Włochy
We Włoszech obowiązuje ustawa o reglamentacji środków odurzających i psychotropowych (Disciplina delli stupefacenti e sostanze psicotrope) z roku 1975. Wprowadziła ona nowy model podejścia do zjawiska narkomanii, którego istotą jest wyłączność stosowania środków medycznych wobec osób uzależnionych i ograniczanie represji karnej wyłącznie do osób zajmujących się wytwarzaniem, handlem itp. Wprowadzono też depenalizację posiadania niewielkich ilości odurzających lub psychotropowych, jeśli są one przeznaczone dla własnej konsumpcji. Depenalizacja nie oznacza jednak legalizacji: owe niewielkie ilości posiadane dla celów własnej konsumpcji mogą być bowiem konfiskowane.
W prawie włoskim rozróżnia się środki "twarde" i "miękkie". Obie te kategorie są wyraźnie zdefiniowane w odpowiednich wykazach stanowiących załączniki do ustawy. Na tym rozróżnieniu opiera się odpowiedzialność karna za posiadanie środków odurzających lub psychotropowych w okolicznościach innych niż wskazujące na przeznaczenie dla własnej konsumpcji. Przewiduje się też odpowiedzialność za posiadanie tych środków "w niewielkich ilościach", ale tylko w przypadkach, gdy są one przeznaczone na użytek osób trzecich. Posiadanie z takim zamiarem środków "miękkich" zagrożone jest karą więzienia od 1 roku do 4 lat i grzywną od 100 tys. do 6 mln lirów. Taki sam czyn, którego przedmiotem są środki "twarde", zagrożony jest karą od 2 do 6 lat więzienia i grzywną od 100 tys. do 8 mln lirów. Ustawa penalizuje natomiast posiadanie znacznych ilości środków odurzających lub psychotropowych bez względu na to, jaki jest cel owego posiadania. Czyn taki zagrożony jest karą od 2 do 6 lat więzienia i grzywną od 4 do 100 mln lirów, jeśli jego przedmiotem są środki "miękkie". W wypadku środków "twardych" sankcja wynosi od 4 do 15 lat więzienia i od 6 do 200 mln lirów grzywny.
Konstrukcja ustawy powoduje liczne trudności interpretacyjne. Pojęcie "niewielka ilość" jest nieprecyzyjne a posiadanie takiej ilości nie wywołuje automatycznie domniemania, iż jest to ilość przeznaczona na własny użytek, zaś ustawa penalizuje posiadanie niewielkiej ilości środków przeznaczonych do wprowadzenia do obrotu. Z powodu praktycznych trudności udowodnienia zamiaru posiadania, jedynym kryterium pozostaje to, czy sprawca jest osobą uzależnioną, czy nie.
W takiej sytuacji odpowiedzialność karną na podstawie domniemania, że środki są przeznaczone na użytek osób trzecich, ponoszą tylko osoby, które nie są konsumentami narkotyków. Sami narkomani, nawet jeśli w rzeczywistości posiadają środki odurzające lub psychotropowe celem handlu mającego finansować własny nałóg, nie mogą zań odpowiadać, bo najczęściej nie można im tego zamiaru udowodnić.
Odpowiedzialność za posiadanie znacznych ilości środków odurzających lub psychotropowych wchodzi w rachubę niezależnie od zamiaru towarzyszącego temu posiadaniu i niezależnie od tego, czy sprawca jest osobą uzależnioną czy nie. Oznacza to, że posiadanie ilości większych niż "niewielkie" objęte jest w praktyce domniemaniem posiadania celem wprowadzenia do obrotu, a posiadanie ilości niewielkich - domniemaniem przeznaczenia na cele własnej konsumpcji.
Podstawowe znaczenie ma w tej sytuacji kwestia interpretacji pojęcia "niewielka ilość", rozgraniczająca zakres stosowania niektórych przepisów ustawy. Rozstrzygnięcie tej kwestii pozostawiono orzecznictwu i praktyce.
Ustawodawstwo włoskie przewiduje także pewne instytucje, za pośrednictwem których realizuje się wobec osób uzależnionych zasadę "leczyć zamiast karać". Depenalizacja posiadania środków odurzających lub psychotropowych na własny użytek oznacza, że stosowanie tej reguły odnosi się przede wszystkim do sprawców przestępstw polegających na posiadaniu ilości większych niż "niewielkie", a także do wszelkich innych naruszeń przepisów omawianej ustawy oraz niektórych przestępstw kryminalnych. Istotą regulacji włoskiej jest danie skazanemu, który jest uzależniony, możliwości wyboru między odbyciem orzeczonej kary pozbawienia wolności, a poddaniem się leczeniu odwykowemu. Reguła "leczyć zamiast karać" może być stosowana jedynie w przypadkach, gdy orzeczona kara nie przekracza 3 lat pozbawienia wolności. Dokonana w r. 1987 nowelizacja rozszerzyła możliwość jej stosowania również na te przypadki, w których skazany wyrazi jedynie chęć poddania się leczeniu, a nie tylko wówczas gdy leczenie takie już podjął (taki wymóg obowiązywał wcześniej). Jest oczywiste, że taka chęć musi być poparta działaniami wskazującymi na zamiar jej realizacji.
Ustawodawstwo włoskie przewiduje stosunkowo szerokie możliwości orzekania przez sądy przymusowej terapii odwykowej (co uważa się za stan pozostający w sprzeczności z depenalizacją). Sądy włoskie rzadko jednak korzystają z danych im w tym zakresie możliwości.