Nagroda za Najlepszy Portret na Montreal International Festival of Films on Art 1994.

Program nadany w niedzielΩ - 29.11.98 w programie 2 TVP 22:50

Film dokumentalny pokazany w cyklu "Encyklopedia Sztuki XX wieku"

SCIENCE AND FICTION - NAUKA I WYOBRA¼NIA

ááááááááááAdam Ustynowicz w swoim filmie "Science And Fiction" w przewrotny spos≤b pokazuje filozofiΩ Stanis│awa Lema. Zaintrygowa│y go g│≤wnie jego p≤╝ne, tak zwane apokryficzne ksi▒┐ki - zmΩczony pisarz w latach 70. zamiast pisaµ powie╢ci, zacz▒│ pisaµ niesamowite wstΩpy i recenzje z ksi▒┐ek nieistniej▒cych.
ááááááááááBy│y to najczΩ╢ciej fikcyjne rozprawy naukowe i filozoficzne, jak na przyk│ad traktat "De Impossibilitate Vitae" niejakiego profesora Kouski. Profesor stwierdzi│, ┐e nie istnieje, a ╢ci╢lej rzecz bior▒c - ┐e jego istnienie jest skrajnie nieprawdopodobne. Jego rodzice poznali siΩ bowiem w wyniku zbiegu okoliczno╢ci do╢µ typowych, jakie decyduj▒ o utworzeniu ka┐dej w│a╢ciwie pary, niemniej jednak, je╢li siΩ nad nimi zastanowiµ, ma│o prawdopodobnych. Okoliczno╢ci te w zabawny spos≤b inscenizowane s▒ w filmie Ustynowicza (to chyba pierwsza w dziejach TV inscenizacja wstΩpu). Rzecz dzieje siΩ w schy│kowych Austro-WΩgrzech - i tak, g│≤wnym rywalem Kouski seniora by│ lotnik Hamuras, kt≤rego z konkur≤w wyeliminowa│a przepuklina. Tej nabawi│ siΩ od ciΩ┐ko chodz▒cych ster≤w ≤wczesnych samolot≤w. Nie dosta│by jej, gdyby superintendent c.k. lotnictwa major Prchl zakupi│ lekko sterowne samoloty francuskie, ale Prchl m╢ci│ siΩ na francuskim przemy╢le za nieudany romans z pewn▒ pary┐ank▒ itd. Film urywa inscenizacjΩ na problemach c.k. lotnictwa, ale mi│o╢nicy Lema wiedz▒, ┐e fikcyjny prof. Kouska w ksi▒┐ce snuje rozwa┐ania dalej. Ot≤┐ jego ojciec zakocha│ siΩ w jego matce wskutek rzadkiej kombinacji gen≤w, nadaj▒cej jej twarzy charakterystyczny u╢miech. Ta kombinacja gen≤w powsta│a w paleolicie, a to dziΩki temu, ┐e samica uciekaj▒ca goni▒cemu j▒ pitekantropowi potknΩ│a siΩ o korze± drzewa. Drzewo to za╢ wyros│o dlatego, ┐e przechodz▒ce tu milion lat wcze╢niej stado mamut≤w mia│o nag│y atak rozwolnienia, tego za╢ nabawi│y siΩ, pij▒c wodΩ z rzeki zawieraj▒cej du┐o siarczan≤w, kt≤re w tej wodzie wziΩ│y siΩ wskutek tego, ┐e miliard lat wcze╢niej przesunΩ│a siΩ p│yta tektoniczna i tak dalej. A wiΩc istnienie profesora Kouski zale┐a│o od wybuchu wojny, romans≤w Prchla, behawioru godowego pitekantrop≤w, geotektoniki paleozoiku - s│owem, skrajnie nieprawdopodobnego splotu okoliczno╢ci. Wniosek: ┐ycie jest niemo┐liwo╢ci▒.
ááááááááááUstynowicz prosi o komentarze do tych rozwa┐a± samego Lema oraz - i to jest prawdziwa pere│ka - zaproszonych intelektualist≤w. Uwa┐ny widz natychmiast powinien dostrzec, ┐e wygaduj▒ oni do kamery niewyobra┐alne g│upoty. Wprawdzie to nic nowego w przypadku telewizyjnych intelektualist≤w, tym razem jednak te g│upoty wygadywane s▒ charakterystycznym lemowskim jΩzykiem.
ááááááááááLem, jak wiadomo, uwielbia opisywaµ spory wyimaginowanych ekspert≤w - kt≤rym nadaje nazwiska takie, jak Youhas, MacFlacon, Bour de Calance czy Boels E. Bubb. To w│a╢nie s│owa Youhas≤w i MacFlacon≤w Ustynowicz wk│ada w usta swoich zaproszonych ekspert≤w, w roli kt≤rych w dodatku wystΩpuj▒ prawdziwi eksperci... tylko ┐e od czego╢ innego (po charakterystycznej brodzie poznaµ mo┐emy np. wybitnego historyka prof. Andrzeja Garlickiego, kt≤ry udaje w tym filmie specjalistΩ od metamatematyki i teorii mnogo╢ci).
ááááááááááTakie ┐arciki poukrywane s▒ w tym filmie, widzom radzΩ wiΩc ogl▒daµ go z szeroko otwartymi oczami, uszami, a przede wszystkim umys│em. Op│aca siΩ!

Wojciech Orli±ski