Na ko±cu droga ta czyni mo┐liwym wzej£cie olbrzymiego "Big Brother" Orwellowskiego: Pana Planety, wszechobecnego i wszΩdobylskiego Zagl╣dacza, Pods│uchiwacza, Dyspozytora, Nadzorcy, chocia┐ nie musi on koniecznie staµ siΩ "samym ZúEM" - to sobie raczej francuski badacz dla niejakiego, upraszczaj╣cego uwyraƒnienia alternatywy wymalowa│ (jak diab│a na £cianie).

A wiΩc mamy przed sob╣ tak╣ panoramΩ: ALBO "spo│ecze±stwo wszechkomunikacji", w kt≤rym, jako i┐ wszyscy s╣ dziΩki jej potencjalnemu dostΩpowi r ≤ w n i, dziwnie ziszcza siΩ rojenie Norberta Wienera, z jego ksi╣┐ki (z lat piΩµdziesi╣tych) "Human Use of Human Beings", przypominaj╣ce teorie anarchistyczne Bakunina z ko±ca XIX wieku, wiΩc o spo│eczno£ci "samoregulacyjnej", wyzbytej pa±stwowo£ci, rozdrobnionej na mniejsze, bardziej "socjokompatybilne" zgrupowania, powi╣zanie sieci╣ globalnej komunikacji - ALBO na odwr≤t: WúADZA scentralizowana jako "wszechwiedz╣ca" wszystko o wszystkich. To - w skr≤cie.

Nale┐y r≤wnie┐ zwa┐yµ, ┐e nieodp│atn╣ wszechdostΩpno£ci╣ informacji jakichkolwiek na pewno nie jest zainteresowany Kapita│ i tendencja "utowarowienia" informacyjnych zasob≤w ludzkich JU» siΩ obecnie przejawia na £wiecie. Nale┐y jednak pamiΩtaµ, ┐e opr≤cz no£nik≤w informacji niezbΩdne s╣ ludziom "no£niki" ┐ywno£ci, energii, £rodk≤w produkcyjnych, surowc≤w: po prostu niezbΩdnych materia│≤w do pozyskiwania z Planety i z jej kosmicznego okola. Solidne zaw│aszczenie rynku informatycznego przez rozmaicie prosperuj╣ce MICROSOFTY to jedna strona medalu. Drug╣, jak dot╣d na szczΩ£cie tylko m o ┐ l i w ╣, wszelako ju┐ przewidywaln╣, by│yby, jak je nazywa Breton, "informatyczne Czarnobyle". Chodzi o to, ┐e przysz│e sieci │╣czno£ci globalnej, powstaj╣ce ju┐ nie bez znamion chaosu i "labiryntowo£ci" wywo│anej samym PRZYSPIESZANIEM ich rozrost≤w (racjonalnie planuj╣cy konceptualizm rozwi╣za± nie zawsze tu nad╣┐a i czΩsto przypomina dzia│ania typu "stra┐y po┐arnej" albo "pomocy w nag│ych wypadkach", pogotowia, udaj╣cego siΩ tam, gdzie powstaj╣ defekty nieprzewidywane), ┐e zatem Internet i inne rodzaje sieci mog╣ okazaµ siΩ kruche, jako paradoksalnie podatne na zniszczenie w tym wiΩkszej mierze, w jakiej zaczynaj╣ nie£µ, przekazywaµ i przerabiaµ coraz wiΩksz╣ "masΩ informacji". To jest jeszcze trochΩ nazwanie metaforyczne, ale o "MASIE informacji" jako dos│ownej (gdy┐ bardzo kosztowne rzeczy dƒwigaj╣cej) dawno temu ju┐ pisa│em. Tote┐ nie tylko "terroryzm informatyczny" mo┐e do owych "Czarnobyl≤w" prowadziµ: jeszcze wiΩksze zagro┐enie mo┐e powstaµ proporcjonalnie do rozmiar≤w w│adzy ekonomiczno-politycznej, oddawanej do rozporz╣dzania albo do przechowania Sieciom. Sieci nie powinny np. (razem z ich "komputerowiskowymi wΩz│ami") po prostu z a s t ╣ p i µ bibliotek, czy to publicznych, czy naukowo-uniwersyteckich: nie powinny bowiem niczego zastΩpowaµ jako sk│adowiska informacji sposobem w y │ ╣ c z n y m. Koncentracja monopolizacyjna nawet i w sieciach ani zdrowa, ani ca│kowicie bezpieczna byµ bowiem nie mo┐e.

Albo te┐ sieµ nie │╣czy ludzi, lecz, we w│adzy jakowych£ monopolist≤w, jest ona PONAD ludƒmi i potrafi nimi wszechstronnie sterowaµ. Krytyk m≤j, Andrzej Stoff, zauwa┐y│ trafnie, ┐e "do£µ dobrotliwego Wielkiego Brata" (byµ mo┐e elektronicznego niczem moloch rz╣dz╣cy spo│ecze±stwem Ojca Dubarle) sporz╣dzi│em w "Powrocie z gwiazd", jako "elektrokratΩ niewidzialnego", kt≤ry "osobi£cie" zdaje siΩ w og≤le w powie£ci nieobecny, nawet domys│ami bohater≤w nigdzie nie nazwany, a jednak jego istnienie zdaje siΩ logicznie wynikaµ st╣d, ┐e okre£lone instytucje (np. tak zwany "Adapt") potrafi╣ nieustannie £ledziµ i kontrolowaµ - ale jakby nieingerencyjnie - najdrobniejsze ruchy czy posuniΩcia jednostki (bohatera, ale byµ mo┐e NIE TYLKO jego). Wszystko opisane w powie£ci MO»E wynikaµ z przypadku, wszystko mo┐e byµ "losem biegn╣cym bezinterwencyjnie", lecz s╣ tam miejsca, w kt≤rych owa niewiadoma, nie wiadomo do kogo przynale┐na "wszechwiedza" (a mo┐e i wszechw│adza?) zdaje siΩ - lecz dosyµ delikatnie - przejawiaµ... (Co zreszt╣ zachodzi ju┐ jako jedyny wyrazistszy domys│ bohatera za samym pocz╣tku narracji, kiedy powr≤ciwszy "z gwiazd" na ZiemiΩ, bez sugerowanego mu pobytu w ksiΩ┐ycowym "Adapcie", mo┐e wprawdzie od razu wyl╣dowaµ na Ziemi, lecz kosztuje go to b│╣dzenie w meandrach technologicznie ca│kowicie niezrozumia│ej dla± nowej cywilizacji, nim wyl╣duje w hotelu - a jakie£ "w│adze" o jego b│╣dzeniach doskonale jako£ wiedz╣...) Ot≤┐ zabawne jest to, ┐e ow╣ "niewidzialn╣ wszechkontrolΩ" urzeczywistnian╣ przez - powiedzmy to tutaj tak - "elektrokracjΩ" (a zatem "MaszynΩ do bardzo │agodnego Z POZORU rz╣dzenia) wymy£li│em, aczkolwiek bynajmniej nie wymy£la│em jej: znaczy to, ┐e nawet mi do g│owy nie przysz│a mo┐liwo£µ pokazanego przez A.Stoffa, wyinterpretowania powie£ciowych zaj£µ. "Jako£ samo siΩ tak napisa│o", a ja przypominam tutaj ow╣ rzecz nie dlatego, i┐bym chcia│ siΩ jeszcze raz jako uda│y prognosta cytowaµ, lecz jedynie dlatego, poniewa┐ fabu│a "Powrotu z gwiazd" pokazuje, i┐ nie musi byµ "elektrokracja wszechobecna" od razu jak╣£ form╣ tyranii czy dyktatury modo Orwelliano. Mo┐e byµ │agodna, mo┐e byµ pie£ciwa, mog│aby byµ nawet niewidzialna chyba tylko z wyj╣tkami wrΩcz eschatologicznych sytuacji, w kt≤rych wypada│oby jej co najmniej na mgnienie zjawiµ siΩ na zasadzie "elektronicznego Anio│a Str≤┐a". Na co dzie± nikt by jej interwencji nie dostrzega│. A wniosek z powy┐szego taki, ┐e nie znajdujemy siΩ w ┐aden nieuchronny spos≤b pomiΩdzy ekstremami, nazwanej przez francuskiego teoretyka, alternatywy. Jakkolwiek bΩdzie - bΩdzie INACZEJ, ani┐eli on sobie wyobra┐a│ - poniewa┐ miΩdzy Dobrem a Z│em znajdujemy siΩ w ┐yciu i w £wiecie wielowymiarowym, w kt≤rym dokumentnie pomieszane jest Przypadkowe z Nieuchronnym.