Podstawową nowością w stosunku do stanu prawnego obowiązującego na podstawie ustawy z 1985 r. jest wprowadzenie przez art. 48 kryminalizacji posiadania środków odurzających lub substancji psychotropowych. Problem ten był w ciągu ostatnich lat przedmiotem licznych kontrowersji, bo zakres kryminalizacji posiadania narkotyków decyduje w znacznym stopniu o modelu prawnokarnego podejścia do zjawiska narkomanii. Przyjęcie szerokiego zakresu kryminalizacji, łącznie z przypadkami tzw. "drobnego posiadania", tj. posiadania niewielkich ilości narkotyku przeznaczonych na własny użytek, oznacza najczęściej przyjęcie modelu restrykcyjno - represyjnego, opierającego się na posługiwaniu się wobec osób uzależnionych represją karną. Dekryminalizacja "drobnego posiadania" oznacza natomiast przyjęcie permisywno - leczniczego, dającego możliwość przyznania prymatu w podejściu wobec osób uzależnionych środkom profilaktyczno - leczniczym. Poza sporem o rolę prawa karnego w przeciwdziałaniu zjawisku narkomanii w dyskusji tej chodziło także o kwestię zakresu zobowiązań wynikających z konwencji wiedeńskiej z 1988 r. Rozwiązanie tego problemu w ustawie ma kompromisowy charakter, godzący wymogi wynikające z zobowiązań międzynarodowych z chęcią zachowania permisywno - leczniczego podejścia do osób uzależnionych, sprowadzającego się do kryminalizacji czynności występujących po stronie podaży narkotyków, połączonej z częściową dekryminalizacją (a dokładniej niekaralnością) ich konsumpcji, tj. popytu na nie.
Art. 48 ustawy przewiduje w związku z tym cztery postacie czynu polegającego na posiadaniu środków odurzających lub substancji psychotropowych, a mianowicie typ podstawowy (ust. 1 ), przypadek mniejszej wagi (ust. 2) i typ kwalifikowany znamieniem znacznej ilości posiadanego środka (ust. 3). Ponadto ustawa stwierdza, iż sprawca posiadający nieznaczne ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych na własny użytek nie podlega karze (ust. 4). Oznacza to, iż nie ma tu miejsca pełna depenalizacja "drobnego posiadania". Wszelkie formy posiadania narkotyku pozostają w ramach tego rozwiązania czynem zabronionym, a "drobne posiadanie" jest okolicznością wyłączającą jedynie karalność, a nie przestępność. Z procesowego punktu widzenia oznacza to, iż zgodnie z art. 17 § 1 ust. 4 nowego k.p.k. postępowania w takiej sytuacji nie wszczyna się (tzn. wydaje się postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania), a wszczęte umarza. Ten sposób potraktowania przypadków "drobnego posiadania" narkotyków przez osoby uzależnione i konsumentów okazjonalnych ma spowodować, że grupy te nie powinny być spychane przez nieustanne "polowanie" na nie organów ścigania do głębokiego podziemia, co utrudnia najczęściej wszelki kontakt z nimi oraz ewentualne działania profilaktyczne i lecznicze.
Rozwiązanie powyższe, aczkolwiek generalnie zasługuje na akceptację, wywołuje jednak pewne szczegółowe zastrzeżenia i wątpliwości. Rzecz w tym, iż ostateczna redakcja art. 48 ust. 4 wykazuje istotną różnicę na niekorzyść redakcji przyjętej w sprawozdaniu podkomisji. Ta ostatnia nie posługiwała się znamionami "nieznaczna ilość" i "na własny użytek", lecz po prostu przyjmowała tzw. wartości graniczne, tzn. wagowe ilości wskazujące górną granicę ilości uzasadniających niekaralność sprawcy. Faktem jest, że rozwiązanie takie może wydawać się nadmiernie sztywne. Tym też zapewne kierowano się, wprowadzając ostatecznie znamiona ocenne, które miałyby zapewnić możliwość bardziej elastycznego rozstrzygania konkretnych przypadków posiadania drobnych ilości narkotyków. Problem w tym, że - jak to zwykle bywa w ustawodawstwie dotyczącym narkotyków - nie ma w nim rozwiązań dobrych i złych. Są tylko rozwiązania mniej lub bardziej złe. Niestety z wielu względów rozwiązanie przyjęte ostatecznie w ustawie wydaje się być gorsze od proponowanego przez podkomisję a, co najważniejsze, może się okazać znacznie bardziej kłopotliwe, w praktyce.
Prawo karne często zmuszone jest uciekać się do różnych arbitralnie wyznaczonych granic. Klasycznym przykładem jest chociażby tzw. próg nietrzeźwości. Ustawowe określenie wartości granicznych uzasadniających stosowanie art. 48 ust. 4, aczkolwiek z pozoru nieelastyczne, miałoby przede wszystkim tę zaletę, iż określałoby jasno granicę między zachowaniami karalnymi i niekaralnymi, i nie pozostawiało tej sprawy w rękach organów ścigania. Równocześnie stanowiłoby to jasną wskazówkę dla tych organów gdzie leżą granice ich interwencji. Jeśli zabezpieczono by środek odurzający lub substancję psychotropową w ilości poniżej wartości granicznej, do stwierdzenia czego wystarczy ich zważenie, można by bez dalszych czynności dokonać odmowy wszczęcia postępowania. Przyjęte rozwiązanie przyda policji i prokuraturze wiele dodatkowej pracy, często wręcz pozbawionej sensu, bo mającej na celu jedynie uzasadnienie odmowy wszczęcia postępowania. W każdym bowiem przypadku trzeba będzie oceniać, czy dana ilość jest rzeczywiście nieznaczna i czy jest przeznaczona na własny użytek, co pociągnie za sobą rozbudowywanie czynności sprawdzających i niepotrzebne wciąganie narkomanów w orbitę zainteresowania organów ścigania. Warto przy tym zaznaczyć, iż okolicznością w praktyce najczęściej wskazującą na posiadanie środka na własny użytek, jest niewielka jego ilość. Możliwość udowodnienia celu posiadania za pomocą innych okoliczności zdarza się w praktyce raczej rzadko, iż znamię "na własny użytek" będzie odgrywało w praktyce niewielką rolę. Przyjęte przez podkomisję rozwiązanie zawierało natomiast trafne domniemanie: ilość poniżej wartości, granicznej świadczy o przeznaczeniu na cele konsumpcji.
Zagadnienie wartości granicznych w nowej ustawie ma jednak szerszy aspekt, który może przysporzyć praktyce jeszcze większych trudności. Rzecz w tym, że ustawa, poza znamieniem nieznacznej ilości zawartym w art. 48 ust. 4, posługuje się także w licznych przepisach (art. 40 ust. 2, 42 ust. 3, 43 ust. 3, 45 ust. 2) znamieniem ilości znacznej, stanowiącym, jak to wspomniano, znamię typów kwalifikowanych. Na pierwszy rzut oka oznacza to, iż w ustawodawstwie polskim mamy do czynienia, tak jak to ma zresztą miejsce w wielu innych ustawodawstwach, z trzema prawnie relewantnymi ilościami środków odurzających lub substancji psychotropowych, a mianowicie: ilością nieznaczną, ilością "przeciętną" (nigdzie tak nie nazwaną, ale stanowiącą de facto znamię typów podstawowych) oraz ilością znaczną. Oznaczałoby to również, iż wyznaczenie pojęć ilości nieznacznej i znacznej (bez względu na sposób, w jaki się to uczyni) automatycznie określa pojęcie ilości "przeciętnej".
Gdyby nie istnienie przypadku mniejszej wagi w przepisie kryminalizującym posiadanie narkotyków, można by zakładać, że z przypadkiem mniejszej wagi w pozostałych przepisach mamy do czynienia z reguły wtedy, gdy przedmiotem czynu jest nieznaczna ilość środków. Fakt, że przypadek mniejszej wagi jest przewidziany w art. 48, obok przypadku posiadania nieznacznych ilości środków jako okoliczności wyłączającej karalność, oznacza jednak, że obie te sytuacje nie mogą być utożsamiane. Można by co prawda zakładać, iż przypadek mniejszej wagi w ramach tego przepisu stanowi posiadanie nieznacznej ilości nie na własny użytek, tzn. celem wprowadzenia do obrotu. Praktyczna wartość takiej interpretacji wydaje się jednak znikoma z tego prostego powodu że jak już wspomniano, udowodnienie celu posiadania narkotyku jest najczęściej niemożliwe. O celu można tu co najwyżej wnioskować właśnie na podstawie ilości posiadanego przez sprawcę środka. Oznaczałoby to, iż na gruncie przepisów nowej ustawy mam w rzeczywistości do czynienia nie z trzema, ale czterema prawnie relewantnymi wartościami granicznymi: ilością nieznaczną, ilością decydującą o przyjęciu przypadku mniejszej wagi, wspomnianą ilością "przeciętną" oraz ilością znaczną, a to tworzy niesłychane skomplikowanie.
Kończąc analizę przestępstw z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii przytoczyć należy treść artykułu 55, który przewiduje iż w razie skazania za przestępstwa określone w art. 40 - 47, 49 i 50, orzeka przepadek przedmiotu przestępstwa oraz przedmiotów i narzędzi, które służyły lub były przeznaczone do jego popełnienia, nawet jeżeli nie były własnością sprawcy. W razie skazania za przestępstwo określone w art. 48 oraz w razie umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania karnego orzeka się przepadek środka odurzającego lub substancji psychotropowej, nawet jeżeli nie były własnością sprawcy (art. 55 ust. 2). W razie skazania za przestępstwo określone w art. 40 - 49 sąd może orzec na cele zapobiegania narkomanii nawiązkę w wysokości do 50.000 złotych (art. 55 ust. 3). Przepisu ust. 3 nie stosuje się do sprawcy przestępstwa określonego w art. 48 ust. 1 lub 2 jeżeli jest on osobą uzależnioną (art. 55 ust. 4).