Zew Cthulhu

dreaming dreams no mortal ever
dared to dream before
Edgar Allan Poe, Kruk

Nie by�o chyba wi�kszej inspiracji dla Lovecrafta, jak sam przyznawa�, ni� tw�rczo�� Edgara Allana Poe. Zreszt�, nie tylko dla niego - mo�na powiedzie�, i� dorobek Poe'go jest g��wnym natchnieniem dla szeregu tw�rc�w, kt�rych dzie�a uwa�ane s� dzisiaj za fundamenty literatury grozy w og�le. Zacznijmy jednak od pocz�tku.

Edgar urodzi� si� 19 stycznia 1809 roku w Bostonie. Jego matka umar�a, gdy mia� trzy lata, a ojciec ju� od dawna przesta� si� nim zajmowa�. Ma�ym Edgarem zaopiekowa�a si� bezdzietna pani Frances Allan. Gdy ch�opiec by� ju� du�o starszy, zacz�y nasila� si� konflikty mi�dzy nim, a jego 'ojczymem' - sam opiekun opisuje go w jednym z list�w jako "ponurego, wybuchowego mruka". W lutym 1826 Poe wst�pi� na Uniwersytet Wirginijski w Charlottesville. Nauka sz�a mu bardzo dobrze, ale pojawi�y si� ogromne problemy finansowe. Ratunku zacz�� wi�c szuka� w hazardzie. Popadni�cie w d�ugi, kt�rych nie m�g� sp�aci�, przepe�ni�o miark� - Poe zacz�� nadu�ywa� alkoholu. Wkr�tce rzuci� Uniwersytet i przeni�s� si� do Richmond. Na tym sko�czy�a si� jego edukacja.

W kwietniu 1827 mia� miejsce debiut literacki Poe'go - pod pseudonimem 'Bosto�czyk' wydaje tomik wierszy pod tytu�em 'Tamerlane and other poems'. Nikt jednak nie zwraca na to uwagi i sam Poe nie dostaje ani grosza. Zdesperowany, wst�puje na dwa lata do armii. Po zako�czeniu s�u�by zasila szeregi akademii West Point. Powtarza si� jednak sytuacja z czas�w studenckich - problemy finansowe zmuszaj� go do zako�czenia edukacji.

W tym samym okresie, jego tw�rczo�� staje si� znacznie dojrzalsza. W Nowym Jorku ukazuje si� tomik z jego wierszami jak Miasto w morzu, Israfael czy Zag�ada domu Usher�w (zapowiadaj�cy p�niejsze opowiadanie). Tomik nie przynosi �adnych korzy�ci materialnych. Zabiedzony Poe my�li nawet nad tak radykaln� decyzj�, jak zaci�gni�cie si� do wojska polskiego w Powstaniu Listopadowym. Wyje�d�a jednak do Baltimore i tam wegetuje na granicy ub�stwa.

Przepustk� do kariery okazuje si� dopiero opowiadanie List znaleziony w butelce. Jeden z juror�w konkursu, w kt�rym bra�o udzia�, za�atwia mu prac� w pi�mie 'Southern Literaly Messenger'. Pomimo odnoszonych sukces�w pisarz po pewnym czasie rzuca j�, bierze �lub i wyje�d�a do Filadelfii. W tym okresie kszta�tuje si� ju� Poe - nowelista. Jest ju� autorem wielu wa�nych w swoim dorobku opowiada� - Wielkie figury, Cztery bydl�ta w jednej sk�rze, Opowie�� Artura Gordona Pynna z Natnucket.

W ko�cu 1839 ukazuje si� pierwsze ksi��kowe wydanie opowiada� Poe'go, za kt�re wydawca nic mu nie p�aci - dwa tomy pod wsp�lnym tytu�em Opowie�ci groteskowe i arabeskowe. W tym samym czasie m�oda �ona Edgara zaczyna mocno podupada� na zdrowiu. W roku 1841 w magazynie Graham ukazuje si� jedno z jego najbardziej znanych i kultowych opowiada� - niesamowite Zab�jstwo przy Rue Morgue. Nied�ugo potem, ukazuj� si� nast�pne - Tajemnica Marii Roget, W bezdni Malestromu, Maska czerwonego Moru.

Poe pracowa� r�wnie� bardzo intensywnie jako krytyk. Pasmo powodze� przerwa� wylew krwi do m�zgu �ony - od tej pory znajduje si� ona na ci�g�ej granicy �ycia i �mierci. W jego �yciu pojawi�a si� r�wnie� strasznie negatywna posta� - fa�szywy przyjaciel i z�y duch pisarza, drugorz�dny dziennikarz Rufus W.Griswold. By� on wykonawc� testamentu literackiego pisarza i autorem Memuaru, w kt�rym oczerni� i zohydzi�, pos�uguj�c si� k�amstwami i fa�szowaniem, tre�ci jego list�w.

Poe zaczyna interesowa� si� kryptografi�. Ma to odbicie w Z�otym �uku, w kt�rym g��wn� osi� intrygi jest rozwi�zanie szyfru. W tym samym roku ukazuj� si� r�wnie s�ynne opowiadania - Czarny Kot oraz Poranek nad Wisahickon. Edgar zn�w jest w strasznej opresji finansowej, ale z k�opotu ratuje go publikacja opowiadania Bujda balonowa, kt�re opublikowano w pi�mie pod wielkim nag��wkiem - PRZEPRAWA PRZEZ ATLANTYK W CI�GU TRZECH DNI! Nieprawdopodobna, wr�cz absurdalna historia znajduje wiar� w�r�d ludzi i nak�ad gazety zostaje natychmiast wyprzedany.

W tym samym czasie Poe publikuje Przedwczesny pogrzeb - wyraz jego obsesji bycia pochowanym za �ycia - Pogaw�dk� z mumi�, System doktora Smo�y oraz wiersz Kruk, kt�ry sam jeden m�g�by zapewni� mu nie�miertelno�� i z pewno�ci� jest jednym z najs�ynniejszych wierszy powsta�ych na zachodniej p�kuli.

Pisarz zaczyna bywa� w nowojorskich salonach literackich, b�yszczy towarzyskim czarem, recytuje w�asne wiersze. Wydany zostaje zbiorek, zawieraj�cy dwana�cie opowiada� oraz ostatni opublikowany za jego �ycia tomik poezji Kruk i inne wiersze. Wkr�tce zi�ci�o si� najwi�ksze �yciowe marzenie Poe'go - posiadanie w�asnej gazety. Kupuje 'Broadway Journal', ale brak mo�liwo�ci zaci�gni�cia kredytu powoduje upadek pisma. Nied�ugo po tym, Poe podupada na zdrowiu, a stan jego �ony r�wnie� pogarsza si� ca�y czas.

Przenosi si� do Fordham, do Nowego Jorku. Po �mierci Wirginii, Poe wpl�tuje si� w wiele romans�w, kt�re maj� mu wype�ni� pustk� po jej stracie. Jeden z nich nawet jest wspomniany w opowiadaniu "Nawiedzony Dom" Lovecrafta. Na jednej z ulic w Providence, przy kt�rej sta� �w tytu�owy dom, podobno przechadza� si� sam Poe z jedn� ze swoich mi�ostek. Edgar zar�cza si� w ko�cu z m�odzie�cz� mi�o�ci�, Elmir� Royster Shelton. �lub wyznaczony zostaje na 17 pa�dziernika 1849 roku. Poe jednak nie zd��y� do�y� tej szcz�liwej chwili - umar� w Baltimore, 7 pa�dziernika 1849 roku.

Jak ju� wspomina�em na pocz�tku - Edgar Allan Poe jest faktycznym ojcem chrzestnym ca�ej literatury grozy. Nawi�zania do jego tw�rczo�ci mo�na znale�� w setkach utwor�w - Dr. Jekyll i Mr. Hyde wywodz� si� z Williama Wilsona (to samo opowiadanie jest r�wnie� bardzo podobne do Portretu Doriana Graya Oscara Wilde`a). Verne dedykuje Poemu Lodowego sfinksa, Sherlock Holmes na�laduje metody dzia�ania C.A. Dupina z Zab�jstwa przy Rue Morgue. Jego opowiadania - mroczny, wiktoria�ski horror, przesycony zapachem nafty i wilgoci� londy�skiej nocy - do dzi� potrafi� przerazi�, b�d�c jednocze�nie klasyk� literatury �wiatowej.

Poe trafi� do kina (np. ekranizacja Maski czerwonego moru), muzyki (np. opera The fall of the house of Usher, kt�rej wsp�autorem jest Peter Hammill). Czyta si� go do dzi� z niek�aman� przyjemno�ci�. Zaryzykowa�bym tak�e stwierdzenie, �e nie spos�b kocha� i pasjonowa� si� literatur� Lovecrafta, bez znajomo�ci dorobku Poe'go, kt�ry by� dla HPL'a mistrzem absolutnym. Samotnik z Providence zaczerpn�� z jego dokona� wi�cej ni� z jakiegokolwiek innego tw�rcy, dok�adaj�c do w�asnej uk�adanki klimat i czar tamtych opowiada�.

Zreszt�, taka Muzyka Ericha Zanna, Przekl�ta ilustracja, Ogar czy Przybysz mog�yby spokojnie znale�� si� razem z Mask� czerwonego moru i Kr�lem Morem. Nie tylko z tego wzgl�du zach�cam do czytania Poe'go - to po prostu �wietna, �ongluj�ca konwencjami (od grozy do groteski), wyprzedzaj�ca swoje czasy literatura, kt�ra mo�e by� dla was niezapomnian� przygod� i pobudzi� Wasz� wyobra�ni� du�o bardziej, ni� kolejna dzisiejsza konserwa serwowana przez 'tuz�w', pokroju Stephena Kinga.

Przerazicie si� �miertelnie przy Masce czerwonego moru, zachwyci Was William Wilson, wci�gnie do reszty Morderstwo przy Rue Morgue oraz Z�oty �uk. W ko�cu, ten ojciec literatury grozy, jak to uj�� w swoim wierszu, �ni� sny kt�rych �aden �miertelnik nie wa�y� si� przedtem �ni�.