Neefs van
die
perd...
Kan dit waar wees -- die olifant 'n verlangse
neef van die perd? En dat ou Ollie boonop naby verwant is aan die dassie en die
erdvark? In hierdie eerste artikel oor hoefdiere kyk ons na
die sogenaamde primitiewe hoefdiere... 'n bra onverwagte kombinasie van op
die oog af heeltemal verskillende soogdiere...
__________________________________________________________________
DAAR was eenmaal 'n jong olifantwyfie ge¡naamd Sadie wat geleer is om
toertjies vir 'n Amerikaanse sirkus te doen. Trap hier, trap daar. Slurp sus,
slurp s≤. Maar toe kom die stomme dier by 'n punt waar sy glad nie kan begryp
wat van haar verwag word nie.
Sy het uit die oefen-arena pro¡beer
ontsnap, dog haar meedoδnlose afrigters het haar teruggejaag. Kom, simpel
Sadie, moet nou nie so steeks wees nie, hoor jy!
Waarop Sadie gaan lΩ en, tot haar
afrigters se verbasing, verdrie¡tig aan die huil gegaan het. "Sy het daar
op haar sy gelΩ," het een van die mans later vertel, "met die trane
wat van haar gesig afgestroom en snikke wat haar reuse liggaam laat sidder
het."
Die arme Sadie. 'n Mens moet hierdie
die staaltjie miskien maar met 'n korreltjie sout neem. Daarteenoor is daar al
talle kere berig van olifante wat regtig baie menslik opgetree het.
Jagters beweer hulle het al gesien
hoe gekweste olifante weggehelp word deur ander wat hulle aan weerskante stut.
In 1951 het 'n Johannesburgse koerant berig dat 'n man gesien het hoe 'n
olifanttrop 'n graf grawe vir een van hul makkers wat gevrek het...
Menslik soos hulle soms straks
handel, hoort olifante tot 'n groep wat die primitiewe hoefdiere, of Paenungulata,
genoem word. Daar is vier afsonderlike ordes: olifante (orde Proboscidea);
dassies (orde Hyracoidea); erdvarke (orde Tubulidentata); en
sireniδrs (orde Sirenia).
'n Bra onverwagte kombinasie, sou 'n
mens wel kan sΩ. Op stuk van sake lyk hierdie diere almal verskillend en het
hulle heeltemal uiteenlopende gewoontes. Dassies het kloue en nie hoewe nie en
sireniδrs, wat in die water woon, het spaanagtige voorste ledemate en glad geen
ledemate agter nie.
Nog vreemder is dat hierdie diere
hoegenaamd aan die hoefdiere verwant is. Hoewel oiifante nie werklike hoewe het
nie, glo wetenskaplikes egter dat hulle en die ware hoefdiere neefs is.
In hierdie eerste artikel oor
hoefdiere word die primitiewe hoef¡diere van naderby beskou.
òáá
"OLIFANT, jou reuse ¡dier... die mense lag vir hul plesier. . want
waar het jy al ooit gehoor... van 'n stertjie van agter en 'n STERT van
voor?!" Deur diΘ kleuterrympie het ons hulle hoeka leer ken, en vandag is
hulle steeds vir ons geen onbe¡kendes nie. Die olifante van Addo, die
Krugerwildtuin -- hulle is immers eie aan Suid-Afrika.
In werklikheid is daar twee
olifantspesies wat vandag lewe: einste die Afrika-olifant suid van die Sahara,
en die Indiese olifant, wat die tropiese woude van Suid-Asiδ bewoon.
Die Afrika-kolos het groter ore en
ivoortande as sy Indiese eweknie, asook 'n skuins voorkop en twee vingeragtige
"lippe" vooraan die slurp, teenoor die een lip van die Indiese
olifant.
Slegs die Indiese olifantbul het
ivoortande, terwyl die olifantkoei van Afrika ook sulke tande het.
Hierdie tande het egter al byna die
olifant se ondergang beteken. In Afrika is olifante voor die voet geskiet deur
wilddiewe wat hul kosbare ivoor ten duurste aan die wΩreld se rykes kon
verkoop. In die laat jare tagtig het omgewingsbewustes met Æn wΩreldwye
veldtog begin om die ivoorhandel te probeer stopsit.á In 1989 het die VSA en die Europese Gemeenskap (nou die Europese
Unie genoem) toe alle ivoorinvoere verbied.
(Verskeie ander diere soos seekoeie, narwalle,
spermaceti-walvisse en walrusse het ook ivoortande. Hierdie ivore het
soortgelyke fisiese eienskappe as diΘ van olifante. Talle
plastiek-plaasvervangers vir ivoor is al ontwikkel.)
òáá
RAAR maar waar, die dassie en die olifant is blykbaar hegte familie --
nader verwant aan mekaar as aan enige ander diere.
Maar as 'n mens die dassie bekyk,
lyk hy eerder na 'n kruising van 'n aardige klompie diere. Sekere van sy bene
en sy brein kom wel ooreen met diΘ van die olifant, maar dan is party van sy
tande soos diΘ van 'n renoster en ander soos 'n seekoei s'n. Sy maag is weer
soos diΘ van 'n perd.
In die agttiende eeu is die dassie
selfs as 'n soort marmotjie geklassifiseer.
Dassies is boorlinge van Afrika,
Arabiδ en Asiδ. Hulle is baie skugter, en kan blitsig na hul skuilings padgee.
Boomdassies hou in gate in bome, klipdassies tussen klippe.
òáá
HOEWEL die erdvark baie soos 'n miervreter lyk, is hulle glad nie
familie nie. 'n Besonderse eienskap van die erdvark is dat hy geen voortande
het nie, en bioloδ het hom eers, saam met die armadille en luiaards, in die
orde Edentata (die tandeloses) geplaas.
Maar hy het nou sy eie orde, waarvan
die naam op 'n dier met buistande dui, vanweδ die smal buise wat deur sy tande
loop.
Die erdvark kom in die meeste dele
van Afrika suid van die Sahara voor, maar hy is 'n nagdier, uiters ontwykend en
word selde deur die mens gesien. Hy kry sy naam van sy ronde, varkagtige snoet.
Met sy kragtige kloue skeur hy
termietneste oop wat so sterk is dat 'n mens hulle nie eens met 'n pik kan
oopkloof nie. Die erdvark haal dan die skarrelende termiete met sy gryptong uit
hul tonnels.
òáá
IN Homerus se epiese gedig die Odyssee word die hoofkarakter Odysseus
gewaarsku teen die sirenes -- seenimfe wat deur hul bekoorlike sang matrose sou
lok en hul skepe op die rotse sou laat vergaan.
Baie mense dink die legendariese
sirenes het dalk hul oorsprong in die manatees en doejongs, oftewel sireniδrs,
gehad. Wat laasgenoemde se lelikheid en gegrom met verleidelike en lieflike
sang gemeen het, moet egter nog verduidelik word!
Sireniδrs is doodgoeie dieresiele,
dalk die mins aanvallende soogdiere op aarde. Met hul breδ, gerimpelde
steekhaar-snoete, smal, versonke oδ en vet liggame swem hulle lui-lui deur vlak
kuswaters, strandlagunes en riviere. Hulle is nuuskierige agies, wat dinge
soos vissersbote kan ondersoek deur op hul krom sterte onder die water te
"staan" met die kop en skouers bo die oppervlak.
Doejongs word in die tropiese en
subtropiese dele van die Stille Oseaan aangetref, manatees in die Karibiese en
Atlantiese streke van die Amerikas.
Groot troppe het eens hier
voorgekom, maar hulle is drasties uitgedun weens die verlies aan habitat en
deur jagters wat agter hul vleis, leer en olie aan was.
____________________________________________________
Terug na inhoudsblad
-- klik hier
____________________________________________________
Ons Wonderlike WΩreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan