"JΩtka jednodni≤wka"

STANISúAW LEM

áááááááááTo co cz│owiek stwarza buduje i wznosi, mo┐e byµ niekiedy powodem do dumy, ale w por≤wnaniu z si│ami natury mo┐liwo╢ci nasze s▒ znikome. Jeste╢my tylko mikrobami na powierzchni planety - niedawna fala ┐ywio│owych katastrof dobitnie nam o tym przypomnia│a. Wielkie powodzie w Niemczech, Holandii i Francji, r≤wnocze╢nie w Grenadzie najwiΩksza od lat susza... KlΩski zwi▒zane z klimatem s▒ czΩ╢ciowo przez nas zawinione, na wstrz▒sy sejsmiczne wp│ywu jednak ┐adnego nie mamy.

áááááááááW pobli┐u epicentrum niedawnego trzΩsienia ziemi w Kobe znajduje siΩ male±ka wysepka. Straty na niej by│y minimalne, bo sk│ada siΩ ona z kilku pastwisk, na kt≤rych stoj▒ cha│upki. Cywilizacja powoduje nie tylko proste zagΩszczenie ludno╢ci, ale te┐ powstawanie infrastruktury, w skali planetarnych ┐ywio│≤w bardzo niestety kruchej. Dla Japo±czyk≤w infrastruktura ta by│a powodem wielkiej dumy, teraz jednak panuje w╢r≤d nich spore napiΩcie; trudno sobie nawet wyobraziµ skutki podobnej katastrofy w Tokio, gdzie mieszka kilkana╢cie milion≤w ludzi. Nie bez wzruszenia zreszt▒ przeczyta│em, ┐e jaki╢ wy┐szy urzΩdnik japo±ski pope│ni│ samob≤jstwo, bo nie potrafi│ nale┐ycie zabezpieczyµ sieci wodoci▒gowej, co utrudni│o gaszenie po┐ar≤w. Gdyby w Polsce ludzie odpowiedzialni za poszczeg≤lne sektory infrastruktury pope│niali samob≤jstwa z powodu fatalnego ich funkcjonowania, mieliby╢my dziesi▒tki albo i setki pogrzeb≤w dziennie.

áááááááááInteresowa│em siΩ kiedy╢ budownictwem antysejsmicznym i ogl▒da│em domy, budowane na potwornych zwojach sprΩ┐yn, dziΩki kt≤rym powinny siΩ podczas wstrz▒s≤w hu╢taµ. To jednak dzia│a do pewnego stopnia, podobnie jak z samochodem, co je╝dzi po dziurawej drodze - resory │agodz▒ wstrz▒sy, ale w ko±cu zaczn▒ siΩ │amaµ. Odleg│o╢ci miΩdzy poszczeg≤lnymi punktami na skali sejsmicznej s▒ wielko╢ciami logarytmicznymi; sz≤stka jest wiΩc dziesiΩµ razy s│absza od si≤demki (w Kobe by│o 7,2), a przy dziewi▒tce nic pr≤cz le┐enia plackiem na ziemi nie pozostaje - o ile siΩ ziemia w tym akurat miejscu nie otworzy.

áááááááááPodobno niekt≤re zwierzΩta przeczuwaj▒ nadej╢cie wstrz▒s≤w, ale pr≤by stworzenia sieci czujnik≤w sejsmicznych, maj▒cych mierzyµ wzrosty napiΩcia i natΩ┐enia w skorupie ziemskiej nie daj▒ rezultat≤w. Wzd│u┐ tzw. uskoku ╢w. Andrzeja, w Kalifornii, od lat oczekuje siΩ wielkiego trzΩsienia ziemi; wstrz▒sy, kt≤re niedawno nast▒pi│y w Los Angeles, to wci▒┐ nie to, co przewiduj▒ sejsmologowie. Litosfera, czyli jako tako zeskorupia│a czΩ╢µ wierzchnia ziemskiego pancerza, ma do 70 kilometr≤w grubo╢ci, na og≤│ jest jednak znacznie cie±sza i sk│ada siΩ z ruchomych p│yt. Jeste╢my wobec geologicznego ziemskiego zegara jΩtkami jednodni≤wkami i st▒d najzupe│niej fa│szywe wra┐enie, ┐e to jest wszystko nieruchome. Polacy jedno akurat maj▒ do zawdziΩczenia przodkom - ┐e osiedlili siΩ na skraju tzw. tarczy fennoskandzkiej. Skandynawia jest praktycznie bior▒c zupe│nie zastyg│a - ale to zaledwie na przestrzeni ostatnich kilkunastu milion≤w lat... Mamy dziΩki temu spok≤j, choµ po drugiej stronie dawnego Zwi▒zku Sowieckiego, na Kamczatce jest ca│a masa wulkan≤w.

áááááááááKiedy ma siΩ ju┐ satelitarn▒ miskΩ i liczne z niej programy, wtedy perspektywa dalszego poszerzenia serwisu informacyjnego do╢µ przera┐a. Ilo╢µ czasu przeznaczonego na informowanie jest mniej wiΩcej dana i rosn▒ca liczba katastrof jej nie zwiΩkszy, raczej jedna katastrofa wypieraµ bΩdzie inn▒. W Kobe zatrzΩs│a siΩ ziemia, wiΩc zapominamy o Rwandzie, a pow≤d╝ w Europie zabiera antenowy czas wojnie miΩdzy Peru a Ekwadorem. Otrzymujemy coraz bardziej zgΩszczone zbitki katastrof, co wywo│uje wra┐enie, jakby na Ziemi nic siΩ pr≤cz katastrof nie zdarza│o. Wyj▒tkiem jest oczywi╢cie telewizja krajowa, gdzie g│≤wne bitwy o charakterze tektoniczno-┐ywio│owym tocz▒ siΩ miΩdzy premierem, rz▒dem a prezydentem...