____________________________________________________________
Hoekom is daar iets soos lente,
somer, herfs en winter op ons planeet? Dit het alles te doen met hoe die aarde
in ver¡houding tot die son beweeg...
____________________________________________________________
WANNEER jy nou regtig koud begin kry hier in ons suidland, is dit 'n week
van feeste. Nie in ons eie wΩrelddeel nie, maar elders op verskillende plekke.
Van hierdie feeste word trouens reeds sedert die Steentyd gevier -- met danse,
musiekmakery en allerhande soorte optogte.
Want op 21 Junie is die son die heel
verste noord, wat die begin van die somer in die Noordelike Halfrond inlui --
en die begin van die winter in die Suidelike Halfrond.
Ons beleef dan 'n sogenaamde
sonstilstand. S≤ 'n stilstand vind plaas wanneer die son 'n oδnskynlike
ommekeer maak by sy mees noordelike of mees suidelike punt.
Die winter-sonstilstand in die
Suidelike Halfrond is elke jaar op 20 of 21 Junie. Daardie dag is dan die
kortste dag van die jaar. Dis winter.
Die somer-sonstilstand in die
Suidelike Halfrond vind jaarliks op 21 of 22 Desember plaas. Dis weer die
langste dag. Dis somer.
In die Noordelike Halfrond is die
seisoene andersom.
In lande waarin die kli¡maat in die
verskillende sei¡soene drasties verskil, word die begin of einde van die
jaargetye met verskeie gebruike en feeste gevier. Die seisoene verskil nie so
ge¡weldig in Suid-Afrika as op plekke wat nader aan die pole geleδ is nie, dog
ons weet gewoonlik maar alte goed watter tyd van die jaar dit is.
Maar
hoekom is daar iets soos lente, somer, herfs en winter op ons planeet? Dit het
alles te doen met hoe die aarde in ver¡houding tot die son beweeg.
òáá DIE aarde is soos 'n reusagtige bal wat
deur die ruimte trek. Hy beweeg egter nie wild rond nie, maar wentel baie
ordelik om die son. Dit kos hom 'n jaar (365 dae en nog sowat 'n kwart dag) om
een maal om die son te beweeg.
Daarbenewens draai die aarde ook om
sy eie "as". Hierdie as is 'n denkbeeldige lyn wat van die Noordpool
af deur die middel van die aarde tot by die Suidpool strek.
Daar is egter 'n komplikasie. Die
aarde kantel na die een kant toe oor. Hy tol teen 'n hoek van 23 en 'n halwe
graad op die vlak van sy baan om die son en die as wys deurentyd in dieselfde
rigting in die ruimte -- noordwaarts in die rigting van die Poolster, tans
Polaris, ook bekend as Alpha Ursae Minoris, in die konstellasie Ursa Minor (Klein Beer).
Die Poolster is tog nie altyd
dieselfde ster nie. Met verloop van eeue vind daar verskuiwings in die as plaas
wat elke paar duisend jaar 'n nuwe ster die Poolster laat word.
Maar die blywende gevolg van die
kanteling van ons planeet se as is dat nie alle dele van die aarde in
verskillende tye van die jaar dieselfde hoeveelheid sonlig kry nie.
Om die middel van die aarde, halfpad
tussen die pole, is 'n denkbeeldige lyn wat die ewenaar genoem word. Dit
verdeel die aarde in die Noordelike en die Suidelike Halfrond. Suid-Afrika lΩ,
soos ons weet, in die Suidelike Halfrond.
Dit kos die aarde 24 uur (een dag)
om een maal om sy as te draai. Terwyl hy draai, beweeg sy oppervlak deur die son
se strale (daglig) en dan weer deur die donkerte van die ruimte (nag). Die
aarde draai van wes na oos om sy as.
Sonop is wanneer jou deel van die
aarde na die son toe draai. Met sononder lyk dit of die son agter die horison
wegsink namate jou deel van die aarde van die sonstrale af wegdraai.
á
òáá
DIE seisoene verander namate die aarde se posisie in verhou¡ding tot die
son verander.
Omdat die aarde na die kant toe
oorkantel, is die Suidelike Halfrond in Desember na die son toe gedraai en die
Noordelike Halfrond in Junie. In die halfrond wat na die son toe gedraai is, is
dit somer -- weg van die son af is dit winter.
Denkbeeldige lyne, die sogenaamde
Steenbokskeerkring en Kreefskeerkring, onderskeidelik suid en noord van die
ewenaar, is waar die son se strale in Desember en Junie die meeste loodreg
val.
In die lente en herfs (September en
Maart) val die son se strale die meeste loodreg by die ewenaar.
Lentenagewening (begin van
lente)
- 22 of 23 September.
Somer-sonstilstand (begin van
somer)
- 21 of 22 Desember.
Herfsnagewening (begin van
herfs)
- 20 of 21 Maart.
Winter-sonstilstand (begin
van winter)
- 20 of 21 Junie.
òáá
DIE lengte van die dag en nag verskil afhangende van die seisoen en waar
op aarde jy jou bevind. Net plekke op die ewenaar se dae en nagte is die hele
jaar deur ewe lank -- die dae altyd 12 uur lank en die nagte altyd 12 uur.
In alle ander wΩrelddele is die dae
in die somer langer as in die winter. Die lengte van die dag en nag verskil die
meeste by die pole, waar die dag in die somer 24 uur lank en die nag in die
winter 24 uur lank is.
Daar is denkbeeldige lyne 'n ent van
die pole wat onderskeidelik die Noordpoolsirkel en die Suidpoolsirkel genoem
word. Plekke noord van die Noordpoolsirkel het in Desember nagte van 24 uur en
in Junie dae van 24 uur.
Plekke suid die Suidpoolsirkel het
weer in Desem¡ber dae van 24 uur en in Junie nagte van 24 uur.
Het jy geweet?
òáá Stonehenge, 'n voorhistoriese kring van
regopstaande klippe by Wiltshire, Engeland, wat na skatting sowat 4000 jaar oud
is, is moontlik gebruik vir sonaanbidding en om die kalender te kontroleer. Dit
kon dalk gebruik gewees het vir plegtighede wat met sonstilstande verband gehou
het.
òáá
Sterrekundiges sΩ in die jaar 7500 sal die helderste ster in die
konstellasie Cepheus, te wete Alpha Cephei, die Poolster
wees, en in die jaar 15000 die ster Vega, in
die konstellasie Lyra. Nß nog sowat 9000 jaar,
sΩ hulle, sal Polaris weer die Poolster word.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike WΩreld op CD, 2004
- Uit Huisgenoot se Jongspan