I. Programy, kt≤re "zaka┐aj╣" inne programy, modyfikuj╣c je tak, aby "zara┐one" zawiera│y kopiΩ wirusa. Jednak w│a£ciwie wirus programem w £cis│ym znaczeniu nie jest, gdy┐ samodzielnie jako "software" niczego nie mo┐e zdzia│aµ. Mo┐e byµ raczej "doczepk╣" albo "parazytem" programu. Taki wirus mo┐e byµ uznany za co£ w rodzaju dodanej do programu sekwencji.

II. "Robaki". S╣ to rzeczywiste programy, kt≤re mog╣ siΩ samodzielnie przenosiµ od komputera do komputera, wiΩc siΩ "rozmna┐aj╣" maj╣c "cykle ┐yciowe" przypominaj╣ce "robaki" w rodzaju ludzkiego albo zwierzΩcego tasiemca. Program≤w, kt≤re obsiad│y, nie zmieniaj╣ w podobnym sensie, jak tasiemiec nie zmienia cz│owieka.

III. "Konie Troja±skie". To r≤wnie┐ s╣ samodzielne programy, kt≤re co prawda nie musz╣ siΩ rozmna┐aµ. Udaj╣ rzetelne programy, s│u┐╣ce w│a£cicielowi komputera, lecz w toku aktywno£ci, kiedy funkcjonuj╣ pozornie wedle zamiaru obs│ugi, "w zapleczu" zachodz╣ ca│kiem skrycie inne procesy. SiΩgaj╣ one do wykrywania, magazynowania, przekazywania hase│ kodowych a┐ po likwidowanie danych lub ca│ego dysku. Mo┐naje te┐ uznaµ za "troja±skie konie", zawsze po│╣czone z udawanym programem.

Generalnie bior╣c, problem wirus≤w komputerowych jest jedn╣ z niezliczonych odmian╣ "wynalazczo£ci destrukcyjnej", kt≤ra jest interesowna (i w tym niejako przedustawnie dana biologii, poniewa┐ wszystkie organizmy, czy z│o┐one czy proste, s╣ "ksobne" i niczego poza tym nie robi╣, co ich prze┐ywaniu na jaki£ koszt cudzy lub w│asny nie s│u┐y), albo bezinteresowna. Trawa nie jest na og≤│ destrukcyjna, wirus mozaiki tytoniowej jest niszczycielem, podobnie naturalnie jak groƒny wirus zapa£ci odporno£ciowej, powoduj╣cy AIDS. O tym, jak on powsta│ i sk╣d w toku "informacyjnej ewolucji" powsta│y wirusy dla nas zab≤jcze, chcΩ m≤wiµ nieco dalej: ju┐ teraz wszak┐e wolno rzec, ┐e im w ich genezie ┐adnej "okrutnej intencji" nie mo┐na przypisaµ. Gdzie cz│owieka nie ma, nie ma te┐ ┐adnej intencji, rozumianej jako taka chΩµ z kt≤rej mo┐na by zrezygnowaµ: intencja bez £wiadomego jej zaakceptowania w przyrodzie nie istnieje. Dzia│ania instynkt≤w (paj╣ka, skorpiona) s╣ bezintencyjne, poniewa┐ instynkty sprawiaj╣, ┐e tak a nie inaczej organizmy zachowywaµ siΩ musz╣. PiszΩ o tym dlatego, ┐e z grubsza wirusy maszyn (komputery s╣ maszynami przetwarzaj╣cymi informacje, tak jak silniki maszynami przetwarzaj╣cymi energiΩ) mo┐na rozdzieliµ na takie, kt≤re komu£ do czego s│u┐╣ pozwalaj╣ wkra£µ siΩ do atakowanego systemu informacyjnego, ukra£µ dane kt≤rymi mo┐na jako£ po zaw│adniΩciu sobie wygodziµ, itd.), i na takie (Micha│ Anio│), kt≤re opr≤cz tego, ┐e w oznaczonym dniu czy godzinie zniszcz╣ informacjΩ zakodowan╣ w maszynach, niczemu nie pos│u┐╣ i niczego nie zrobi╣. Wirusy, kt≤re maj╣ zadania niszczycielskie wy│╣cznie, s╣, rzecz jasna, efektem takiej pomys│owo£ci cz1owieka, kt≤ra zamiast tworzyµ, przedostaje siΩ (stara siΩ przedostaµ) przez ka┐d╣ obronΩ i ma za cel tylko destrukcjΩ. Jest to bardzo niemi│e, ┐e ten abstrakcyjnie poczΩty ab1egier naszej wynalazczo£ci ma (jak mniej wyrafinowane lecz bardziej brutalne) korzenie w atrakcyjno£ci dla nas ZúA po prostu. O czym siΩ nie m≤wi, albo zapomina. Marzeniem "hackera" mo┐e byµ i atomowa wojna £wiatowa, wywo│ana dziΩki jego umiejΩtno£ci wtargniΩcia do najlepiej zastrze┐onego systemu jakich£ sztab≤w generalnych.

Przepraszam jednak za dygresjΩ, by powr≤ciµ do zagadek wirus≤w paso┐ytuj╣cych na ┐yciu, zw│aszcza za£ do wirusa AIDS. (Nawiasem m≤wi╣c uwa┐am za skandal, ┐e w USA, we Francji, w Rosji ukuto w miejscowych jΩzykach terminy dla tego wirusa: SIDA, SPID, a u nas albo pos│ugujemy siΩ angielskim HIV, albo m≤wi siΩ o AIDS, co sensu stricto jest g│upstwem, gdy┐ AIDS oznacza Acguired Immunodeficiency Syndrom, czyli agonaln╣, ostatni╣ fazΩ przegranej walki ustroju z wirusem, a nie samego wirusa).

I

áááááááááW latach piΩµdziesi╣tych do walki z kr≤likami, kt≤re, rozmno┐ywszy siΩ, niszczy│y w Australii pastwiska owiec, wprowadzono myksowirusy wywo│uj╣ce £mierte1ne schorzenie kr≤lik≤w. W rezu1tacie 90% kr≤lik≤w wymar│o, ale sukces okaza│ siΩ kr≤tkotrwa│y, poniewa┐ ju┐ w latach sze£µdziesi╣tych populacja kr≤lik≤w ca│kowicie siΩ odtworzy│a. Mianowicie kr≤liki, co prze┐y│y, sta│y siΩ na myksomatozΩ niewra┐liwe. Jest wysoce prawdopodobne, ┐e podobny przebieg mia│aby pandemia ludzko£ci, atakowanej przez HIV. Lecz trudno, aby£my siΩ pogodzili z widmem £mierci 90% populacji Ziemi, po czym pozosta│e 10% nie umiera│o by ju┐ na AIDS...

Og≤lna za£ zasada jest taka: m│ode tj. ewolucyjnie wcze£nie powsta│e paso┐yty s╣ wysoce zjadliwe. Ich zjadliwo£µ (wirulencja) niesie zgubΩ atakowanym ofiarom, lecz im zagra┐a tak┐e bo gdyby wszystkie ofiary zginΩ│y, to paso┐yty wraz z nimi r≤wnie┐ znik│yby ca│kowicie. Tote┐ z biegiem czasu ustanawia siΩ dynamiczna r≤wnowaga miΩdzy paso┐ytami i gospodarzami w ewolucji, i "stare" paso┐yty "daj╣ ┐yµ" swoim gospodarzom we w│asnym interesie". Rzecz jasna, taki wynik "gry o prze┐ywanie" nie wynika z "rachuby", do kt≤rej nie s╣ ani bakterie czy wirusy, ani owce czy ma│py zdolne: wynika ta r≤wnowaga z faktu, ┐e prze┐ywa to i ten, kto siΩ zachowuje z POMIARKOWANIEM, chocia┐ nie ma "g│owy do rozmy£lania nad zachowawcz╣ strategi╣". Kamyki ┐wiru najbardziej zbli┐one do kszta│tu kulistego pod╣┐aj╣ w rzece najdalej nie dlatego, ┐e s╣ najbystrzejsze, ale dlatego, ┐e zasiΩg ┐wiru zale┐y od oporu stawianego przez pod│o┐e. Zjawiska takie zdaj╣ siΩ naiwnemu sugerowaµ, ┐e jaki£", Kto£" jednak taktykΩ obmy£li│. Z wirusem HIV jest tak: jest to jeden z bardzo wielu przedstawicieli klasy retro virinae (bez w│asnego DNA), a t╣ klas╣ dla odkrycia gen≤w nowotworowych (onkogen≤w) i wirusa HIV nie interesowali siΩ wirusologowie, maj╣c "wa┐niejsze tematy" do bada±. Na nauce dzi£ m£ci siΩ bowiem lawinowy wzrost "temat≤w", o kt≤rym jako o gro┐╣cej "bombie megabitowej" pisa│em w "Sumie T." przed 33 laty.

II

Gdzie drwa r╣bi╣, tam wi≤ry lec╣. Wszystkie wirusy s╣ odpryskami genom≤w ro£lin i zwierz╣t, odpryskami, "wi≤rami", kt≤re dziΩki doborowi naturalnemu i selekcji uzyska│y wzg1Ωdn╣ suwerenno£µ, umo┐liwiaj╣c╣ im prze┐ywanie dziΩki temu, ┐e albo prze┐ywaj╣ jako "niewinni pasa┐erowie na gapΩ" zwierzΩcych gatunk≤w (lub ro£linnych), albo staj╣ siΩ tak czy inaczej chorobotw≤rcze. WiΩc podobnie by│o i z groƒnym dzisiaj wirusem HIV. Wsp≤lny przodek wirusa HIV powsta│ zapewne u ko±ca KREDY, czyli oko│o 70 milion≤w lat temu, gdy podzia│ klasy ssak≤w na ┐yj╣ce dzi£ rzΩdy jeszcze nie nast╣pi│. Linia, wiod╣ca wprost do HIV , oddzieli│a siΩ, kiedy przodkowie ma│p szerokonosych przemie£cili siΩ na kontynent po│udniowoameryka±ski (z ko±cem eocenu). Wirusy tak d│ugo z ma│pami wsp≤│istnia│y, ┐e obecnie ju┐ nie powoduj╣ im ┐adnych przypad│o£ci. Takim to sposobem koewolucja, trwaj╣ca wiele milion≤w lat, powoduje "pokojowe wsp≤│┐ycie" prapaso┐yta i pragospodarza. Lecz dopiero gdzie£ w naszym lub poprzednim stuleciu dosz│o do zara┐e± wirusami ma│p - cz│owieka w Afryce: prawdopodobnie w zwi╣zku z polowaniem na ma│py. To spowodowa│o skomplikowane pasa┐e typu "ma│py-cz│owiek-ma│py", a┐ dosz│o do czysto miejscowych schorze±, ale poniewa┐ wczesna £miertelno£µ by│a w Afryce wysoka i bez udzia│u HIV, nie zosta│y te wirusy dawniej dostrze┐one. Dopiero po│owa XX wieku spowodowa│a nag│e i masowe zwiΩkszenie migracji na kuli ziemskiej: wirusy dosta│y siΩ do Haiti i do USA oraz na resztΩ planety. Ot≤┐ to, czym najbardziej zaskoczy│y medycynΩ, by│ okres ich 1atencji, kt≤ry, jak wiemy ju┐, mo┐e przekraczaµ i 10 lat utajnienia. Dlaczego? Przypisywanie tym wirusom jakiej£ diabolicznej strategii, kt≤ra udaremnia wczesne rozpoznania i powoduje niemal 97-99 procentow╣ £miertelno£µ, jest naszym z│udzeniem. Po prostu przypisujemy wirusom umiejΩtno£ci, warunkowane wrΩcz teori╣ gier i jej taktykami, podczas kiedy rozwi╣zanie zagadki jest banalnie proste. WrΩcz trywialne. HIV jako retrowirus dysponuje tylko rybonukleidami (RNA), i pod│ug tej matrycy odtwarza typowe nukleotydy DNA, kt≤re dopiero umo┐liwiaj╣ mu dalsze rozmna┐anie i w tym sΩk, poniewa┐ precyzja RETRO, tj. przek│adu "odwrotnego" z RNA na DNA nie jest dobra, a nawet odznacza siΩ wysok╣ b│Ωdno£ci╣. Jeden b1╣d przypada na 1700 nukleotyd≤w, a to jest naprawdΩ du┐o. Przez to w szczepach latwo powstaj╣ bardzo wirulentne odmiany, kt≤re powoduj╣ £mierµ nosicieli i dziΩki latencji u│atwiaj╣ zara┐enie nowych ofiar.

C≤┐ takiego powoduje z kolei wysok╣ wirulencjΩ? I tu dzia│a po prostu du┐a zawodno£µ regulacji genowej zachowania wirusa... Ten wirus ma trzy geny - tat, rev i nef; dwa pierwsze reguluj╣ jego ekspresjΩ, tj. po prostu steruj╣ kolejnymi krokami jego rozwoju (w kom≤rce zara┐onej). Natomiast nef jest to hamulec tamtych dwu gen≤w: negative expression factor. To on powoduje "represjΩ ekspresji", czyli to, co my jeste£my sk│onni nazwaµ "trwaniem w d│ugim przyczajeniu". Gen nef znajduje siΩ na ko±cu (terminale) nici RNA. Dop≤ki ≤w "hamulec" dzia│a normalnie, przedwirus≤w (wirion≤w) jest ma│o, wykryµ cia│ odporno£ciowych we krwi ju┐ zara┐onego nie mo┐na, infekcja bywa nazywana "milcz╣c╣" lub "skryt╣". "Normalne" szczepy wirusa, zaopatrzone w nef jako "hamulec", nie powoduj╣ zapa£ci odporno£ciowej, nie prowadz╣ do AIDS. Poniewa┐ jednak, jak siΩ rzek│o, zbyt "prymitywna" jest precyzja replikacyjna wirusa, po pewnym czasie powstaj╣ce losowo b│Ωdy prowadz╣ wreszcie do uszkodzenia (mutacyjnego) "hamulca". Pozbawione "hamulca" wirusy zaczynaj╣ siΩ gwa│townie mno┐yµ, powstaje pozytywna serokonwersja (tj. we krwi │atwo mo┐na wykryµ wirusy), i ofiara "jedzie" ju┐ prosto w AIDS, czyli w stronΩ agonii. Okres skrytej infekcji mo┐na wyznaczyµ do£µ podobnie, jak czas oczekiwania na seriΩ "czerwone wygrywa" w Monte Carlo, czy na realizacjΩ okre£lonego stanu (szlem w bryd┐u, trzy sz≤stki w rzutach trzema ko£µmi itp.) Okres "milcz╣cej infekcji" wynosi dla HIV 1 4-14 lat, dla HIV2 do 24 lat...

Innymi s│owy, zamiast "przebieg│ej techniki zaczajenia" mamy po prostu przed sob╣ efekt regulatywnej u│omno£ci, spowodowanej do£µ skomplikowan╣, niejako okrΩ┐n╣ drog╣, kt≤r╣ przeby│ w ewolucji naturalnej praprzodek wirusa HIV. Nie jest on "zbyt wyrafinowany", lecz niejako na odwr≤t - nazbyt "prosty": "gubi╣c" hamulce ekspresji, na │eb na szyjΩ siΩ rozmna┐a, ginie z ofiarami, ale pozostaj╣ szczepy jeszcze "nie zdefektowane". Bior╣c rzeczy czysto teoretycznie, "nale┐a│oby czekaµ", a┐ dojdzie do takiej dynamicznej r≤wnowagi miΩdzy ludƒmi i wirusami, do jakiej w Australii dosz│o miΩdzy kr≤likami i wirusami myksomatozy... co oznacza│oby jednak spustoszenie planety daleko gorsze od spowodowanego przez wszystkie epidemie £redniowiecza z "czarn╣ £mierci╣" na czele. C≤┐ nale┐y wiΩc uczyniµ, aby powstrzymaµ ≤w poch≤d £mierci? To jest wci╣┐ nierozwi╣zane zadanie, kwestia, kt≤ra wymaga│aby osobnego roztrz╣sania. Mnie sz│o za£ tutaj jedynie o demonstracjΩ (nie bez uproszcze±) r≤┐nicy (przy faktycznych podobie±stwach) pomiΩdzy zachowaniem wirus≤w komputerowych cz│owieka (z│o£liwego dodajmy) i wirus≤w Natury...