Reis na die

kelders van die see...

Æn Magdom geheime -- dis wat die groot en magtige see steeds jaloers vir ons wegsteek. Die oseane bedek meer as 71 persent van die aarde se oppervlak, maar baie dele daarvan is nog totaal ontoeganklik vir die mens.
Geen wonder dat die mense in die ou dae gedink het dat allerhande fabelagtige en skrikwekkende monsters in die donker watermassas woon nie.
Tog is ons, danksy die ontwikkeling van die wetenskap en verbeterde duiktoerusting, geleidelik besig om die duister kelders van die oseane te ontsluit. In hierdie -- die eerste -- afleweringá van ons reeks oor die see kyk ons na die verskillende gebiede van die see en hoekom hierdie onderskeie streke so drasties van mekaar verskil.
In ander aflewerings van hierdie reeks word elk van hierdie gebiede afsonderlik verken... van die kusstreek met sy bekende rotse en sand, af met die seevloer langs, deur die oop see en tot in die donkerste, koudste uitgestrektheid van die abissale dieptes. Dis Æn reis na die ongelooflike, na plekke waarin fabels waar word...

_________________________________________________¡¡____________

DIE storm was so ontsaglik dat dit Æn reuse sandduin middeldeur gekerf het. lets om oor bly te wees? Wel, die wetenskaplikes wat na die verwoesting kom kyk het, was verheug!

Daar, op een van die Orkney-eilande noord van Skotland, het argeoloδ in die jaar 1850 Æn ontdekking gedoen waaroor vandag nog gepraat word: die oorblyfsels van Æn nedersetting uit die Steentydperk.

Een van die merkwaardigste vondste was Æn antieke ashoop met die reste van kos wat duisende jare gelede geδet is. Benewens die bene van beeste en skape, was daar ook nog Æn menigte mossels en ander skulpe.

In latere argeologiese opgrawings oor die wΩreld heen is nog afvalhope met oorvloedige oorblyfsels van skulpkos gevind. Die strand was ongetwyfeld Æn noodsaaklike voedingsbron vir die prehistoriese mens.

Vandag is dit nog so, tot Æn groot hoogte. Trouens, deur alle eeue het mense op die see bly teer. Die oseane is nie net snelweδ vir skepe om mense en goedere oor die wΩreld heen te vervoer nie -- dit dien ook steeds as jagveld vir vissers en vir walvisjagters. Boonop is die see Æn potensiδle bron van waardevolle minerale.

Dit is maar betreklik onlangs dat die mens die enorme dieptes van die oseane begin verken het. Op plekke strek bergreekse, met spitse hoδr as Everest en klowe dieper as die Grand Canyon, honderde kilometers ver onder die water.

En in elke deel van die see is daar Æn verbasende verskeidenheid van lewensvorms. Variasies in lig, waterdruk, temperatuur, die getye, strome, golwe en soutgehalte vorm saam unieke omgewings, elk met eiesoortige seeplante en -diere.

Die see kan in twee breδ sones ingedeel word: die bentoniese gedeelte (seebedding) en die pelagiese gedeelte (al die water bokant die seebedding). Die bentoniese gedeelte word weer onderverdeel in die litorale sone (tussen die twee getye) en diepsee-sone; die pelagiese gedeelte bestaan uit die neritiese sone (kus) en oseaniese sone (al die water anderkant die kus).

Die hoeveelheid lig wat deur die water dring, is deurslaggewend in soverre dit die soorte, verskeidenheid en veelheid van lewensvorms in Æn bepaalde sone aangaan.

Waar daar lig is, kan fotosintese plaasvind -- die proses waardeur plante sonlig gebruik om kos uit koolstofdioksied en water te vervaardig. Alle dierelewe is uiteindelik afhanklik van plante, en hoe dieper Æn mens in die see afdaal, hoe skaarser word die diere.

Daar is egter minstens een uitsondering op die reδl dat voedselkettings op fotosintese gegrond moet wees. Wetenskaplikes het Æn tyd gelede Æn samelewing van organismes ontdek wat om die kraterpype woon wat die Midde-Atlantiese Rif vorm. Pleks van die energie van die son te benut, floreer Æn groep bakterieδ hier in die swawelagtige chemikalieδ van die vulkane. Æn Hele gemeenskap van diere gebruik hierdie bakterieδ as voedingsbron.

Die beskikbaarheid van mineraalsoute, veral nitrate en fosfate, speel ook Æn belangrike rol in die groei van seeplante. Opwellende strome dra minerale van die seebedding na die oppervlak. Daar is byvoorbeeld Æn groot verskeidenheid plante en diere in die koue Benguela-stroom.

Namate die see dieper word, styg die waterdruk. Verskeie seediere lewe streng in hul onderskeie dieptes en kan nie baie ver daaruit beweeg nie.

As Æn vis uit die vlak water na die donker dieptes geneem sou word, sou sy liggaam weens die geweldige drukking inmekaargepers word, Æn Dier van daardie abissale sone sal weer nie naby die oppervlak kan oorleef nie. Visse wat skielik deur vissers uit die water gepluk word, vrek dikwels weens die uitsetting van die gas in hul swemblase.

Die soorte lewensvorms wat in bepaalde gebiede voorkom, hang ook grootliks van die heersende temperatuur af. In die Suidelike Yssee is daar byvoorbeeld uiterste temperatuurverskille, wat grense vorm met uiteenlopende plant- en diersoorte aan weerskante daarvan.

Die beweging van die water speel Æn baie belangrike rol in die verspreiding van die seelewe. Verskeie faktore laat die water beweeg: seestrome, getye, winde op die oppervlak van die see, die draaiing van die aarde om sy as en die vorm van die landmassas en die seebedding. Maar dan het die mens ook nog baie om te leer van die groot ekologiese sisteme van die breδ waters.

S≤ is die hele fantastiese see ons buurwΩreld waarvan ons eintlik glad nie soveel weet as wat ons moet nie. Die mens is van die see afhanklik, maar hy is ook besig om dit stelselmatig met sy besoedeling te versmoor.

Deesdae word fabrieksafval wat te gevaarlik is om in riviere of vlak water af te laai in die oseane gestort. Dit kan selfs radioaktiewe afval en dodelike chemikalieδ insluit. Æn Groter bewustheid van die oseane is nodig as ons hierdie planeet met minder letsels vir die nageslag wil bewaar.

____________________________________________________________

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

Ons Wonderlike WΩreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan