__________________________________________________________________
Reis
na die middel
van
die aarde
In
die negentiende eeu het die Franse skrywer Jules Verne 'n fantasieboek oor 'n
reis na die aarde se middelpunt geskryf. Hy het hom spelonke en gange
voorgestel waarin sy helde kon neerdaal. Vandag se geoloδ sΩ egter daar is
slegs grotte in die heel buitenste deel van die aardkors. Verder ondertoe is
ons planeet een vaste of vloeiende massa en daarby is sy vurige ingewande
gedurig aan die roer...
__________________________________________________________________
DAAR
was 'n tyd toe die mensdom met die maan gepla was. Baie meer daarmee, in elk
geval, as met die samestelling van die aarde reg onder hul voete. Die rede:
dit was baie makliker om mense op die maan te laat land as om 'n gat te boor
tot by die middel van die aarde. Trouens, dis vandag nog 'n heeltemal
onbegonne taak.
Selfs
die paar kilometers ondertoe wat ons al in ons diepste myne ingetonnel het, is
nog bitter bolangs as 'n mens die grootte van die aarde in ag neem. Dis net
"gaatjies" in die buitenste lagie van ons planeet, wat volgens
geleerdes uit verskillende lae bestaan, byna soos 'n ui.
Die
straal van die aarde, dit wil sΩ die afstand van die oppervlak na die
middelpunt, is 'n hele 6371 kilometer. Die boonste "skil", wat ons
die aardkors noem, is tussen vyf en sewentig kilometer dik en bestaan uit
vaste silikaatgesteentes.
Onder
die aardkors lΩ die sogenaamde aardmantel. Dit strek sowat 2900 kilometer
ondertoe en bevat ook baie silikate, wat vanweδ die groot hitte in 'n
plastiese, plooibare of sΩ maar taai-vloeibare toestand is.
Verder
tot by die middelpunt lΩ die aardkern, waarvan die buitenste deel 'n gloeiend
warm inferno van hoofsaaklik vloeiende yster is. Maar op 'n diepte van sowat
5100 kilometer stol selfs die yster onder die geweldige druk (omtrent 3,2
miljoen atmosfere!), met die gevolg dat die aarde 'n vaste bal in sy kern het.
Baie
wetenskaplikes is dit eens dat daardie ronde binnekern uit soliede yster of
yster-nikkel in 'n feitlik suiwer vorm bestaan -- 'n bal met 'n straal van meer
as duisend kilometer en dus 'n deursnee van by die twee en 'n halwe duisend
kilometer. Kon ons maar net 'n deeltjie van al daardie yster ontgin het!
ò
MAAR hoe weet ons dan al hierdie dinge as ons nie naastenby diep genoeg
kan boor om te kyk wat daar binne aangaan nie? Navorsers het geleer om met
instrumente die trillings te interpreteer wat deur aardbewings en voorheen
kernontploffings veroorsaak is. Tog is selfs hul beste bevindings steeds net
teorieδ en bly ons kennis oor die ware samestelling van die aarde waarskynlik
taamlik onvolledig.
Dit
lyk nietemin of die temperatuur ßl hoδr styg namate 'n mens die aardkors
binnedring. Hierdie temperatuurstyging is nie dieselfde vir alle dele van die
aarde nie. S≤ styg die temperatuur in Europa byvoorbeeld omtrent dertig grade
Celsius vir elke kilometer, terwyl dit in Suid-Afrika slegs sowat nege grade
Celsius per kilometer is.
Hoe
warm is die aardkern eintlik? Party navorsers het al bespiegel dat dit
enigiets tussen 3000 en 12 000 grade Celsius kan wees. Ander stel dit op 'n
moontlike 4000 grade, met 'n speling van duisend grade na weerskante.
Hoe
ook al, die aarde se ingewande is gedurig aan die roer. In die buitekern,
reken geoloδ, is daar lewendige konveksiestrome deurdat die vloeibare yster
van die superverhitte binnekern af opstyg en daarna neerdaal as dit kouer word
-- net om weer op te styg.
Hierdie
eindelose kringloop het 'n dinamo-effek. Dit skep 'n magneetveld wat tot ver
buite om die aarde strek. Die magneetveld help ons planeet beskerm teen vyandig
gelaaide deeltjies wat die son vurig na ons toe uitwerp. Alles getuienis van
die wonderlike harmonie in die skepping.
Benewens
die strome in die buitekern, kom konveksiestrome ook in die aardmantel onder
die aardkors voor, ofskoon hulle baie stadiger beweeg. Die gevolge is egter
dramaties: aardbewings, vuurspuwende berge, selfs vastelande wat beweeg!
Die
aardkors is nie alles in een stuk soos die buitekant van 'n tennisbal nie,
maar bestaan in der waarheid uit verskillende plate, omdat die rotsagtige
oppervlak plek-plek gebars het. 'n Mens kan aan die plate dink as reusagtige
vlotte van ligter gesteentes wat op 'n see van sagter en digter gesteentes
dryf.
Daar
word selfs gereken dat die hele landmassa van die aarde eers in een vasteland
verenig was. Hierdie oerkontinent, wat geleerdes die naam Pangaea gegee het,
sou eers in twee vastelande, Laurasiδ (noord) en Gondwanaland (suid), verdeel
het. Nog later sou hulle verder versplinter het om die kontinente te vorm soos
ons hulle vandag ken.
'n
Keer of wat sou van die magtige brokstukke egter weer in mekaar vasgedryf het,
soos met Indiδ, wat glo eers nie 'n deel van Asiδ was nie, maar toe daarteen
gebots het om die Himalajagebergte te laat ontstaan.
Die
berugte San Andreas-breuk in Kaliforniδ, Amerika, is weer 'n plek waar die
plate nie bots of van mekaar af wegdryf nie, maar bymekaar verbyskuur. Dit
maak hierdie wΩrelddeel besonder kwesbaar vir aardbewings.
Wat
eintlik by 'n aardbewing gebeur, is dat die aarde 'n tyd lank die spanning en
samepersing weerstaan wat deur die bewegings binne-in hom uitgeoefen word. Dit
is omdat die aardkors wel in sekere mate rekbaar is. Maar dan bereik dit die
punt waar dit nie meer verder rek of plooi nie en skielik breek, of waar die
verskillende dele meteens oormekaar skuif.
Kyk
maar self wat gebeur as jy 'n effens buigbare stokkie neem en dit vinnig
middeldeur breek. Die gebreekte punte sal agterna nog kortstondig in jou hande
tril.
Word
die aarde koeler in sy vurige maag of is daar maar gedurig kragte aan die werk
(soos drukking of radioaktiwiteit) wat opnuut hitte opwek? Ook hieroor is
geleerdes dit blykbaar nie eens nie.
En
die ondersoekende mens, wat reken dat hy so baie weet, word alte dikwels maar
weer deur die besef van sy beperkte kennis tot nederigheid gedwing. Slegs 'n
klein, nee 'n piepklein deeltjie van die onpeilbare skepping is reeds deur hom
ontsluit...
____________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons
Wonderlike WΩreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan