grouers
'n Messelwesp hang aan die buisvormige ingang tot
haar nes. Gebou van klei wat met speeksel bevog
is, sal die nes haar eier teen roofvyande en die wind en
weer beskut. Dit sal ook 'n spens wees met verlamde ruspers wat as
kos sal dien vir die larwe wanneer hy uitbroei. Beslis 'n dienlike
kinderbewaarplek. Lees nou nog vertellings oor ons wonderlike insekte se bouvernuf...
__________________________________________________________________
HUL enigste troffels en ander bougereedskap is diΘ waar¡mee hulle in die
wΩreld gekom het: hul monddele en hul pote. Die boustowwe wat hulle nodig het,
moet hulle uit hul omgewing bekom: grond, water, hout, hars en plantmateriaal.
Maar deur diΘ stowwe met hul eie sy, speeksel, was en mis te meng, sorg insekte vir sommige van die
verstommendste ingenieursprestasies in die natuur -- geboue, onderaardse stede,
kleihutte, paviljoene van sy.
Praat van torings, tonnels, tooisels en timmerasies -- insekte se skuiltes is selfs
werklik bloudrukke vir die mens se ingewikkeldste strukture.
òáá
IS daar 'n skouspelagtiger insekhuis as 'n termietnes? Hierdie grootse
bouwerke wissel in grootte van omtrent diΘ van 'n mensekop (en gemaak van
gekoude hout) tot enorme grondwerke wat hoδr as sewe
meter in die lug intoring.
Hoewel die boutegnieke van soort tot
soort verskil, is alle grondtermietneste in sekere opsigte dieselfde: die grond
word deur verskeie uitskeidings saamgebind, gewoonlik speeksel, ontlastingstof
en spesiale sekresies van die soldate; die buitemure is dik en meestal vol
ventilasiegate; in die grond daaronder is gewoonlik 'n doolhof van gange en
kamers, met die koninklike kamer, waar die koning, koningin en hul begeleiers
is, in die middel.
In baie neste is swamme wat as
voedselbron dien. Die swamme is ook lugreδlaars wat oortollige vog absorbeer en
weer uitskei as die vogtigheidsgraad daal.
Plaaslike toestande be∩nvloed ook
die vorms van termietneste. Die sambreelvormige pagode van die Afrikaanse
reδnwoud het byvoorbeeld dakoorhange wat help om die baie reδnwater weg te
voer.
Selfs boeiender is die groot hope
van die kompastermiete, wat bra dun is ofskoon hulle tot ses meter hoog kan
wees. In die dorre hart van Australiδ, met sy versengende son, bou hierdie
termiete hul neste noord-suid sodat die versengende son in die middel van die
dag slegs op die dun, skerp "rug" moet skyn, en soggens en smiddags
wanneer dit koeler is teen die breδ, plat oppervlakke aan weerskante.
òáá
VAN die mees besondere kleituistes
in die natuur word deur die groot familie van wespe gebou. Die pottebakker-wesp
se kleineste is besonders. Versprei tussen die takkies van bome en die stingels
van blomme, kan hul "erdekruikies" so delikaat gevorm wees dat dit
lyk of hulle op 'n pottebakkerskyf ontstaan het. Die buitekant van die nes is
grof, maar die binnekant glad gepleister. Elke kruikie bevat verlamde ruspers
waarop die larwe later teer.
òáá
'N MENIGTE insekte soos kewers, krieke, termiete, wespe en miere bou hul
neste ondergronds. Van al die grondverskuiwers is die miere verreweg die
merkwaardigste. Party soorte se neste strek etlike honderde meters onder die
grond. Die bogrondse hoop dien gewoonlik as 'n verlenging van die nes en
verwarm dit deurdat dit deur die
son verhit word.
Hoewel nie so indrukwekkend in
omvang nie, is die uithollings van die mierleeu-larwe ewe vernuftig. Hy hol 'n
tregtervormige kuil in sanderige grond uit deur spiraalsgewys agteruit te
skuifel en die losgemaakte sandkorrels met sy kop uit te werp. Die kuil is so
ontwerp dat niksvermoedende prooi-insekte daarin moet aftuimel tot in die larwe
se kake.
òáá
DRA-HUISE word deur talle insekte gebou, maar een van die fassinerendste
is diΘ van die sakwurm-rusper. Die jong rusper se boustowwe is stukkies blare
of gras, takkies, dorings of selfs klippies, wat hy met sydraad aanmekaar heg
totdat sy hele lyf knus deur 'n sakkie bedek is.
Die rusper loop dan so al vretende
met sy bewegende huisie rond. Namate hy groter word, vergroot hy ook die sak
deur nog stowwe daarby te voeg. As die somer einde se kant toe staan, heg hy
die sak aan 'n blaar of takkie vas en bring dan die winter in die sak deur.
In die lente word hy 'n papie
waaruit 'n volwasse mot verskyn. Die mannetjies verlaat die sak, maar die vlerklose wyfies nooit nie. Paring vind deur 'n opening in die
sak plaas, die wyfies lΩ hul eiers en gaan uiteindelik dood.
Die larwes van die meeste watermotte
bou ook mobiele tuistes. Eers maak die larwe 'n basiese buis van sy. Afhangende
van die soort, word stokkies, blare, skulpe of selfs sand dan vernuftig in die
sy verseδl.
Spoedig is 'n silindervormige
omhulsel geskep wat sy agterlyf bedek, maar sy kop en pote vry laat sodat die
rusper in die water kan rondbeweeg en vreet. Hy verander binne-in die sak in 'n
papie. Wanneer hy gereed is om as volwasse insek te verskyn, sny hy homself los
uit sy beskermende tuiste en styg op na die wateroppervlak.
òáá
Vindingryke huisbouers by uitstek -- dis
'n miersoort met die geleerde naam Oecophylla longinoda. Hulle bou hul
merkwaardige neste van blare wat deur sydraad
geheg word.
Met hul bokake en pote bring die
werkers die kante van die blare bymekaar. As die gaping tussen twee blare te
groot is, vorm die miere 'n ketting -- soms tot 'n dosyn miere lank -- om dit te oorbrug. Die blare word dan op hul plek gehou terwyl nog 'n groep
werkers daar aankom wat elk 'n larwe in hul kake dra.
Die larwes, wat sydraad afskei. word
so sig-sag heen en weer van blaar tot blaar gedra om dit aanmekaar te "stik" -- totdat daar uiteindelik 'n plaat van sy is wat die
blare bind. As die nes klaar is, word die larwes in die nuwe nes gehuisves wat
hulle self help skep het.
òáá
DIE heuningby word van die vroegste tye af geroem om sy waskoeke waarin
hy sy jonges grootmaak en sy heuning stoor.
Sosiale bye (waaronder die heuningbye)
maak meestal heuningkoeke van was wat deur hul liggame uitgeskei word, hoewel
sommige gebruik maak van 'n klewerige stof, genoem propolis (hars) van bome, om
trekke toe te stop. Alleenloperbye, daarenteen, gebruik 'n verskeidenheid van
materiale om hul neste te bou.
Die fynste afgewerkte koeke word
deur heuningbye gebou. Elke koek bestaan uit netjiese rye van seskantige selle.
Die seshoek is hier die voortreflikste ontwerp, want die selle word versterk
deurdat hulle deur soveel buurselle begrens
word. Die grootste moontlike bergruimte word ook met die minste hoeveelheid was
verkry. Dit is 'n wonderlike voorbeeld van die natuur se spaarsaamheid.
In die vrye natuur bou heuningbye
hul heuningkoeke in hol boomstamme of in rotsskeure.
òáá
WONDERLIK fyn afgewerk is die papierneste van sekere wespsoorte. Die
wespe maak self die papier van houtvesels wat hulle met hul kake van bome,
heinings, plantstingels en ander voorwerpe afskraap. Die hout word deeglik
gekou en met 'n speekselagtige uitskeiding vermeng om 'n soort papierpap te
vorm wat tot 'n ferm, grys papier verdroog.
Van die bekendste papierneste
behoort tot die sosiale wespe. Perdebyneste word dikwels gesien waar hulle aan
dakoorhange of 'n boomtak hang.
Party miersoorte bou neste van 'n
sterk soort papier, baie net soos die neste van wespe, met die verskil dat baie
van hulle nie die meetkundige presisie van die papierselle van die perdebynes
het nie.
òáá
TALLOSE kewers, bye, termiete,
wespe en ander insekte boor, tonnel of kerf hul neste of kinderbewaarplase in
die stamme van bome, dooie takke en mensgemaakte strukture van hout. Elk het sy
eie kenmer¡kende tonnelpatroon.
Die larwes van sekere insekte --
motte, vlieδ en kewers -- maak weer hul tuistes op blaaroppervlakke. Hierdie
blaardelwers teer op die voedsame selle van die blare en kerf in die proses
dikwels mooi patroontjies daaruit. Dit kan onreδlmatig wees, as hy min of meer staties bly, of delikate kronkeldraaie maak soos hy vreet-vreet rondbeweeg.
òáá
Die kampioen-grondverskuiwer is 'n soort mier van Noord-Afri¡ka. Daar is
al waargeneem hoe sulke miere oor 'n tydperk van honderd dae meer as 'n ton
grond verskuif het.
òáá
Die bekoorlike klein molkriekie bou spesiale sanghole om sy klanke te
versterk. Die bek van die tonnel gaan op die grondop¡pervlak uit en stem ooreen
met 'n luidspreker. Die mannetjie laat sy paringsliedere wyd en syd hoor.
òáá
Party termietneste is so stewig dat dinamiet nodig is om hulle weg te
blaas as 'n stuk land skoongemaak moet word.
__________________________________________________________
Terug na
inhoudsblad -- klik hier
__________________________________________________________
Ons Wonderlike WΩreld op CD, 2004 -
Uit Huisgenoot se Jongspan