. Tylko 5% (9% w nowych landach) dużych firm prowadzących własną działalność B+R korzysta wyłącznie z wyników własnych badań. Odsetek ten jest nieco wyższy w przypadku firm małych (z zatrudnieniem poniżej 20 osób), a mianowicie 26%. Kwestią przesądzającą o konieczności nabycia nowych technologii była niemożność (niecelowość) zatrudnienia własnego personelu B+R (61,3%). Innym powodem był przymus produkcyjny, a mianowicie potrzeba połączenia własnego know-how z obcymi technologiami (44,1%). Wśród przyczyn ankietowani wymieniają także konieczność prowadzenia odpowiednich badań podstawowych (35,3%), chęć skrócenia cykli innowacyjnych (12,0%) i poziom wyposażenia przyrządowego partnerów technologicznych w zakresie pomiarów, testów i kontroli jakości. Badania niemieckie wskazują jednoznacznie na to, że w przyszłości znacznie zwiększy się rola pozyskiwania technologii ze źródeł zewnętrznych, a zatem także zinstytucjonalizowanego transferu technologii13. Jednocześnie ankietowani nie posiadają wystarczającej wiedzy na temat instytucji zajmujących się transferem technologii. Dotyczy to również dużych przedsiębiorstw, które ze swej strony nie są przekonane co do rzetelności i efektywności poczynań tego typu organizacji.

Interesujące wydają się być wyniki badań w zakresie konkretnych usług świadczonych przez jednostki transferu technologii w Republice Federalnej Niemiec. Przedsiębiorstwa oceniły je w skali 1 (w pełni zadowalająco) do 5 (w pelni nieodpowiednio) w następujący sposób:
doradztwo techniczne63,7% 2,54
seminaria, imprezy, szkolenia62,5% 2,27
krótkie porady techniczne58,9% 2,51
informacje dotyczące pomocy i promocji51,6% 2,78
wsparcie w nawiązaniu kontaktu z producentem spoza firmy37,1% 2,80
studia34,5% 2,85
badania patentowe32,1% 3,33
poszukiwania w bankach danych31,2% 3,33
opracowanie wyników badań25,8% 2,79
inne usługi1,6% 2,5114

Duża liczba pozytywnych odpowiedzi na pytanie o ocenę działalności jednostek transferu technologii w Niemczech świadczy o tym, że ich rola w procesie transferu technologii wzrasta. Nie potwierdziła się zatem stawiana wcześniej teza, iż ich znaczenie jest raczej marginalne z punktu widzenia wzrostu gospodarczego15. Zdaniem niektórych naukowców sterowanie tym procesem usprawniłoby stworzenie procedury weryfikującej stopień optymalności działań jednostek transferu technologii ze względu na ich użyteczność tak w odniesieniu do małego, średniego i dużego przedsiębiorstwa, jak i całej gospodarki narodowej16.

1 Por. np. H.O. Bender: Innovationsmarketing - mehr Kundennutzen durch technologische Neuerungen. "Marktforschung & Management" 1989, nr 3, s. 71.
2 Por. np. W. Forsthuber, D. Kropfberger: Kundenorientiertes Technologiemanagement. "Marktforschung & Management" 1989, nr 3, s. 76; T. Baaken: Technologiestudien als innovatives Marketing-Instrument im Investitionsgütermarketing. "Marktforschung & Management" 1991, nr 8, s. 164.
3 Por. Innovative Technologiepolitik für den Standort Deuschland, Forum Humane Technikgestaltung, Düsseldorf 1992, zeszyt 8.
4 Por. np. H. Müller-Merbach: "Technologie & Management" 1995, nr 2, s. 56.
5 Por. W.L. Shanklin, J.K. Ryans: Marketing High Technology. Massachusetts-Toronto 1985, s. 5. W: T. Baaken, op. cit., s. 164.
6 Por. B. Wolfrum: Technologiestrategien im strategischen Management, "ZFP" 1992, nr 1, s. 24.
7 Przedsiębiorstwa decydowały się na fuzje w celu osiągnięcia wyższych korzyści konkurencyjnych, przy czym decydowały się na odejście od tradycyjnych metod stosowanych w poszukiwaniu nowych technologii i reorganizację w zakresie działalności B+R. Por. np. Wer sorgt für Unruhe. "Der Spiegel" 1998, nr 8.
8 Por. M.H. Dunn: Wettbewerbsfähigkeit und Technologiepolitik. "IfNuS" 1993, nr 3-4, s. 305.
9 Por. E. Zahn: Innovations- und Technologiemanagement. W: E. Zahn: Technologie- und Innovationsmanagement, Berlin-Monachium 1986, s. 9-48.
10 Brockoff wymienia m.in. obawę przed utratą poufności, brak docelowych wyobrażeń z punktu widzenia całego przedsiębiorstwa, planowanie jako zagładę kreatywności, brak wiedzy o planowaniu, brak motywacji w planowaniu, brak metod planowania, brak potrzeby planowania uwarunkowany historycznie i konkurencyjnie, niejasne kanały komunikacyjne (przebieg) i niejasną kwestię odpowiedzialności, Por. K. Brockoff: Forschung und Entwicklung. Planung und Kontrolle. Monachium 1994, s. 10.
11 Są nimi: DIW (Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung w Berlinie), HWWA (Institut für Wirtschaftsforschung w Hamburgu), ifo (ifo-Institut für Wirtschaftsforschung w Monachium), IfW (Institut für Weltwirtschaft w Kilonii) i RWI (Rheinisch-Westfälisches-Institut für Wirtschaftsforschung w Essen).
12 Ankieta IfO (Instytut Badań nad Gospodarką w Monachium), listopad 1994.
13 Zob. M. Reinhard, H. Schmalholz: Technologietransfer in Deutschland: Stand und Reformbedarf. Berlin 1996, s. 40.
14 Tamże, s. 51.
15 K. Schröder, F.U. Fuhrmann, W. Heering: Wissens- und Technologietransfer. Berlin 1991, s. 173.
16 Por. Reinhold/Schmalholz, op. cit., s. 55.

Autor Strategie Ocena
Ansoff
Stewart
Orientacja technologiczna strategii marketingowych
  • first to market follow the leader
  • application engineering
  • me-too
  • chwila wejścia na rynek
  • brak wypowiedzi na temat timingu inwencyjnego, alternatywne źródła know-how i możliwości wykorzystania
  • pomieszanie pojęć chwili wejścia na rynek i przywództwa technologicznego
  • jedynie bezpośrednie odniesienie do strategii konkurencyjnych
Maidique
Patch
Shermann
Freeman
Typy technologii strategicznych
  • first to market
  • second market (follow the leader)
  • late to market (cost minimization)
  • market segmentation (specialist)
  • stopień opanowania rynku i timing innowacyjny jako główna płaszczyzna działania
  • trudne odgraniczenie strategii
  • strategia segmentacji rynkowej pominięta
Zörgiebel Orientacja technologiczna strategii konkurencyjnych
  • przywództwo technologiczne
  • segmentowe przywództwo technologiczne
  • przywództwo kosztowe
  • specjalizacja zastosowań
  • połączenie czasu powstawania innowacji z głównymi strategiami konkurencyjnymi Portera
  • zróżnicowane traktowanie strategii segmentowych
  • systematyczny sposób postępowania zgodnie z chwilą powstawania innowacji i stopniem opanowania rynku
  • zarzucenie innych kryteriów (poziom efektywności, źródła zaopatrywania, użytkowanie)
Porter
Servatius
Czynnik technologii w strategii konkurencyjnej
  • przywództwo technologiczne
  • pościg technologiczny
  • udzielanie i nabywanie licencji
  • mało zróżnicowany sposób postępowania
  • pomieszanie aspektów poziomu efektywności technologicznej i chwili powstawania innowacji
  • pozytywne wyraźne uwzględnienie różnych sytuacyjnych czynników wpływających
  • zarzucenie innych kryteriów: timingu inwencyjnego i użytkowania technologii
Zahn Technologia wspierająca strategie konkurencyjne
  • strategia lidera
  • strategia imitacyjna
  • strategia niszowa
  • strategia kooperacyjna
    • wadliwe rozróżnienie między stopniem efektywności i timingiem innowacyjnym
    • jasna klasyfikacja kooperacji
    • strategia niszowa i kooperacyjna traktowane w sposób komplementarny jako uzupełnienie pierwszych dwóch opcji
    • solidne podłoże teoretyczne

    Autor jest pracownikiem Instytutu Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz słuchaczem Miedzynarodowego Studium Doktoranckiego prowadzonym przez Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle ORGMASZ w Warszawie.

    Źródło: Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa Nr 9/1999, Wyd. IOZP ORGMASZ

    + ORGMASZ - www.orgmasz.waw.pl

    [spis treści][do góry]