__________________________________________________________________
Tot op die
been...
Geweet
die liggaam van 'n pasgebore baba het baie meer beendere as diΘ van 'n
volwassene? Of dat die beendere in jou vingers net soos diΘ in 'n vlermuis se
vlerke lyk? Hier klim ons onder die vel in om 'n paar van die geheime van
geraamtes tot op die been oop te vlek...
___________________________________________________________
DIE volwasse menslike liggaam bevat 206 beendere. Verrassend genoeg het
'n pasgebore baba baie meer -- omtrent 350! Namate 'n baba groter word, groei
sekere van sy beendere saam.
Die menslike skedel is bo groot en
rond. Dit bevat en beskerm die brein. Hoewel die grootste deel van die skedel
soos een groot been lyk, bestaan dit in der waarheid uit 22 beendere wat dig
saamgevoeg is. Spesiale skarniere verbind die onderkaak met die res van die
skedel sodat die kaak maklik kan beweeg.
Die ribbe krom van die ruggraat af
oor na die borsbeen toe. Ribbe is sterk genoeg om die delikate longe daaron¡der
te beskerm, maar lig genoeg om in- en uitwaarts te beweeg wanneer ons asemhaal.
Die menslike ruggraat
bestaan uit talle klein beentjies genaamd werwels -- net soos die ruggrate van
diere. Maar die menslike ruggraat is 'n vertikale stut, waar dit by krui¡pende
diere 'n horisontale stut is. Aan die einde van die ruggraat is die stuitbeen
(kokkiks) of stuitjie.
Die heupbene of pelvis verbind die
bene met die torso. Diere wat meestal op vier pote loop, het lang pelvisse. Die
mens het 'n meer komvormige pelvis, geskik vir die regop beweging op twee bene,
met die bene direk onderkant die torso. Die dybeen of femur is die grootste
been in die menslike liggaam.
Die 27 beendere in die mensehand
sorg vir groot buigbaarheid. Die vingers en duirn kan saamkom, sodat ons selfs
die kleinste voorwerpie ferm kan beetkry.
Die mensevoet is 'n plat platform
wat vir loop ontwerp is -- nie om boomtakke mee vas te vat nie. Mense se tone
is baie korter as diΘ van gorillas, en ons kan nie ons groottoon soos 'n duim
aan die ander tone laat raak nie. Ons het 26 beendere in elke voet.
Die bene in die menslike liggaam kan
op verskillende maniere beskadig raak, soos deur frakture, maar byvoorbeeld ook
deur osteoporose. Laasgenoemde, wat veral by ouer vroue voorkom, is 'n
broswording van die beendere. Kalsium kan ter voorkoming ingeneem word deur
mense wat die risiko loop om dit te kry.
Maar wat is 'n geraamte (of
skelet) eintlik?
òáá DIE term word gebruik om te verwys na die onbuigsame of stram strukture wat die sagte weefsels van Æn menslike of dierlike liggaam ondersteun en hefvermoδ vir die spierwerkinge verskaf. In gewerweldes is die geraamte Æn endoskelet (binne-in die liggaam). Sekere ongewerwelde diere, soos insekte en skaaldiere, het eksoskelette (hul skelette sit aan die buitekant).
Æn Klompie skelette van gewelwelde diere word
hieronder bekyk. Dit is interessant om te sien hoe hul geraamtes van diΘ van
die mens verskil -- of dalk in sekere opsigte daarmee ooreenkom.
Vrugtevlermuis: lig van gewig vir die vlug
òáá
OFSKOON die vrugtevlermuis se liggaam slegs sowat 40 cm lank is, is sy
vlerkspan tot een en 'n halwe meter -- omtrent so lank soos die uitgestrekte
arms van 'n volwasse mens. Die vlerke is van dun vel, gesteun deur die lang
beendere van hul arms en "hande". Die beendere is lig om die
vlermuise in staat te stel om te vlieg.
Alle vlermuise het 'n klou aan die
eerste vinger. Vrugtevlermuise het ook 'n klou aan elke tweede vinger. Hulle
gebruik die kloue om boom te klim en hul kos vas te hou. Die vingerbene van die
vlermuis se "hande" is besonder lank.
Vrugtevlermuise kan uitstekend sien.
Daar is groot oogkaste wat die groot oδ van hierdie nagdiere huisves.
Die skouerblaaie is groot en sterk.
Hulle stut die groot spiere wat nodig is om die vlerke aan te dryf.
Die vlermuis se voete is ontwerp om
takke en rotslyste vas te gryp.
Olifant: 'n reuse dier wat ou
bene maak
òáá
DIE ivoor van die olifant is in werklikheid baie lang voortande. 'n
Olifantbul se tande kan tot twee meter lank wees -- langer as 'n volwasse mens.
Elke tand weeg sowat 60 kg -- soveel as twee kinders. Die skedel is groot om
die swaar tande en slurp te kan dra.
Die dik ruggraat is ongewoon reguit
en onbuigbaar. Daar is omtrent 20 groot ribbe. 'n Olifant kan nie buk nie. Hy
moet kniel of sy slurp ondertoe uitstrek.
Die olifant se pootbene moet dik en
swaar wees om die massiewe liggaam te kan dra. Sy voet is dik en breed. Daar is vyf tone aan elke voet, met naels soos
klein hoewe vooraan. Agteraan die voet is 'n dik, veerkragtige velkussing. Dit
help om die dier se gewig te versprei.
Kaapse pikkewyn: 'n gebore
swemmer
òáá
DIE Kaapse pikkewyn hou in die koel waters naby die kuste van
Suider-Afrika. Die meeste voδls se beendere is lig om maklik te kan vlieg, maar
die pikkewyn s'n is swaarder. Dit help hom om onder die seewater in te duik.
Die pikkewyn se vlerke is vir swem gevorm
pleks van vir vlieg. Hulle is kleiner as die vlerke van ander voδls van
dieselfde grootte, en hulle kan nie teen die liggaam teruggevou word nie. Die
beendere het 'n spaan-agtige vorm.
Die stertbene van die pikkewyn hou
die stert styf sodat dit die voδl kan regop hou wanneer hy op die land staan.
Die pikkewyn gebruik sy pote om te
stuur. Daar is drie lang tone voor, almal met sterk kloue, en 'n baie klein
vierde toontjie wat aan die enkelbeen vas is. 'n Swemvlies verbind die voorste
tone om doeltreffender roeispane daarvan te maak. Die snawel is lank en spits
-- die ware Jakob om wriemelende visse mee beet te kry.
òáá
SOWAT 200 paar ribbes! Vergelyk dit met die mens se skamele twaalf paar.
Die kuilviper se geraamte bestaan meestal uit werwels, elk met 'n paar ribbes
daaraan.
'n Slang se ligte skedeltjie bestaan
meestal uit kakebene. Hierdie dier kan sy bek baie wyd oopmaak omdat die bo- en
onderkaak net losserig verbind is. S≤ kan die slang groot prooidiere insluk.
Wanneer 'n kuilviper se bek toe is,
is sy giftande agtertoe gevou. Maar sodra die slang wil pik, gaan die bek oop
en die giftande swaai in posisie. Die giftande is hol. Gif word daarin gepomp
uit kliere wat aan die kante van die slang se kop is. Die gif word dan in die
slagoffer ingespuit.
Slange het nie heupbene, skouerblaaie of pootbene nie.
___________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik hier
___________________________________________________________
Ons Wonderlike WΩreld op CD,
2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan