__________________________________________________________________________________________
Die kanale
van
Die een verbind die waters van die
Middellandse See met diΘ van die Ooste. Die ander vorm 'n skakelá tussen die Atlantiese Oseaan en die Stille
Oseaan. Die bou van die kanale van Suez en Panama was elk op sy eie manier 'n
geweldige ingenieursprestasie...
òáá Lees ondertoe ook kortliks van die Groot Kanaal in China, die wΩreld se oudste en langste kanaal.
__________________________________________________________________________________________
Die bou van die Suez-kanaal
was een van die belangrikste gebeurtenisse van die negentiende eeu. Van die
verreikende gevolge wat dit op staatkundige gebied en vir die internasionale handel
gehad het, is ook terdeδ in Suid-Afrika gevoel. Daar was min¡der skepe in ons
hawens...
SKR-R-R-A-A-A-A-P! 'n Uitgeputte slaaf skep sand met sy graaf op en gooi
dit op 'n hoop aan die een kant. Sweet stroom van sy voorkop af. Hy waggel
effens en val dan op die grond neer. Morsdood.
Hy is maar net een van sowat 100 000
Egiptiese werkers wat gesterf het terwyl hulle 'n kanaal deur Egipteland se
dorre woesteny probeer grawe het.
Baie meer tafereeltjies soos die een
hierbo sou hulle stellig in die verre verlede afgespeel het, tydens die
heerskappy van farao Necho (omstreeks 609 tot 593 vC). Necho se ontsagwekkende
onderneming -- om 'n kanaal van die Nyl af na die Rooi See te grawe -- is 'n paar jaar
later laat vaar. Dit is eers in die jare 200 vC deur Ptolemaeus II volvoer.
Die kanaal is in die daaropvolgende
eeue van tyd tot tyd vir militΩre doeleindes gebruik, maar was met verloop van
tyd heeltemal oorgelewer aan die sand en die winde.
Baie eeue later, toe opmetings vir
die Suez-kanaal gedoen is, is oorblyfsels van die oorspronklike kanaal gevind.
Dit het as inspirasie gedien vir die manne wat aan die veeleisende nuwe projek
gewerk het.
'n Kanaal is 'n watersloot of
waterweg wat vir besproeiing, dreinering of skeepvaart gegrawe is. Baie kanale
is in die agttiende eeu in Brittanje en Europa en in die negentiende eeu in
Amerika gebou, maar geen was van soveel latere belang as die Suez en die Panama
nie.
òáá
DIE Suez-kanaal verbind die Middel¡landse See en die Rooi See, en is 'n
vername lewensaar tussen Europa en die Verre Ooste. Omweδ van duisende
kilometers word daardeur uitgeskakel.
Die kontrak om die waterweg te bou,
is aan 'n Franse maatskappy toegestaan. Die bouer was Ferdinand de Lesseps, 'n
briljante diplomaat en kanaalbouer. Konstruksie het in April 1859 begin en die
kanaal is op 17 November 1869 geopen. Tienduisende mense van oor die wΩreld het
die opening bygewoon.
Dit strek sowat 160 km ver van Port
Said aan die Middel¡landse See via die Bittermere na Suez aan die Golf van
Suez, 'n vertakking van die Rooi See. Daar is geen kanaalsluise wat die
watervlak beheer nie.
Die kanaal is verskeie kere verbreed
sedert dit gebou is -- dit het spoedig te smal en vlak vir die moderne
tenkskepe geword. Die minimum-breedte op die bodem is vandag 60 meter en die
kanaal kan skepe met 'n diepgang van 20 meter akkommodeer. (Diepgang beteken die
afstand van die boom van die skip tot die punt waar hy bo die water uitkom.)
┴l meer skepe het die kanaal oor die
jare heen gebruik. In die 1870's is sowat 500 per jaar daardeur en 'n eeu later
meer as 21 000 vaartuie per jaar. Die meeste vaartuie wat noord gevaar het, het
olie van die Persiese Golf af vervoer.
Die Suez-kanaal was van die begin af
'n twisappel. Dit is deur Frankryk en Egipte besit, maar was van strategiese
belang vir Brittanje deurdat dit die seeweg na Indiδ met duisende kilometers
verkort het.
In 1875 het Brittanje die Egiptiese
regering se aandele in die maatskappy gekoop. Om die kanaal te beskerm het
Brittanje Ciprus 'n kolonie gemaak. Hoewel Brittanje en Frankryk mede-eienaars
was, het die Britte weinig beheer oor die kanaal gehad tot hul besetting van
Egipte in 1882.
Die kanaal het in altwee
WΩreldoorloδ 'n bate geblyk. Brittanje en Frankryk was in staat om te keer dat
hul vyande dit gebruik.
In 1950 het Egipte Israeliese skepe
verbied om daardeur te vaar. In 1956 het die Egiptiese president Gamal Abdel
Nasser die kanaal genasionaliseer, wat beteken het dat die Egiptenare voortaan
self die kanaal sou besit en administreer. Die regerings van Brittanje en
Frankryk was so verontwaardig dat 'n Brits-Franse taakmag gestuur is om die
internasionale status van die kanaal te handhaaf.
'n Vredesmag van die Ver¡enigde
Nasies het die vrede herstel. Die kanaal is in die daaropvolgende jaar heropen.
In die Sesdaagse Oorlog tussen Egipte en Israel in 1967 is die kanaal deur
gekelderde skepe geblokkeer en met onontplofte ammunisie besaai, wat die
skeepsverkeer tussen Europa en Asiδ ontwrig het. Die kanaal is eers in 1975
heropen, nadat myne en ander obstruksies verwyder is.
In die afgelope paar dekades was
Suez se on¡stuimige waters 'n bietjie kalmer.
ò ò ò ò
Hoewel dit vroeg in die twintigste eeu gebou is, word die Panama-kanaal steeds as een van die grootste ingenieursprestasies van alle tye beskou. Voordat dit gebou is, moes skepe die verraderlike waters by Kaap Hoorn trotseer. . .
OP 'n bergspits staar die Spaanse ontdekkingsreisiger na die branding op
die horison. Wat hy doer ver teen die kus sien aanklots, is waters van die
Stille Oseaan. Die ontdekker se naam is Vasco de Balboa. Die tyd is die jaar
1513.
Dit duur nie lank voordat De Balboa,
die Europese ontdek¡ker van die Stille Oseaan, die gesig in die verte met 'n
baie verbeeldingryke vergesig verbind nie. SΩ nou maar net 'n kanaal kan hier
deur die land-engte van Panama gegrawe word -- die smal strook land wat Noord-
en Suid-Amerika verbind, met twee oseane aan weerskante daarvan?
Natuurlik sou De Balboa nooit die
verwesenliking van sy droom belewe nie -- hy word sowat vyf jaar later onthoof
nadat 'n jaloerse teenstander kwaad gestook het.
In die daaropvolgende eeue word die
bou van 'n kanaal egter vir verskillende lande 'n alte verloklike idee. In die
1840's lei die Verenigde State van Amerika en Brittanje se getwis byna tot 'n
oorlog. Hulle kom uiteindelik ooreen tot gesamentlike beheer.
Laat in die 1800's stel Ferdinand de
Lesseps, die bouer van die Suez-kanaal, planne op vir 'n kanaal oor Panama. 'n Franse
maatskappy begin daaraan werk, maar siektes en konstruksieprobleme be¡lemmer
die poging. Meer as 22 000 werkers sterf weens geelkoors en malaria.
'n Amerikaanse maat¡skappy begin
kort daarna 'n kanaal in Nicaragua bou, maar die geld raak op.
Tydens die Spaans-Ame¡rikaanse
Oorlog van 1890 vind die VSA dit ongerieflik om 'n verdeelde vloot aan sy wes-
en ooskus te hΩ. In 1902 koop die VSA die Panama-regte en land van die Franse
maatskappy, en onderteken 'n verdrag wat hom die alleenreg gee om 'n kanaal in
Sentraal-Amerika te bou en te beheer.
Die VSA probeer Colombia (in wie se gebied
die land-engte toe geleδ was) oorreed om 'n aanvangsvergoeding en jaarlikse
huur vir die gebruik van Panama te aanvaar. Colombia eis egter meer geld.
Onder aansporing van die VSA breek
die mense van Panama van Colombia af weg en stig hul eie republiek. Hulle stem
in tot die bou van die kanaal.
Vandag het Panama die meeste van sy
rykdom aan die kanaal te danke. In 1977 het die VSA en Panama ooreengekom
dat Panama vanaf die begin van 2000 self die kanaal sou beheer. Panama se
soewereiniteit oor die kanaal-sone is ook in die jare sewentig in Æn ander
verdrag bekragtig.
òáá
DIE bou van die kanaal was 'n reusagtige onderneming. Onder beheer van
John Stevens en George Goethals het dit die verwydering van reδnwoude,
dreinering van moerasse, bou van damwalle, uitgrawings deur heuwels en die
verplasing van meer as 153 miljoen kubieke meter klip en grond behels.
Die werkers moes allerlei ontberings
soos grondverskuiwings en tropiese siektes trotseer.
Die grootste deel van die kanaal was
teen 1914 voltooi, hoewel 'n massiewe grondverskuiwing die gebruik daarvan met
nog 'n paar jaar vertraag het. Dit is op 20 Julie 1920 amptelik
geopen. Baie verbeterings is sedertdien aangebring.
Die Panama-kanaal is vandag 'n
geweldig besige waterweg,á met duisende
skepe wat jaarliks daardeur vaar. Dit strek van Lim≤nbaai aan die Atlantiese
kus via die Gat·nmeer na die Baai van Panama in die Stille Oseaan, 'n afstand van byna
82 km. Dis minstens sowat 90 meter breed met 'n mininum-diepte van 12,5 meter.
Vanweδ die veranderende landhoogte
(hoogte bo seespieδl) is verskillende sluise in die kanaal aangebring wat die
watervlak afwissel (lig en laat sak) vir die vaartuie wat daar¡deur beweeg. Die
kanaalsluise werk met die swaartekragvloei van water uit mere wat deur
verskillende riviere gevoed word.
Daar is drie stelle sogenaamde
tweeling-sluise. Hulle is ontwerp vir die gelyktydige tweerigting-verkeer van
skepe.
Om deur sekere dele van die
Panama-kanaal te beweeg kan 'n moeilike taak wees. Daarom neem 'n spesiale
kanaal-stuurman die beheer van 'n skip oor vir die hele vaart deur die kanaal.
Om deur die sluise te be¡weeg is
veral netelig. Die watervloei moet beheer word sodat skepe nie teen mekaar
stamp of teen die hekke bots nie.
Elektriese lokomotiewe op spore
langs die sluise help die vaartuie om in posisie te bly en om te stabiliseer.
Groot skepe hou hul motore aan die gang en word dus grootliks met eie stoom
aangedryf. Klein skepies
skakel hul motore af en maak op die lokomotiewe
staat om hulle deur die sluise te trek.
Hoewel die Panama-ka¡naal aanmerklik
korter as die Suez-kanaal is, kos dit moderne skepe sowat vyftien uur om deur
albei te beweeg. Die rede is dat die skepe in die Panama-kanaal soveel tyd by
die sluise moet bestee.
Desondanks is die Pana¡ma-kanaal
steeds 'n baie, baie veiliger, gouer en goed¡koper opsie as om duisende
kilometers om die suidpunt van Suid-Amerika te vaar -- deur van die
gevaarlikste seewaters ter wΩreld.
ò ò ò ò
DIE Groot Kanaal in China is die wΩreld se oudste en langste kanaal. Die
bouwerk daaraan het in die sesde eeu vC begin en dit is in 1327 nC voltooi. Dit
is meer as 1600 km lank, strek van Hangzhou in die suide tot by Beijing in die
noorde en kruis vyf groot riviere.
Toe die Chinese Volksrepubliek in
1949 tot stand gekom het, was dit net plek-plek bevaarbaar. Die nuwe regering
het die waterweg laat herbou. Vandag, soos in die verlede, is daar 'n eindelose
parade van platboom-sampans met allerhande vragte, groot jonk-vaartuie met
stywe seile in die wind, motorbote wat gelaaide vragskuite sleep, klein
bootjies wat deur diere op die oewers getrek word en passasiersbote wat kruis
en dwars deur die warboel na afgeleδ dorpies vaar.
__________________________________________________________________________________________
Terug na inhoudsblad -- klik
hier
__________________________________________________________________________________________
Ons Wonderlike WΩreld op CD, 2004
- Uit Huisgenoot se Jongspan