ALLES bestaan uit water, het Thales
van Milete gereken -- 'n vindingryke raaiskoot deur 'n geδerde
wysgeer wat in die sesde eeu vC in 'n Griekse hawestad
sit en peins het.
Hy't dus ongetwyfeld gedink die mens is ook maar net 'n
waterige wese. Nie veel anders nie as 'n jellievis, om
dit dan so kaalkop te stel.
Sy landgenoot Pythagoras het weer verkondig dat getalle
die grondslag van die heelal is . . . en by implikasie
seker ook geredeneer die armsalige mens is sommer net 'n
nommer!
Maar dit was ene Heraclitus wat koue water op altwee die
bogenoemde teorieδ gegooi het. Sy argument was weer dat
vuur die oerstof is van alles wat bestaan. Dus moet die
mens, volgens hom, basies ook van vuur aanmekaargesit
wees. Nie verniet, kan 'n mens byvoeg, dat jy so baie
vuurvreters onder Homo sapiens
kry nie . . .
As jy hierop wil uitbrei -- en nog 'n bietjie stuitig wil
wees -- kan jy sΩ die ou Griekse denkers het miskien
almal 'n klein ietsie van die waarheid beetgehad. Op 'n
ernstige noot moet 'n mens erken hulle was hopeloos van
die kol af.
Dit het werklik 'n eeuelange ontwikkeling van die
wetenskap gekos voordat ons geleerdes kon agterkom
presies hoe die mens aanmekaargesit is.
Eintlik weet hulle nog nie heeltemal nie, maar hulle is
wel vandag oneindig nader aan die oplossing van die
raaisel. Trouens, nß 'n belangwekkende
aankondiging 'n tyd gelede hieroor is ons nuut verkreδ kennis
selfs belangriker geag as die maanlanding en die
splitsing van die atoom!
Tot pres. Bill Clinton van Amerika en premier Tony Blair
van Brittanje het saamgestem dit is 'n epiese deurbraak,
nadat dit bekend geword het dat wetenskaplikes dit kon
regkry om 97 persent van die oorerflike ''boustene'' van
die menslike liggaam op te teken.
Met hierdie nuwe ''genetiese kaartboek'', is vertel, het
ons die sleutel wat die geheime van oorerflikheid en die
oorsprong van siektes sal ontrafel.
Wat meer sΩ, mediese navorsers sal dit gebruik om
maniere te vind om siektes soos kanker, diabetes,
hartsiekte, Alzheimer en talle ander kwale te behandel en
te voorkom.
Ander geleerdes het weliswaar kort nß die aankondiging
hul voorbehoude uitgespreek en gemaan dat dit nog jare
kan duur voordat die mensdom werklik voordeel uit hierdie
``kartering'' kan trek.
Tog kan die bekendmaking van die prestasie nie as
voortydig afgemaak word nie. 'n Nuwe wΩreld is vir
navorsers geopen, en medici en hul pasiδnte wag in
spanning om te sien waarheen dit nog alles gaan lei.
Wat beteken hierdie hele projek alles en
hoe het die wetenskaplikes te werk gegaan? Ten minste 'n
basiese kennis van die menslike organisme is nodig om te
begryp wat hier aan die gang is.
Wat is
selle, chromosome, DNS en gene?
ò ALLEREERS moet ons weet dat die mens nie 'n enkelvoudige
wese is nie, maar 'n versameling van miljoene der
miljoene piepklein selletjies. Elkeen is in staat om te
verdeel en presiese weergawes van homself te maak, en in
elk van hulle is die hele oorgeδrfde samestelling van
die volledige mens uitgestippel.
Die selle is dus die basiese eenhede van die lewe. Hulle
kom in verskillende vorms voor en hul funksies is
gespesialiseerd, maar die selle van al die organe van die
menslike liggaam -- trouens, van alle lewende wesens --
het grondliggende ooreenkomste.
S≤ is die selle van 'n walvis byvoorbeeld naastenby net
so groot soos die selle van 'n muis!
| Binne-in
die sel is 'n kern (REGS) omring deur 'n
halfvloeistof, wat sitoplasma genoem word. In elk
van die liggaam se duisternis selle bevat die
kern 46 sogenaamde chromosome. |
|
 |
Die genetiese materiaal en ''rugstring'' van elke
chromosoom is daardie lang string van die molekule DNS,
wat soos 'n opgedraaide touleer lyk (kyk weer hier LINKS) -- die bekende ''dubbele heliks'' (dubbele
spiraal) soos dikwels daarna verwys word.
Elke 1,8 m lange samegestelde string van die menslike DNS-molekule
bevat meer as 3 miljard sogenaamde chemiese basispare. DiΘ
vorm die ''sporte'' van die ''touleer'', asook die
letters in die genetiese kode.
| Daar
is vier soorte van hierdie basisse, te wete adenien,
sitosien, timien en guanien. Hulle paar met mekaar op -- adenien skakel altyd met timien en sitosien altyd met guanien. |
|
|
Die menslike genoom bevat tienduisende gene, maar dis
slegs 'n klein persentasie van die basispare wat gene
vorm. Volgens navorsers is die oorskot waarskynlik reste
uit 'n verbygegane tyd in die ontwikkeling van lewe.
Hoe het
die geleerdes dan nou vasgestel hoe die menslike genoom
lyk?
ò DIE nodigheid om die mens se DNS-struktuur te ontsyfer,
het in 1990 gelei tot die stigting van die Amerikaanse
Mensgenoom-Projek, wat hom ten doel gestel het om binne
vyftien jaar (later verkort tot dertien jaar) al die die
gene in die menslike samestelling te identifiseer.
Nagenoeg teen die eeuwisseling het leiers van die Amerikaanse staatsbeheerde projek
en verteenwoordigers van die bio-tegnologiese maatskappy
Celera Genomics (onder leiding van die navorser Craig
Venter) egter bekend gemaak dat hulle toe reeds, voor die
jaar 2003, 'n ''werkkonsep'' van die menslike genoom
opgestel het.
Om by hierdie prestasie uit te kom is gesofistikeerde
tegnologiese hulpmiddels soos volg ingespan:
Die geleerdes
onttrek DNS uit chromosome in 'n menseliggaam (1) en versnipper dit tot klein segmente
(2). Die versnipperde DNS word in 'n
masjien (3) ingevoer wat elke biochemiese ''letter''
op die segment lees en daarna kort gedekodeerde grafiese
segmente uitspoeg (4).
'n Rekenaar voeg hierdie strokies bymekaar soos 'n
legkaart waarvan die teenaanliggende stukke inmekaar pas.
Rekenaarprogramme soek op die nuwe, aaneenlopende ''lint''
(5) na groepe letters wat die begin en
einde van 'n tipiese geen aandui.
Deurdat die verskillende gene ge∩dentifiseer is, kan
navorsers uitwerk watter van hulle prote∩ene vervaardig
wat siektes veroorsaak of 'n mens gesond hou.
Maar hoe kan die
identifisering van gene dan nou met die
bestryding van siektes help?
NEEM nou maar die siekte tuberkulose. Dit word deur 'n
bakterie veroorsaak, wat primΩr die longe aanval, maar
ook ander inwendige organe en beendere. Daar is geen
ander aansteeklike siekte op aarde wat meer mense in sy
greep het nie -- vandag 'n geraamde twee miljard.
Deur na die gene in aangetaste selle te kyk, het
navorsers vasgestel dat die bakterie 'n geen buite aksie
stel wat 'n prote∩en vervaardig wat die immuunstelsel
waarsku. Die bepaalde prote∩en word reeds as 'n medisyne
vir ander siektes gebruik -- maar niemand het besef dat
dit ook teen tuberkulose ingespan kon word nie.
En dan is daar die gevaarlike kanker melanoom. Dit begin
in die vel en versprei daarna verwoed. Navorsers het
gevind dat daar slegs drie gene is wat aggressiewe
melanoomselle van minder aggressiewes onderskei. Dit
beteken dat die visier veel skerper op die kanker
ingestel kan word ten einde middels daarteen te ontwikkel.
Daar is nog verskeie ander voorbeelde. En soos 'n skrywer
in die tydskrif Time dit gestel het, is dit onmoontlik om die
nuwe prestasie van Craig Venter en sy kollegas te
oorbeklemtoon.
Binne enkele dekades, word gesΩ, sal die wΩreld van die
geneeskunde heeltemal verander, en geskiedenisboeke sal
hierdie tyd aandui as die seremoniδle begin van die era
van die genoom.
|
