ááááááááááá ____________________________________________________________
Ons
versmorende
wΩreld
Elke jaar word honderde miljoene
tonne lugvullis in die atmos¡feer ingepomp. In stede regoor die aarde verstik
die mense -- sterf selfs
-- in die vuil, wasige uitskot van hul ontelbare
masjiene en fabrieke...
_________________________________________________________________
PANDORA was volgens die
Griekse mitologie die wΩreld se eerste vrou. En, s≤ lui die mite verder, sy is
geskape as 'n straf vir die manne. Juis om diΘ rede is Pandora met vele
pragtige gawes bedeel om haar onweerstaanbaar te maak.
Maar sy sou ook uit nuuskierigheid
Zeus se huweliksgeskenk, 'n boks, oopgemaak het, waaruit allerlei rampe vir die mensdom ontsnap
het. Vandag nog, wanneer daar van die
"boks van Pandora" gepraat
word, word daar na 'n bron van eindelose ellende verwys, of na iets wat baie onvoorsiene moeilikhede veroorsaak.
Met die koms van Industriδle
Revolusie in die 1700's en vroeδ 1800's, het dit gelyk of die mensdom se manier
van lewe ten goede sou verander. Maar met ver¡loop van tyd was daar hoδ
skoorsteenpype wat wolke van gifgasse in die atmos¡feer opgerisp het; fabrieke
het toksiese afval in riviere en spruite gestort; later het motors ook nog
bygekom en die lug met hul dampe besoedel.
Die ontwikkeling van nywerhede en
die tegnologie het, soos die boks van Pandora, ook baie onvoorsiene moeilikhede
geskep, waarvan besoedeling beslis nie die minste is nie.
òáá
DIE besoedeling van die lug word meestal deur die verbranding van
fossielbrandstowwe soos steenkool, petrol en olie veroorsaak.
Fabrieke, wat verskillende soorte
stowwe vrylaat, is kennelik een van die grootste bronne van besoedeling.
Olie-raffinaderye laat byvoorbeeld ammo¡niak, koolwaterstowwe, organiese sure
en swaweldioksied vry.
Vervoermiddels soos motors,
vliegtuie, treine en skepe is ander belangrike besoedelaars. In die dampe van
motors se uitlaatpype is skadelike gasse soos koolstofmonoksied,
koolwaterstowwe en stikstofoksiede.
Deur die werking van die sonlig op
stikstofoksiede word osoon weer gevorm. DiΘ gas kom ook natuurlikerwys in die
atmosfeer voor en is 'n belangrike sonfilter in die luglae doer bo, maar hier
vlak by die aarde is dit 'n besoedelende stof. Saam met koolwaterstowwe vorm
osoon die bekende rookmis.
Ook die tetra-etiel-lood wat by
petrol gevoeg word, word deur uitlaatpype vrygelaat en hoop in die atmosfeer
op. Ongeloodte petrol word ongelukkig steeds nie deur genoeg motoriste verkies
nie.
Die verhitting van huise, kantore en
fabrieke verhoog eweneens die besoedelingsvlak in stede, of dit nou deur middel
van die verbranding van steen¡kool, olie of hout of met elektrisiteit geskied.
Wanneer fossielbrandstowwe ver¡brand
word, word die swawel wat natuurlikerwys
daarin voorkom, in swa¡weldioksied omskep. Hierdie gas be¡land in die
atmosfeer. Vlamme met hoδ temperature verander die stikstof in die lug in
stikstofoksiede.
Hierdie
verskillende oksiede reageer soms met die water en ander stowwe in die
atmosfeer om sure te vorm. Suurvormende gasse en deeltjies kan op die aarde neersif
wanneer daar geen reδn is nie, of saam met reδn, sneeu of mis -- 'n verskynsel
wat suurreδn genoem word.
Winde dra dikwels die
suurbesmettings honderde kilometers ver, sodat die skade ver van die bron van
besoedeling aangerig word.
Ook wanneer groot gemeenskappe se
vullis verbrand word of massas bosse weggebrand word om vir landerye plek te
maak, word die lug bevuil. Nog 'n gevaar is die sproeigif wat in die lug beland
wanneer vrugte of gesaaides bespuit word.
òáá
DIE mees klaarblyklike gevolg van lugbesoedeling is dat skoon, vars lug
in stink en bedorwe, wasige lug verander word. Sekere weersgesteldhede vererger
die toestand.
'n Termiese inversie -- wanneer 'n
laag warm lug oor 'n laag koeler lug lΩ en verhinder dat die koeler lug styg --
keer dat besoedelende stowwe opstyg en versprei. Wan¡neer 'n termiese inversie
oor 'n stad voorkom, kan dit 'n ernstige besoedelingsgevaar skep.
Lugbesoedeling kan ook die weer
be∩nvloed deur die tempera¡tuur te verander. Deeltjies in die lug versprei die
sonstrale en verminder die hoeveelheid sonlig wat die aardoppervlak bereik, met
'n gevolglike verlaging in die temperatuur. Daarteenoor keer gasse soos
koolstofdioksied weer die son se hitte in die atmosfeer vas -- die sogenaamde
kweekhuis-effek.
Nog 'n ernstige gevolg van
lugbesoedeling is die skadelike uitwerking wat dit op mens en dier se
gesondheid het. Onder die kwale wat dit kan meebring, is irritasie van die oδ
en longsiektes soos asma, longontsteking en brongitis, en selfs kanker en
emfiseem.
Lood in die lug word ingeasem en
beland uiteindelik in die bloed, waar dit maagpyn, hoofpyn, irrita¡sie en selfs
die dood kan veroorsaak. Selfs uiters lae loodvlakke kan die breine van kinders beskadig.
Besoedelde lug is ook skadelik vir
plante. Suurreδn rig groot skade aan in Europese en Noord-Ameri¡kaanse woude en
by gesaaides, weens die vernietiging van die bas en blare (of naaide) van die
plante.
Nie net word die groei belemmmer
nie, maar die plante kan ook nie slegte weer en die aanslae van insekte en
siektes so goed verduur nie.
Suurreδn is egter nie net skade¡lik
vir al wat leef nie. Selfs harde stowwe soos beton en staal loop deur. In party
stede is geboue en monumente wat duisende jare lank die tand van die tyd
weerstaan het, besig om onder die byt van lugbesoedeling te verkrummel.
òáá
HOEWEL die probleem van lugbe¡soedeling steeds ernstiger word, is daar
deesdae doeltreffende maniere om dit te verminder.
Daar is byvoorbeeld metodes om die
swawel uit steenkool en olie te verwyder voordat dit ver¡brand word, waardeur
minder rook afgeskei word. Fabrieke, verbrandingsoonde en kragsentrales kan met
spesiale toerusting die lugbe¡soedeling verminder.
Besoedeling deur motorvoertuie kan
beheer word deur die gebruik van
skoner brandstowwe, aanpassings in die maniere waarop die masjiene werk en
bepaalde flltreerders in die uitlaatstelsels.
Dis egter 'n duur saak om bestaande
tegnieke deur nuwes te vervang. Party industrieδ het een¡voudig nie die geld
daarvoor nie of is traag om geld daarvoor te bewillig -- en die publiek moet
dikwels eers kla of betoog voordat beter beheermaatreδls ingestel word.
'n Belangrike bydrae wat ons almal
kan lewer, is om altyd bewus te wees van enigiets wat die lug vuiler kan maak.
Elkeen kan sy deel doen om te help veg vir 'n gesonder atmosfeer.
òáá
SWAWELDIOKSIED (SO2) en oksiede van stikstof (NO of NO2) word deur fabrieke in die atmosfeer vrygelaat.
Dit beland ≤f net so op die grond, op plante en in panne en damme ≤f, indien
hierdie gasse lank genoeg in die atmosfeer bly, oksideer en gaan in
oplossing as sure.
Die sure los gewoonlik in die
druppeltjies van wolke op en kan groot afstande aflΩ voordat hulle uiteindelik
as suurreδn op die aarde val.
Koolwaterstowwe wat byvoorbeeld deur
die uitlate van motors vrygelaat word, sal in sonlig met stikstofoksiede
reageer om osoon naby die aardoppervlak te vorm. Dit kan asemhalingsprobleme
veroorsaak en ook die vorming van suurreδn bespoedig.
Wanneer suurreδn op die grond val,
word die swaar metale en aluminium daarin opgelos. Wanneer dit in damme
inspoel, kan die aluminium visse irriteer, hul kieue deur slym laat verstop en
hulle uiteindelik doodmaak.
Namate ßl meer suurreδn in 'n dam
val of daarin vloei, daal die pH van die water. Water wat glad nie suur of
alkalies is nie, het 'n pH van 7, en met elke punt wat die pH daal, het die
suurinhoud tienvoudig vermeerder.
Naderhand vrek die waterdiere, soos
visse en krappe. Al wat oorbly, is 'n watermassa met 'n welige tapyt van groen
alge.
____________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
____________________________________________________________
Ons Wonderlike WΩreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se
Jongspan