..Kort begrip..
Op
hierdie bladsy:
VARKE,
VISAREND,
VISSE
(visse wat vlieg)
VLAG
VAN SUID-AFRIKA
VOORTPLANTING,
VULKANE
(hoe vulkane eilande skep)
_______________________________________________________________
VARKE
Party
noem hulle morsige otte en ander praat van vieslike swyne, maar moenie die varke
op hul gewoonte takseer om in die modder rond te ploeter nieà
VARKE
behoort tot die familie Suidae, waarvan die genus Sus die
belangrikste is. Ons moderne rasse, Sus domesticus, stam van minstens
twee wilde tipes af. Omdat die vark 'n omnivoor is, vreet hy voer van
plantaardige sowel as dierlike oorsprong.
Die
wyfievark word 'n sog (meervoud s⌠e) genoem en die mannetjievark 'n beer. Die
sog is sowat 114 dae dragtig, waarna gemiddeld nege varkies lewend gebore word.
By
'n kommersiδle varkboerdery is die hoofoogmerk dat die vark vinnig moet groei,
sy voer so doeltreffend moontlik in spier omgesit en baie min vet neergelΩ moet
word. Die vark is nie 'n herkouer nie, maar het 'n enkele maag. Hy kan dus nie
veselagtige voer, byvoorbeeld hooi en weidings, baie goed benut nie.
Varke
met 'n massa van minder as 20 kg word speenvarkies genoem. Hulle is ideeal
geskik vir spitbraai. Varke met 'n massa van meer as 21 kg word vir vars vleis
gebruik. Ons koop die vleis by die vleismark.
Die
swaarder varke word spekvleisvarke genoem. Die vleis word gebruik vir die maak
van spekvleis (''bacon''), ham, ens. Worsvleisvarke weeg swaarder as 90 kg en
die vleis word
vir
die maak van wors en geprosesseerde vleis gebruik.
Die
gewildste rasse vir vleisproduksie is die Groot Wit en die Landras.
Maar
varke word ook nie net vir hul vleis geteel nie. Ofskoon 'n groot deel van die
varkkarkas eetbaar is, word ook die oneetbare gedeeltes ten volle benut. Die
bloed word vir die maak van bloedwors en bloedmeel (veevoer) gebruik. Oortollige
vet word as varkvet verkoop of in sommige nywerhede gebruik. Dinge soos borsels
en stoffers word van die varkhare gemaak, en bene en ander liggaamsdele word
fyngemaal tot been- en karkasmeel (veevoer). En dan is varkmis ook nog 'n
belangrike bemesting.
_________________________________________________________________
VISAREND
Een
van die mooiste roofvoδls onder die son... s≤ is die visarend al genoem, die
valkagtige visvreter van ons eie wΩrelddeel. Maar dis daardie wilde, sinistere
kreet wat hom eintlik beroemd gemaak -- en die benaming "die roepstem van
Afrika" besorg het...
DAARDIE
wilde kreet moet 'n mens oral herken... kou, kou, koukoukou... die roep van die
visarend, met sy kop ver teruggetrek oor sy skouers. Selfs terwyl hy vlieg, neem
hierdie roofvoδl s≤ 'n houding aan terwyl hy skreeu.
Die
visarend (Haliaδtus vocifer) woon langs mere, riviere en damme regoor
Afrika suid van die Sahara. Hy word ook dikwels langs die oop kus aangetref waar
hy besig is om te jag, veral by beskutte riviermondings en lagunes.
Anders
as die meeste ander arende wat hul prooi soek terwyl hulle deur die lug sweef,
betrag die visarend dikwels visse wat vlak by die wateroppervlak swem vanuit 'n
verhewe sitplek soos 'n boomtak.
Sodra
hy 'n moontlike happie raaksien, vlieg hy vinnig ondertoe, gryp sy slagoffer met
sy kragtige kloue uit die water uit en keer terug na sy sitplek. As die vis
swaar is, kan die arend laag vlieg en dit op die oppervlak saamsleep voordat hy
opstyg en weer sy sit kry.
'n
Mens sien dit selde, maar af en toe jag die visarend ook terwyl hy sweef. Dan
draal hy oor mere en damme en skiet ondertoe wanneer hy 'n prooidier gewaar.
Hoewel hy meestal visse vreet, sal hy ook rotte, jong krokodille en
waterskilpaaie, ander voδls en hul eiers en aas verorber.
Hy
het ook die onhebbelikheid om die prooi van ander visvretende voδls te steel.
Visarende sak op visvangers, reiers, pelikane, bleshoenders en selfs ander
visarende toe en, wanneer hulle hul prooi in die proses laat val, gryp hulle dit
en vlieg daarmee weg.
Daar
is stellig baie mense wat die visarend sy ''luilekker'' lewe sal beny. 'n
Volgroeide voδl het net sowat 1,3 kg vis nodig om aan die gang te bly -- en diΘ
kan hy dikwels met 'n enkele vangs kry. Hy jag baiemaal slegs 'n kwartier per
dag.
Hy
bly 'n bietjie besig deur ander voδls van hul prooi te beroof -- maar die res
van die tyd sit hy eenvoudig op 'n tak of iewers in die son...
Het
jy geweet?
ò
Die visarend van Afrika is familie van die witkoparend (''bald eagle'') -- die nasionale voδl van die Verenigde
State van Amerika. Baie mense reken hy is Afrika se mooiste voδl.
ò
Visarende gebruik dieselfde neste oor en oor, en met die gedurige
byvoegings word die neste naderhand taamlik diep en groot. Twee of drie eiers
word gewoonlik per keer gelΩ. Die oudste kuikens maak baiemaal die jongstes
dood, maar af en toe sal twee van hulle darem bly lewe.
_______________________________________________________________
VISSE:
VISSE
WAT VLIEG
Met
die vinne styf langs die sye soos vliegtuie se vlerke, ontduik twee vlieδnde
visse 'n agtervolgende roofvyand deur in die lug te sweef. Ironies genoeg laat
hierdie tegniek, wat vlieδnde visse van roofdiere in die water red, hulle
dikwels in die kloue of snawels van jagters in die lug beland...
''VLINDERVISSE'',
noem 'n beroemde Amerikaanse natuurkenner en skrywer hulle -- jong vlieδnde
visse met die pragtige patrone op hul "vlerke". In sy boek
Beneath Tropic Seas (1928) beskryf William Beebe diΘ besondere
verskynsel.
Jong
vlieδnde visse is baie anders as die volwassenes. Die jongspan se vinne is
byvoorbeeld helder gekleur. Maar een noodsaaklike ding doen hulle net soos hul
ouers: hulle vlug van roofvyande af weg deur met oopgespreide vinne oor die
water te swewe.
Vlieδnde
visse lewe van plankton op die helder, boonste lae van tropiese oseane en is dus
hoogs sigbare teikens vir skole hongerige visse soos tunas en haaie. DiΘ dat
hulle met so 'n volmaakte ontsnappingsmeganisme bedeel is.
Wanneer
hy gejaag word, gooi die vis homself uit die water uit deur sy stertvin vinnig
te wapper om momentum te kry. Sodra hy bokant die water verskyn, sprei hy sy
vinne en sweef etlike meter ver oor die water voordat hy weer terugplons.
Dikwels raak die vis met sy stert aan die wateroppervlak vir ekstra dryfkrag om
sy vlug na vryheid te verleng.
Ironies
genoeg kan vlieδnde visse met hul ylingse spronge deur die lug om van roofvisse
weg te kom, partykeer juis daardeur van die wal in die sloot beland: reg in die
snawels van honger seevoδls. Meeue, pelikane, albatrosse en fregatvoδls swem
dikwels agter skole tunas en bonito's aan.
Die
oomblik wanneer die vlieδnde visse uit die water spring, duik die voδls af en
vang hulle. Dolfyne neem ook aan die spronge-fees deel deur agter tunas aan te
swem
Die
lengte en tyd van vlieδnde visse se spronge is wisselvallig en hang byvoorbeeld
saam met dinge soos seestrome en die windrigting. Die gemiddelde lengte van 'n
enkele sprong is egter twee tot drie meter, hoewel spronge van selfs tien meter
nie skaars is nie.
'n
Sprong duur gewoonlik van twee tot tien sekondes. 'n Rekordsprong van 'n
verbysterende sestig meter wat 42 sekondes geduur het, is egter al aangeteken.
Samegestelde ''vlugte'' ('n reeks opeenvolgende spronge) oortref dit ver en is
gewoonlik van sestig tot negentig meter ver. Die rekord- samegestelde sprong is
300 meter. Die vis het altesaam elf keer gespring voordat hy tevrede was dat hy
veilig buite bereik van sy vyand was.
Vlieδnde
visse behoort tot die familie Exocoetidae. Daar is sowat vyftig soorte.
By party is die borsvin vergroot, by ander word sowel die bors- as die buikvinne
vir sweef gebruik.
_______________________________________________________________
VLAG
VAN SUID-AFRIKA
ò ONS
landsvlag (die vlag van die "Reδnboognasie") word as volg omskryf
in Bylae 1 van die Suid-Afrikaanse Grondwet:
(1)
Die nasionale vlag is
reghoekig, en is een en Æn half maal langer
as die wydte daarvan.
(2)
Dit is swart, goud, groen, wit, rissierooi en blou.
(3)
Dit het Æn groen Y-vormige baan wat een vyfde van die wydte van die
vlag is. Die middellyne van die baan strek vanaf die boonste en onderste hoeke
naas die vlagpaal, sluit in die middel van die vlag by mekaar aan, en strek
daarvandaan horisontaal na die middel van die wapperrand.
(4)
Die groen baan is bo en onder wit gesoom en na die vlagpaal goud gesoom.
Elke soom is een vyftiende van die wydte van die vlag.
(5)
Die driehoek naas die vlagpaal is swart.
(6)
Die boonste horisontale baan is rissierooi en die onderste horisontale
baan is blou. Hierdie bane is elk een derde van die wydte van die vlag.
ò Ons
nasionale vlag is die eerste keer op 27 April 1994 gehys. Die ontwerper was F.
Brownell, staatsheraldikus. 'n Vroeδre poging om 'n
nuwe vlag te skep deur die publiek om voorstelle te vra, het nie vrugte afgewerp
nie.
ò Die
kleure of kleurkombinasies is 'n samevatting van ons vlaggeskiedenis. Maar
kleure kan vir verskillende mense verskillende dinge beteken en daar is al gesΩ
dat ons nie enige universele simboliek aan enige van die kleure in ons landsvlag
moet heg nie.
ò Tog kan die >-vorm
in die sentrale ontwerp -- wat na regs oorgaan in 'n enkele horisontale band --
ge∩nterpreteer word as 'n samevloeiing van die uiteenlopende elemente in die
Suid-Afrikaanse samelewing. As sodanig sluit dit aan by die leuse op die
landswapen (!ke e: /xarra //ke) wat, sover as wat dit moontlik is om dit te
vertaal, iets soos "eenheid in verskeidenheid" beteken.
ò Spesifieke
instruksies oor die gebruik van die nasionale vlag word in die Staatskoerant,
vol. 346, no. 15694, van 26 April 1994 gegee. Indien ons vlag byvoorbeeld saam
met enige ander vlae vertoon word, moet dit eerste gehys en laaste gestryk
(neergehaal) word.
_______________________________________________________________
VOORTPLANTING
VAN DIE MENS
VOORTPLANTING
of reproduksie vind plaas wanneer 'n ovum (eiersel) van 'n vrou met 'n spermatoso÷n
(spermsel) van 'n man verenig. Elke sel het
23 chromosome wat erflike genetiese inligting bevat.
Die
spermsel ontmoet die eiersel in die vrou se buis van Fallopius en bevrug dit.
Uit hierdie vereniging word die eerste sel van die nuwe baba
-- die sigoot --
gevorm, wat homself aan die uteruswand heg.
Die
fetus leef nege maande lank in die moeder se uterus. Hy swem in amniotiese
vloeistof (vrugwater) in die amniotiese holte, waar hy beskerming geniet. Die
fetus neem sy voeding uit die moeder se bloed deur die naelstring.
_______________________________________________________________
VULKANE:
HOE
VULKANE EILANDE SKEP
PARADYSEILANDE
op verskillende plekke op aarde (soos Mauritius) het hul ontstaan aan vulkaniese
werkinge te danke. En het jy geweet dat ook al die mense van Hawaii eintlik
bo-op vulkane woon?
Die
Amerikaanse staat Hawaii is 'n eilandketting in die middel van die Stille
Oseaan. Daar is agt groot eilande en talle kleineres, met vulkane wat steeds
aktief bly, soos die Kilauea met sy sintels en kokende lawa.
Om
te begryp hoe hierdie eilande gevorm is, stel jou die see voor soos dit baie,
baie lank gelede gelyk het. Hier is nog geen eilande nie en diep onder die see
begin die aardkors kraak. Gesmelte gesteentes van die binnekant van die aarde
dwing buitentoe. Die gesmelte gesteentes, wat lawa genoem word, stroom deur die
bars tot op die seebedding. Namate dit van die bars af wegvloei, koel die lawa
vinnig af en verhard dit.
Weer
en weer spuit lawa deur die bars, sodat laag op laag van die verharde gesteentes
neergelΩ word. Stadig maar seker word 'n berg opgebou, wat mettertyd bokant die
see uittroon. 'n Eiland is gebore.
Geleidelik
breek die seewater rondom die eiland die harde oppervlak af om ryk grond te
vorm. Saad wat deur die wind hierheen gewaai en deur voδls hiernatoe gebring
is, skiet wortel en groei. Die eiland raak groen en welig.
Al
het hierdie dinge lank gelede gebeur, is die eilande steeds aan die groei.
Vulkane het in die afgelope jare honderde hektare tot die oppervlak van Hawaii
toegevoeg.
ò
Klik hier vir omvattende artikel oor die geboorte van
'n eiland.
_______________________________________________________________
Terug
na inhoudsblad -- klik hier
_______________________________________________________________
Ons
Wonderlike WΩreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan