___________________________________________________________________

Daar's water!

-- die verhaal van 'n kraan

Dis 'n lang pad wat water loop van die dam af tot by jou opwasbak... waar dit letterlik beskikbaar is met 'n draai van jou hand. Maar presies hoe kom die water dan binne-in die kraan?

___________________________________________________________________

DIS 'n snikhete somermiddag, jy was buite doenig en nou is jy dors. Jy gaan die huis binne, gooi 'n paar ysblokkies in 'n glas en draai die kraan oop. Water stroom uit en jy begin gretig sluk. Dors geles!

Wanneer jy jou hande wil was, jou tande wil borsel of wil bad of 'n stortbad neem, draai jy ook net weer 'n kraan oop en die water is daar. Altyd. So maklik en byna 'n vanselfsprekende deel van ons bestaan.

En tog is kraanwater in die huis eintlik 'n luukse. Baie huise in sekere wΩrelddele, ook in Suid-Afrika, het geen lopende water nie. Talle mense moet water te voet van ver af aandra van damme, riviere, putte of gemeenskaplike krane af.

Dis 'n enorme taak om huise, fabrieke en ander geboue van 'n gereelde watervloei te voorsien. Vir eers moet oorgenoeg daarvan by 'n nabygeleδ bron wees. Dan moet die water deur 'n doolhof van prosesse, pype en nogmaals pype vloei voordat dit gebruik kan word. En ten slotte moet die afvalwater verwyder word.

Party dorpe en stede lΩ naby genoeg aan natuurlike waterbronne, soos riviere of mere, of daar is boorgate wat aan al hul waterbehoeftes voldoen. Vir ander moet walle oor riviervalleie gebou word om die rivierwater in damme op te gaar (kyk ons artikel oor damme). Hoe ook al, die water moet van sy bron na 'n watersuiweringsaanleg gepomp word waar dit vir gebruik geskik gemaak kan word.

Op die plek waar water uit 'n rivier, meer of dam in pype invloei, gaan dit deur 'n sif wat groot voorwerpe wegkeer, soos stukke vullis, takke of selfs die karkasse van diere wat verdrink het. Ondergrondse water het natuurlik nie sulke groot stukke onsuiwerhede nie.

As die waterbron hoog lΩ, vloei die water met swaartekrag in die pype af. So nie, moet pompe gebruik word. Ondergrondse water kan met 'n spesiale pomp opgesuig word.

Die meeste dorpe en stede het minstens een watersuiweringsaanleg. Water wat deur pype hier aankom, bevat gewoonlik klein sandkorreltjies en stukkies vuilighede, piepklein alge, bakterieδ of giftige chemikalieδ wat mense siek kan maak. Die taak van die suiweringsaanleg is, soos sy naam aandui, om die water te suiwer en te sorg dat daar geen onaangename smaak, reuk of onbevredigende kleur in die water is nie.

Die meeste dorpe en stede suiwer hul water in drie basiese stappe: (1) besinking, (2) filtrasie en (3) ontsmetting.

(1) In die eerste stap, diΘ van besinking, word water 'n ruk lank ongesteurd gelaat sodat deeltjies daarin na die bodem kan afsak. Sogenaamde koagulante word dikwels met die water gemeng om hierdie proses aan te help. Die koagulante vorm 'n soort drifsel wat deeltjies vasvang en laat afsak.

(2) Hierna word die water deur 'n filtreerlaag gestuur. 'n Filtreerlaag bestaan eintlik uit twee lae: 'n laag growwe sand sowat 75 cm dik en 'n gruislaag van sowat 30 cm daaronder. Wanneer die water deur die sand en gruis sypel, word onsuiwerhede daarin opgevang. Die gefiltreerde water vloei hiervandaan in pype na 'n reservoir vir die finale behandeling: ontsmetting.

(3) Enige oorblywende bakterieδ word deur die byvoeging van 'n ontsmettingsmiddel, gewoonlik chloor, doodgemaak.

Ondergrondse water wat uit putte of boorgate kom, is suiwerder as rivierwater. Geen filtrasie is nodig nie en dit kan regstreeks na die ontsmettingstenk gelei word. Daar kan nog verskeie ander prosesse wees waarmee die gehalte van die water verbeter kan word: dit kan in die lug gesprei of lugborrels kan daardeur gestuur word om dit varser te laat smaak en reuke te verwyder. Kalk kan bygevoeg word om te keer dat pype roes. Fluorides kan ook nog bykom om tandbederf by die bevolking te help voorkom.

Wanneer die water skoon en veilig is om te drink, word dit na 'n diensreservoir of watertoring gepomp waarvandaan dit in hoofwaterpype na die verskillende dele van die stad of dorp gevoer word. 'n Diensreservoir is 'n betontenk in die grond. Dit word dikwels oordek om te keer dat vuiligheid die water besmet. 'n Diensreservoir moet hoog geleδ wees, sodat die swaartekrag die water met 'n groot genoeg drukking ondertoe in die toevoerpype na die huise toe kan forseer.

As daar nie 'n bult, heuwel of berg daarvoor is nie, kan behandelde water in 'n watertoring gehou word, wat eintlik 'n groot tenk op stelte is. Hiervandaan vloei die water dan ook sterk in die pype af.

Omdat die vraag na water wissel -- daar is byvoorbeeld 'n groter vraag op 'n somerdag wanneer mense bad of stortbaddens neem -- word kragtige pompe dikwels gebruik om die waterdruk in die pype te handhaaf.

Die hoofwaterpype loop onder paaie en sypaadjies deur. 'n Groot pyp vertak in kleiner sogenaamde takpype wat op hul beurt vertak in dienspype wat na huise, kantoorgeboue, restaurante en fabrieke toe loop.

Water word met so 'n groot drukking na individuele krane gepomp dat dit gewoonlik nie moontlik is om die water met jou vinger te stuit waar dit by 'n vol oopgedraaide kraan uitstroom nie.

Uiteindelik moet pype ook die afvalwater van kombuise, badkamers en toilette wegvoer, net soos hulle die skoon water na die krane gebring het. Die vuil water kan egter nie reguit terugvloei na die rivier, meer of dam waarvandaan dit oorspronklik gekom het nie. Pleks daarvan vloei dit eers in groot ondergrondse rioolpype na die rioolaanleg, waar dit op verskillende maniere behandel word voordat dit in die riviere en damme mag terugvloei.

Onbehandelde afvalwater ruik waglik en bevat bakterieδ wat siektes veroorsaak. As dit regstreeks in riviere, damme of die see ingelei word, maak dit die visse en plante dood. Ongelukkig is daar baie dorpe en stede op aarde wat nie hul afvalwater behandel voordat hulle dit weglei nie en dit rig groot skade aan.

Water is kosbaar. Ons mag dit nie vermors nie en ons moet beslis nooit 'n kraan sonder 'n goeie rede ooplaat nie. Die water kom dalk oorspronklik uit die wolke in die vorm van reδn, maar dit kos baie tyd, moeite en geld om dit uit 'n kraan te laat vloei.

__________________________________________________________________________________________

Terug na inhoudsblad -- klik hier

__________________________________________________________________________________________

Ons Wonderlike WΩreld op CD, 2004 - Uit Huisgenoot se Jongspan