____________________________________________________________

 

Nomade (1): Inuit (Eskimo's)

 

Mense van

die ys

 

Eskimo... dit moet mos "mens van die ys" beteken, hoe anders? Verkeerd. Die naam is afgelei van 'n woord in 'n Indiaanse dialek met die betekenis "rouvleisvreters". Eintlik is dit 'n skelwoord, maar dit sΩ nogal iets van die ruwe, geharde Eskimo's. Om in een van die aarde se ongenadigste omgewings wortel te skiet, moet jy immers so taai soos 'n rob se vel wees. Hulle noem hulself egter nie Eskimo's nie maar Inuit -- 'n woord wat eenvoudig "mense" of  "bewoners" beteken.

ò   Die Eskimo's woon sowel buite as binne die Noordpoolsirkel, in die enorme uitgestrektheid van die noordoostelike punt van die gewese Sowjet-Unie, oor Alaska en Kanada tot in Groenland. Hoewel hulle nie formeel georganiseer is nie, is hulle kennelik een volk. Daar in hul koue noorderwΩrelde het hulle baie eenderse leefwyses en tradisies.

____________________________________________________________

 

BAIE vrae hang nog in die lug oor waar die Inuit (Eskimo's) werklik vandaan kom. Volkekundiges weet wel dat hulle van mense afstam wat die landbrug tussen Asiδ en Alaska oorgesteek het -- duisende jare gelede toe die seevlak veel laer was as vandag.

 

Oor 'n lang tydperk het verskillende etniese groepe in Noord-Amerika na die suide en uiteindelik tot in Suid-Amerika getrek. Die Amerikaanse Indiane is afstammelinge van die suidwaartse trekkers.

 

Die Eskimo's het egter noord en wes gebly en 'n lang tyd hul biologiese en kulturele bande met Asiδ behou. Van Alaska af het hulle later ooswaarts oor die Noordpoolstreek van die Noord-Amerikaanse vasteland versprei.

 

Die Eskimo's is Mongolo∩ed. Hulle is betreklik kort, die gesig is breed en plat met hoδ wangbene, die oδ donker, die hare reguit en swart. Die huidkleur van egte Eski¡mo's is geelbruin.

 

Die verskillende Eskimo-tale behoort tot 'n taalfamilie wat Eskaleut genoem word. Daar is twee vertakkinge: Aleut en Eskimo.

 

Veranderings

 

ò   DIE eerste Europeδrs wat die Eskimo's teengekom het, was Wikings wat omstreeks 1100 nC in Groenland gewoon het. In die sestiende eeu het Europese ontdekkingsreisigers weer eens met hulle kennis gemaak. Toe was daar ongeveer 75 000.

 

Tot in daardie stadium het die Eskimo's 'n heel eiesoortige lewe gelei om in hul ruwe omgewing te kon oorleef. In die daaropvolgende eeue, en veral die negentiende eeu, het dinge egter drasties verander.

 

Talle Europese walvisvangers en velhandelaars het hul verskyning in die verre noorde gemaak en Eskimo's vir hulle laat werk. DiΘ is met gewere, ammunisie en ander goedere be¡taal.

 

Weens die doeltreffender jagtoerusting is baie diere byna heeltemal uitgewis in die Eskimo-wΩreld. Die Eskimo's self is ook drasties uitgedun as gevolg van siektes wat die Europeδrs met hulle saamgebring het.

 

Al die vernuwings het die tradisionele leefwyse van die meeste van hulle vernietig.

 

Tradisionele leefwyse

 

ò   DIE Eskimo's was tradisioneel 'n nomadiese volk. In die begin van die winter sou 'n aantal gesinne saamgroepeer en 'n gemeenskap vorm wat tot die lente sou bestaan. Hulle het igloes van ys of klip gebou, of partykeer sooi-skuilings.

 

Die ys-igloe [REGS] was 'n koepel van blokke vaste sneeu -- gewoonlik net een vertrek. Die sneeublokke is met 'n lang mes van been of yster uit die sneeu gesny en opgestapel in 'n sirkel met 'n effense helling na binne.

 

Verdere rye sneeublokke is daarop geplaas totdat die bouwerk 'n koepelvorm gehad het. Daar was 'n deuropening, en igloes is dikwels deur sneeutonnels met mekaar verbind.

 

Omdat lug opstyg wanneer dit warm is, het die igloe-bewoners meestal hul tyd binne-in die igloe op 'n soort verhogie verwyl en nie op die vloer nie.

 

Hoewel ons Eskimo's gewoonlik met ys-igloes vereenselwig, was klip-igloes in der waarheid talryker. Dit het uit 'n dubbele ry klippe bestaan met 'n laag turf tussenin.

 

Die sooihuise het 'n raamwerk van walvisbeen, klip of hout gehad wat met sooie bepak is. Daar was 'n versonke grondvloer. 'n Grondbank was die sitplek en bed, en kleiner grondverhogies was die ta¡fels.

 

In die somermaande het die gesinne in tente gewoon wat van robbe of kariboes se velle gemaak is. Hulle moes te voet gaan jag en het met bote van diervelle in die poolwaters rondgevaar.

 

Daar was twee soorte bote: kajakke en oemiakke. Die kajak lyk soos 'n kano en is 'n lang, smal en ligte eenmensvaartuig. Die raamwerk bestaan uit hout (gewoonlik dryfhout) en is op s≤ 'n manier met seediervelle oorgetrek dat net 'n klein sitopening oop bly. Dit is vir die jag van seesoogdiere gebruik.

 

Die oemiak is 'n oop boot met plek vir tot twaalf mense. Dit is vir walvisjag en langer vaarte gebruik, ook wanneer die Eskimo's getrek het.

 

Die wapens was onder meer vurkspiese en pyle, harpoene, messe, nette en die pyl en boog.

 

Die lewens van die Eskimo's was nou verweef met diΘ van die diere in hul omgewing. Die diere moes hulle van kos voorsien, asook van velle vir hul klere. Die meeste Eskimo's het naby die see gewoon, waar baie robbe, walrusse, ysbere, walvisse en visse was.

 

Hulle was grootliks afhanklik van trekdiere en moes minstens twee keer per jaar agter hulle aantrek.

 

Maar die sleehond ("husky") was waarskynlik die belangrikste dier in die Eskimo se lewe. DiΘ soort honde is gebruik om die slee oor die sneeu te trek en op jagtogte na groot diere soos ysbere.

 

Die sleehond het 'n veeleisende lewe gehad. Buiten wanneer hulle nog baie klein was, moes hulle in wind en weer buite bly. Op die trekpad moes hulle dikwels twee, drie dae lank sonder kos bly, maar nß 'n lang, vermoeiende tog is hulle gewoonlik beloon met al die vleis wat hulle kon opvreet. Omdat hulle so waardevol was, het die Eskimo's hul honde uiters goed behandel.

 

Gemeenskapslewe

 

ò   DIT was 'n klein, selfgenoegsame wΩreldjie waarin die Eskimo gelewe het, waarin hy meestal net met sy familielede verkeer het. Gesellige byeenkomste het 'n belangrike rol gespeel om spanning te verlig. Hulle sou mekaar besoek, speletjies organiseer en feesvier.

 

Die ouer lede van die familie is geδer vanweδ hul wysheid, kennis van gebruike en die staaltjies wat hulle kon vertel. Hulle is met respek en toegeneentheid behandel. Kinders is ook met liefde behandel en as 'n versekering vir die oudag beskou.

 

Omdat die lewe so straf was, het 'n gesin selde meer as twee kinders gehad en die bevolking het dus konstant gebly tot¡dat die Europeδrs op die toneel verskyn het. Almal was afhanklik van almal. Die mans het hul vroue nodig ge¡had en omgekeerd.

 

Daar word beweer dat Eskimo's hul verswakte bejaardes doodgemaak het. In sekere gebiede, wanneer die toestand besonder haglik was, kon dit wel gebeur het dat bejaardes vrywillig in 'n storm uitgeloop het om van die honger om te kom of te verkluim.

 

Dit kan erg klink vir ons met ons Westerse uitkyk, maar die Eskimo's het geglo dat die siel van 'n gestorwene in elke pasgebore baba voortleef. 'n Geboorte is dus beskou as die terugkeer van 'n oorledene.

 

Eskimo's vandag

 

ò   NA raming lewe daar vandag sowat 120 000 Eskimo's. Baie min van hulle is nomadies en die meeste woon in nedersettinkies of dorpe en dra moderne klere, woon in moderne huise, ry in sneeumobiele en ander Westerse voertuie rond, gaan skool en koop hul benodigdhede in winkels.

 

Dit sal vir Christene goeie nuus wees om te hoor dat 'n groot persentasie van hulle tot die Christendom bekeer is. Maar die Eskimo-storie is ook 'n hartseer verhaal. Nß duisende jare waarin hulle die Noordpool-naarheid getem het, is hul tradisionele leefwyse vir altyd daarmee heen.

 

____________________________________________________________

 

Terug na inhoudsblad -- klik hier

____________________________________________________________

 

Ons Wonderlike WΩreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan