Zastanawiaj▒c siΩ nad kupnem nowej karty do swojego komputera czΩsto czujemy siΩ zagubieni w╢r≤d wielu nowo╢ci. Czym kierowaµ siΩ przy wyborze konkretnego egzemplarza karty fraficznej? Oto kr≤tki przewodnik po ╢wiecie "graficznych prze┐uwaczy bit≤w". Praktycznie ka┐da karta graficzna sk│ada siΩ z czterech element≤w: p│ytki drukowanej, g│≤wnego procesora, pamiΩci wideo i ewentualnie zewnΩtrznego uk│adu RAMDAC (kt≤ry bardzo czΩsto jest zintegrowany z procesorem w jednej obudowie). To, jak szybkie bΩd▒ osi▒gi karty graficznej/akceleratora, zale┐y od jego procesora. On decyduje o mo┐liwo╢ciach i dodatkowych funkcjach, "dowodzi" ca│▒ reszt▒ uk│ad≤w na karcie. Najprostsze procesory graficzne zajmowa│y siΩ tylko obr≤bk▒ obrazu p│askiego, potrafi│y stawiaµ punkty o wybranym kolorze we wskazanym miejscu na ekranie. Lepsze uk│ady, zwane ju┐ akceleratorami, po otrzymaniu wsp≤│rzΩdnych dw≤ch punkt≤w na ekranie, potrafi│y po│▒czyµ te punkty lini▒ b▒d╝ narysowaµ miΩdzy nimi prostok▒t (traktuj▒c je jako dwa przeciwleg│e wierzcho│ki prostok▒ta).
WiΩkszo╢µ dzisiejszych procesor≤w na kartach graficznych wspomaga ju┐ dziesi▒tki, a nawet setki r≤┐nych funkcji, z tr≤jwymiarowymi w│▒cznie. Uk│ady takie nie tylko pomagaj▒ procesorowi komputera rysowaµ linie, tr≤jk▒ty czy prostok▒ty; potrafi▒ ju┐ wygenerowaµ tr≤jwymiarowy obraz, pokryµ go odpowiedni▒ tzw. tekstur▒ (powierzchni▒), stworzyµ efekt mg│y itd. To czy karta, opr≤cz poprawnej pracy z Windows, przyspieszy nam czy naszym pociechom animacjΩ w najnowszych grach, to w│a╢nie jej funkcje 3D, do kt≤rych mo┐emy zaliczyµ: sprzΩtowe teksturowanie, cieniowanie obiekt≤w tr≤jwymiarowych tzw. metod▒ Gourauda, filtrowanie (rozmywanie) tekstur, generowanie efekt≤w atmosferycznych (mg│a, dym) itp.
Ka┐da karta graficzna ma w│asn▒ pamiΩµ RAM, w kt≤rej przechowuje potrzebne informacje o obrazie. Obecnie wielko╢µ tej pamiΩci to ╢rednio 4 MB (jeszcze do niedawna przeciΩtna pamiΩµ na kartach graficznych wynosi│a 512 kB), a coraz czΩ╢ciej nawet 8 MB. W pamiΩci tej przechowywane s▒ dane o ka┐dym punkcie obrazu, a tak┐e (dotyczy kart z funkcjami 3D) tekstury (w postaci map bitowych) oraz dane o g│Ωbi (z pamiΩci jest w tym celu wydzielany tzw. bufor Z). Istniej▒ r≤┐ne rodzaje pamiΩci wideo RAM. Do niedawna u┐ywano zwyk│ej pamiΩci jednoportowej (pozwalaj▒cej na zapis lub odczyt, ale nie jednocze╢nie) typu DRAM. W dobrych akceleratorach stosowano dwuportow▒ pamiΩµ VRAM (pozwalaj▒c▒ na jednoczesny zapis i odczyt). Kolejn▒ innowacj▒ by│o zastosowanie na kartach z procesorami S3 ViRGE pamiΩci EDO DRAM, jednak za najbardziej wydajne uwa┐a siΩ obecnie pamiΩci SGRAM lub SDRAM.
Procesor karty graficznej komunikuje siΩ z pamiΩci▒ wysy│aj▒c i pobieraj▒c z niej informacje o obrazie w tzw. paczkach, przy czym wielko╢µ tych paczek zale┐y od procesora karty. Procesory 64-bitowe wysy│aj▒ paczki 64-bitowe (8-bajtowe), za╢ procesory 128-bitowe paczki 16-bajtowe. O procesorach 32-bitowych czy s│abszych nie wspominam, bo praktycznie nie s▒ ju┐ dostΩpne. To, czy procesor jest 64-bitowy, czy 128-bitowy, praktycznie nie powoduje dwukrotnej r≤┐nicy prΩdko╢ci na korzy╢µ uk│ad≤w 128-bitowych. W praktyce dobre "sze╢µdziesi▒tki czw≤rki" potrafi▒ byµ szybsze od procesor≤w 128-bitowych. Przewaga tych drugich jest jednak widoczna, zw│aszcza w wy┐szych rozdzielczo╢ciach.
W│a╢ciwie ka┐da dzisiejsza karta graficzna potrafi wy╢wietliµ obraz na monitorze komputera z rozdzielczo╢ci▒ do 1600╫1200 punkt≤w, a czΩsto nawet wiΩksz▒. Do tego wygenerowaµ mo┐e ona od dw≤ch, poprzez 16, 256, 32, 65 tysiΩcy a┐ po 16,8 miliona kolor≤w. Tryby te zwane s▒ odpowiednio: jedno-, cztero-, 8-, 15-, 16- i 24-bitowymi. Liczba kolor≤w r≤wna jest dw≤jce podniesionej do odpowiedniej potΩgi. I tak 2 do potΩgi ≤smej daje 256, czyli tryb o╢miobitowy - pozwala on na wy╢wietlenie 256 kolor≤w. Jednak w praktyce ┐adna dostΩpna obecnie karta graficzna nie wy╢wietli na raz 16,8 mln kolor≤w, gdy┐ nawet w rozdzielczo╢ci 1600╫1200 na ekranie widocznych jest ok. 1,9 miliona punkt≤w, z kt≤rych ka┐dy mo┐e mieµ inny kolor, co daje w sumie nieca│e dwa miliony kolor≤w. Do pe│nej gamy barw jeszcze daleko. Liczba kolor≤w przy r≤┐nych rozdzielczo╢ciach jest zale┐na od wielko╢ci pamiΩci na karcie graficznej. Tak wiΩc karta graficzna z jednym megabajtem pamiΩci wy╢wietli maksymalnie rozdzielczo╢µ 1280╫1024 przy 16 kolorach, za╢ tzw. tryb True Color (16,8 mln barw) poka┐e w rozdzielczo╢ci zaledwie 640╫480 punkt≤w. Z kolei karta czteromegabajtowa teoretycznie powinna wy╢wietliµ tryb True Color w rozdzielczo╢ci 1280╫1024, ale... tylko teoretycznie. Praktycznie zale┐y to od wspomnianego ju┐ uk│adu RAMDAC.
Uk│ad RAMDAC pobiera dane o obrazie wygenerowanym przez procesor karty graficznej. Dane te gotowe s▒ ju┐ w postaci zbioru r≤┐nokolorowych punkt≤w. NastΩpnie RAMDAC zamienia je na sygna│y analogowe i wysy│a do monitora.
Im szybszy jest RAMDAC, tym wiΩcej potrafi wys│aµ informacji w ci▒gu sekundy, wiΩc szybszy uk│ad RAMDAC poradzi sobie z wiΩksz▒ rodzielczo╢ci▒ i wiΩksz▒ liczb▒ kolor≤w. Uk│ad ten taktowany jest w│asnym zegarem, przeciΩtnie 135 MHz, za╢ max 230, a nawet 250 MHz. Wolny uk│ad RAMDAC ogranicza czΩsto mo┐liwo╢ci procesora, gdy┐ nie nad▒┐a za ilo╢ci▒ informacji generowanych przez kartΩ graficzn▒, co ma wp│yw na tzw. czΩstotliwo╢µ od╢wie┐ania (jest to liczba pojedynczych obraz≤w, jakie wy╢wietla monitor w ci▒gu sekundy). CzΩstotliwo╢µ 60 Hz oznacza, ┐e w ci▒gu sekundy na ekranie monitora rysowanych jest 60 pe│nych obraz≤w. Oko ludzkie przestaje odr≤┐niaµ "skoki" miΩdzy obrazami ju┐ przy szybko╢ci ok. 25 obraz≤w na sekundΩ, wiΩc czΩstotliwo╢µ 60 Hz wydawa│aby siΩ a┐ za du┐a. Jak siΩ okazuje w praktyce, przy 60 Hz prawie nie widaµ migania obrazu, ale nasze oczy siΩ mΩcz▒, co objawia siΩ nieprzyjemnym b≤lem po parogodzinnej pracy przy komputerze. Dlatego do pracy powinni╢my ustawiaµ czΩstotliwo╢µ co najmniej 75 Hz, za╢ im wiΩcej, tym lepiej. Warto przy tym wiedzieµ, ┐e ustawienie czΩstotliwo╢ci wiΩkszej ni┐ 85 Hz nie ma ju┐ wp│ywu na nasz wzrok.
Uk│ad RAMDAC taktowany z prΩdko╢ci▒ 135 MHz (taki zintegrowany jest np. z popularnym uk│adem S3 ViRGE) pozwala pracowaµ w ni┐szych rozdzielczo╢ciach (do 800╫600) przy czΩstotliwo╢ci nawet do 120 Hz. Rozdzielczo╢µ 800╫600 jest wystarczaj▒co dobra dla posiadaczy niedu┐ych, 14- lub 15-calowych monitor≤w. Posiadacze wiΩkszych monitor≤w, o przΩk▒tnej kineskopu 17, 19 lub nawet 20 czy 21 cali (a czΩsto i wiΩcej, jak np. 24 czy 28 cali) powinni siΩ zainteresowaµ kartami graficznymi z szybkimi, 230-megahercowymi uk│adami RAMDAC. Takie karty pozwol▒ na pracΩ nawet w najwy┐szych rozdzielczo╢ciach, przekraczaj▒cych 1600╫1200 punkt≤w przy czΩstotliwo╢ci od╢wie┐ania 75 Hz i wiΩcej.
Czynnikiem wp│ywaj▒cym na prΩdko╢µ karty graficznej jest te┐ typ magistrali, z jak▒ komunikuje siΩ ona z komputerem. Magistrala ISA jest ju┐ definitywnie zabytkiem je┐eli chodzi o zastosowania graficzne, pr≤ba przeforsowania VESA Local Bus nie uda│a siΩ, za╢ obecnym standardem jest PCI. Najnowsze trendy to magistrala AGP, przeznaczona wy│▒cznie dla kart graficznych i umo┐liwiaj▒ca im czterokrotnie szybsz▒ komunikacjΩ z procesorem (w por≤wnaniu z PCI).
W Polsce kupiµ mo┐na wiele kart graficznych, przy czym pokr≤tce om≤wiΩ tylko najpopularniejsze z nich. Jako ┐e osi▒gi i mo┐liwo╢ci kart graficznych zale┐▒ wy│▒cznie od zastosowanego procesora i typu pamiΩci, wiΩc to, czy dana karta graficzna z procesorem np. S3 ViRGE jest firmy Diamond czy Jaton, praktycznie nie ma znaczenia. Jedyn▒ r≤┐nic▒ bΩdzie do│▒czone do karty oprogramowanie. Najpopularniejszym chipem jest obecnie 64-bitowy uk│ad ViRGE firmy S3. Ma on zintegrowany uk│ad RAMDAC (135 MHz) i pracuje z pamiΩci▒ EDO DRAM. Jest uk│adem zajmuj▒cym siΩ zar≤wno akceleracj▒ grafiki p│askiej (2D), jak i tr≤jwymiarowej (3D), wliczaj▒c w to sprzΩtowe funkcje 3D (teksturowanie, filtrowanie tekstur, efekty atmosferyczne). Karty z procesorem ViRGE maj▒ od 2 do 4 MB pamiΩci RAM. ViRGE jest szybki, je╢li chodzi o grafikΩ p│ask▒, ale w trybie 3D jest, niestety, bardzo wolny. Do╢µ popularny jest te┐ 128-bitowy Tseng ET-6000. Pracuje z oryginaln▒, bardzo szybk▒ pamiΩci▒ MultiBankDRAM (MBDRAM) i jego osi▒gi 2D s▒ imponuj▒ce, aczkolwiek wolny, zintegrowany 135-megahercowy RAMDAC oraz zupe│ny brak funkcji 3D powoduje, i┐ budzi coraz mniejsze zainteresowanie.
Na topie jest dzi╢ natomiast uk│ad nVidia RIVA 128. Jest to superszybki 128-bitowy uk│ad ze zintegrowanym 230 MHz uk│adem RAMDAC. Uk│ad ten │▒czy w sobie cechy jednego z najszybszych akcelerator≤w grafiki p│askiej oraz najszybszego w tej klasie cenowej akceleratora grafiki 3D. Pracuje z szybk▒ pamiΩci▒ SGRAM, kt≤rej na kartach z uk│adem RIVA jest zazwyczaj 4 MB. Dodatkowo akceleratory z owym uk│adem maj▒ bardzo czΩsto wyj╢cie umo┐liwiaj▒ce pod│▒czenie do komputera telewizora, a tak┐e wej╢cie pozwalaj▒ce nagrywaµ na komputerze cyfrowe wideoklipy. Ogromn▒ furorΩ zrobi│ w zesz│ym roku 64-bitowy uk│ad Voodoo Graphics firmy 3Dfx Interactive. Jest to wy│▒cznie akcelerator grafiki przestrzennej (3D), kt≤ry do poprawnej pracy wymaga tak┐e zwyk│ej "p│askiej" karty graficznej. Pracuje z 4 MB (czasem 6 MB) pamiΩci EDO DRAM i ma zewnΩtrzny (pakowany w oddzielnej obudowie) 135 MHz uk│ad RAMDAC. Jest jednym z najszybszych akcelerator≤w 3D (niewiele ustΩpuje RIVIE) i zosta│ on uznany za dzisiejszy standard w grach. Na nastΩpnych stronach om≤wione zosta│y karty zawieraj▒ce uk│ad 3Dfx. W kolejnym za╢ numerze przedstawimy por≤wnanie kart wyposa┐onych w nowy standard z│▒cza AGP.

Co wybraµ?

Zastanawiaj▒c siΩ nad wyborem karty graficznej przede wszystkim powinni╢my zwracaµ uwagΩ na zainstalowany na niej g│≤wny uk│ad (chipset), poniewa┐ to on decyduje o jej osi▒gach i mo┐liwo╢ciach. Producent i nazwa karty nie maj▒ tu wiΩkszego znaczenia.

W chwili obecnej najlepszym i polecanym przez nas uk│adem jest nVidia RIVA 128. Karty z takim uk│adem (patrz: tabela) na pewno zaspokoj▒ potrzeby wymagaj▒cych u┐ytkownik≤w. W tej klasie zdecydowanie wyr≤┐nia siΩ Diamond Viper V330.

W kolejno╢ci, po czipsecie, nale┐y braµ pod uwagΩ rozmiar i typ pamiΩci zainstalowanej na karcie. 4 MB SGRAM to obecnie wzorzec, kt≤ry zalecamy. Wszystkim jednak u┐ytkownikom, kt≤rzy wykorzystuj▒ komputer jedynie do uruchamiania aplikacji biurowych polecamy karty graficzne ze starym, sprawdzonym uk│adem S3 ViRGE i 2 MB EDO RAM. Do cel≤w biurowych s▒ one r≤wnie szybkie jak najlepsze akceleratory 3D.

(c) Copyright LUPUS