Rozw≤j elektroenergetyki na ╢wiecie zosta│ zapocz▒tkowany wynalezieniem maszyn elektrycznych:
W Warszawie elektryczno╢µ zaczΩ│a rozpowszechniaµ siΩ wraz z powstaniem w latach 1903-1904 elektrowni publicznej. Zanim do tego dosz│o opracowano wiele koncepcji wprowadzania elektryfikacji w stolicy. Na uwagΩ zas│uguje projekt urz▒dzenia o╢wietlenia elektrycznego Wiliama H. Lindleya. WarszawΩ mia│a zasilaµ jedna elektrownia wybudowana na Powi╢lu, sieµ mia│a byµ wy│▒cznie kablowa, miedziana i liczyµ 640 stacji oraz 234 km kabli 5 kV. Projekt przewidywa│ wiΩkszo╢µ stacji transformatorowych w ªr≤dmie╢ciu, w podziemiu i pocz▒tkowe obci▒┐enie miasta na poziomie 3-4 MW, w przysz│o╢ci ok. 10-11 MW.
Po d│ugotrwa│ych sporach i przetargach Magistrat Warszawy w dniu 11.01.1902 r. zawar│ umowΩ koncesyjn▒ z koncernem Schuckert i S-ka na budowΩ, eksploatacjΩ elektrowni i sieci elektrycznej w mie╢cie. ElektrowniΩ zlokalizowano na Powi╢lu, na placu o powierzchni 18 400m2 oddanym bezp│atnie na czas koncesji do dyspozycji Schuckerta.
1 wrze╢nia 1903 r. nast▒pi│o uroczyste uruchomienie prowizorycznej elektrowni na Powi╢lu wraz z jednoczesnym po│o┐eniem kamienia wΩgielnego pod budynek elektrowni centralnej. W przem≤wieniu okoliczno╢ciowym, przedstawiciel Towarzystwa Elektryczno╢ci wicehrabia L. De Janze stwierdzi│:
" przychodzimy tutaj, aby Wam, Panowie, nie╢µ nie tylko ╢wiat│o elektryczne, kt≤re jest przede wszystkim o╢wietleniem zbytkownym dla klasy uprzywilejowanej, ale nadto bΩdziemy siΩ starali po cenach, o ile mo┐na najni┐szych, zapewniµ Wam energiΩ elektryczn▒, to jest si│Ω poruszaj▒c▒, kt≤ra u│atwi rozw≤j przemys│u i przyjdzie z pomoc▒ w pracy najskromniejszym rΩkodzielnikom "
Powy┐sza wypowied╝ ╢wiadczy o postrzeganiu zasilania elektrycznego, z jednej strony jako
rzeczy niepraktycznej, drogiej na kt≤r▒ staµ najbogatszych, a z drugiej jako si│y
rozwojowej rzemios│a i przemys│u. Pr≤by z niewielkimi instalacjami elektrycznymi
odbywa│y siΩ ju┐ od roku 1864 - pierwsze zastosowanie lampy │ukowej mia│o miejsce
podczas rob≤t wyko±czeniowych przy mo╢cie Kierbedzia. Pojawienie siΩ ╢wiat│a
elektrycznego wywo│ywa│o czΩsto sensacjΩ. Tak by│o w lipcu 1882 r. u zbiegu
ul. Chmielnej i pl. Brackiego (cukiernia Loursa), gdzie powsta│o zbiegowisko okolicznych
mieszka±c≤w przypuszczaj╢cych, ┐e wybuch│ po┐ar. Takie zachowanie wynika│o z nieznajomo╢ci
spraw zwi▒zanych z energi▒ elektryczn▒. Zatem uzasadniony okaza│ siΩ postulat Boles│awa
Prusa, aby w╢r≤d popularnych broszur znalaz│y siΩ r≤wnie┐ traktuj▒ce äo cieple i o
elektryczno╢ci".
Jakby odpowiedzi▒ na sugestiΩ pisarza by│a ksi▒┐eczka popularyzuj▒ca elektryczno╢µ
niemieckiego autora Artura Wilkego, udostΩpniona w Polsce, w 1884 r. dziΩki t│umaczeniu
znanego elektrotechnika Adolfa Kipmana. Autor trafnie prognozowa│, ┐e po "wieku pary"
nast▒pi "wiek elektryczno╢ci";
elektryczno╢µ wkradnie siΩ nawet w drobne czynno╢ci domowego gospodarstwa i stanie
siΩ dla najmniejszego nawet gospodarza niezbΩdn▒ jako ╢wiec▒cy, ogrzewaj▒cy, poruszaj▒cy
przyjaciel domu.
"Wiek elektryczno╢ci" rozpocz▒│ siΩ w Warszawie od uruchomienia elektrowni centralnej tj.
od 1904 r. Z rozdzielni na Powi╢lu pop│yn▒│ pr▒d do punkt≤w zasilania - okr▒g│ych,
blaszanych kiosk≤w, kt≤re przetrwa│y w wielu dzielnicach stolicy do lat 90-tych.
Na pocz▒tku elektrownia posiada│a 4 kot│y, 3 zespo│y maszyn parowych o │▒cznej mocy
2010 KM, generator pr▒du 3-fazowego o napiΩciu 5250 V i czΩstotliwo╢ci 50 Hz.
W latach 1907-1914 nast▒pi│a dalsza rozbudowa elektrowni - by│o 12 kot│≤w, 5
turbozespo│≤w o mocy od 720 kW do 4000 kW. W 1914 r. przed wybuchem I wojny ╢wiatowej
moc Elektrowni Warszawskiej wynosi│a 14400 kW Elektryczno╢µ nie by│a jeszcze dobrem
powszechnym. Hotele warszawskie tak reklamowa│y jeszcze w 1914 r. w og│oszeniach swoj▒
wyj▒tkowo╢µ "posiadamy pokoje o╢wietlone elektryczno╢ci▒". Ju┐ po I wojnie,
elektryczno╢µ spowszednia│a, do tego stopnia, ┐e sta│a siΩ niezbΩdna w funkcjonowaniu
miasta. Warszawa rozbudowywa│a siΩ, wymaga│o to zwiΩkszonych nak│ad≤w inwestycyjnych
miΩdzy innymi na rozw≤j sieci. Wydatki inwestycyjne w 1938 r. wzros│y do 19 mln. z│
przy 4 mln.z│ w 1936 r. Zakupiono najwiΩkszy turbogenerator firmy Brown - Boveri o mocy
25 tys. kW. DziΩki temu elektrownia dysponowa│a 83.000 kW mocy. CzΩ╢µ nak│ad≤w
inwestycyjnych zosta│a przeznaczona na zmianΩ napiΩcia u┐ytkowego. W energetyce
warszawskiej nie by│o przemys│owego wytwarzania energii elektrycznej o napiΩciu sta│ym.
W stolicy u┐ywano dwa rodzaje napiΩµ, w dzielnicach ╢r≤dmiejskich - 120 V, na
przedmie╢ciach - 211 V. Postanowiono, przy okazji wzmocnienia ╢r≤dmiejskiej sieci
kablowej (du┐y popyt na grzejnictwo elektryczne) zmieniµ napiΩcie sieciowe na 220 V dla
╢wiat│a i 380 V dla si│y poprzez prze│▒czenia i wymiany transformator≤w. Rozw≤j sieci
by│ wynikiem wzrostu produkcji energii elektrycznej z 23 mln kWh w 1919 r. do 217 mln kWh
w 1938 r. Elektrownia nie tylko modernizowa│a i rozbudowywa│a swoj▒ sieµ
elektroenergetyczn▒, ale tak┐e usprawnia│a dzia│alno╢µ administracyjn▒. Powstawa│y nowe
wydzia│y i w pa╝dzierniku 1937 r. rozpoczΩto budowΩ gmachu administracji "Domu
Administracyjnego Elektrowni" projektu architekt≤w Czes│awa Jab│o±skiego i J≤zefa
Korszy±skiego. W marcu 1939 r. oddany zosta│ do u┐ytku budynek na skrzy┐owaniu
Wybrze┐a Ko╢ciuszkowskiego i Tamki, w kt≤rym znalaz│y pomieszczenia wszystkie biura
Elektrowni. Na wprost Syrenki Warszawskiej... Trwa jak stare drzewo mocno wro╢niΩte
korzeniami w ziemiΩ masywna trzypiΩtrowa budowla. Budzi zaufanie jej wysoki standard
techniczny i nobliwie prezentuj▒ca siΩ ze wszystkich stron fasada. Obecnie Dom
Administracyjny Elektrowni jest siedzib▒ Zarz▒du STOEN. Gmach po remoncie w 1996 r. jest
powodem naszej dumy. Przywr≤cono mu dawny, reprezentacyjny wygl▒d, wszak "stare jest
piΩkne".
PracΩ nad rozbudow▒ elektrowni przerwano w sierpniu 1939 r. koncentruj▒c siΩ na umocnieniu obrony zak│adu. Od chwili wybuchu II wojny ╢wiatowej za│oga Elektrowni by│a ┐o│nierzami we w│asnym zak│adzie, a jednocze╢nie jego pracownikami. Wszyscy wiedzieli, ┐e dostarczanie energii elektrycznej dla walcz▒cej Warszawy jest spraw▒ ┐ycia i ╢mierci. Jak d│ugo bΩdzie ┐yµ Elektrownia, tak d│ugo bΩdzie walczy│a Warszawa... Dopiero 25 wrze╢nia 1939 r. od godziny 15.00 w Warszawie przesta│ p│yn▒µ pr▒d. Straty poniesione przez ElektrowniΩ by│y znaczne. W pierwszych miesi▒cach okupacji przyst▒piono do odbudowy zak│adu. W listopadzie 1939 r. rozb│ys│o ╢wiat│o w wielu mieszkaniach. Elektrownia dysponowa│a moc▒ 100 MW a┐ do ko±ca okupacji niemieckiej i by│a jednym z najbardziej dochodowych przedsiΩbiorstw miejskich. Niemcy osi▒gali zysk poprzez podwy┐ki cen i ograniczenie nak│ad≤w na modernizacje, inwestycje, p│ace. Sytuacja materialna pracownik≤w by│a ciΩ┐ka. Wielu zajΩ│o siΩ dodatkowymi zajΩciami. W╢r≤d energetyk≤w znajdowa│o siΩ wielu ludzi zwi▒zanych z konspiracj▒, kt≤rzy pracuj▒c symbolicznie w elektrowni przygotowywali Powstanie. W Powstaniu Warszawskim Elektrownia by│a jednym z g│≤wnych punkt≤w oporu na Powi╢lu. ...Mieszka±cy Powi╢la za ka┐dym razem, gdy gas│o ╢wiat│o ...sprawdzali, czy powiewa na Elektrowni bia│o - czerwona flaga. 4 wrze╢nia 1944 r., ju┐ jej tam nie zobaczyli. Elektrownia Warszawska leg│a w gruzach... O bohaterskich energetykach przypominaj▒ dzi╢ pami▒tkowe tablice i nazwy skwer≤w na Powi╢lu w okolicach Elektrowni.
Podczas II wojny zginΩ│o ok. 450 pracownik≤w elektrowni. Rozmiary zniszcze± materialnych wyceniono na 63,3% warto╢ci ca│ego maj▒tku elektrowni. Po wojnie w Warszawie przesta│o istnieµ o╢wietlenie uliczne a instalacja elektryczna w mieszkaniach uleg│a du┐emu zniszczeniu (z 253.600 licznik≤w zainstalowanych w budynkach pozosta│o 35.000, czyli oko│o 14% stanu pierwotnego). W pierwszych powojennych dniach w Warszawie energetyka w│a╢ciwie nie istnia│a. Dopiero 25.04.1945 r. rusza pierwszy turbogenerator o mocy 6.000 kW. Najszybciej odbudowa sieci przebiega│a w latach 1945-46 - d│ugo╢µ sieci wzros│a z 209 km do 1010 km. Zadecydowano, ┐e dalsza odbudowa i rozbudowa bΩdzie dotyczy│a sieci 15 kV a sieµ 5 kV ulegnie stopniowej likwidacji.
Do ko±ca 1948 r. w│a╢cicielem Elektrowni Warszawskiej by│ Zarz▒d Miejski m.st. Warszawy. Bezpo╢redni▒ w│adzΩ zwierzchni▒ w sensie techniczno - gospodarczym sprawowa│ od 1945 r. Pa±stwowy Tymczasowy Zarz▒d Zak│ad≤w Elektrycznych OkrΩgu Warszawskiego, kt≤ry miΩdzy innymi ustala│ taryfy za pob≤r energii elektrycznej dla drobnych i wiΩkszych odbiorc≤w, specjalne ulgi dla instytucji pa±stwowych i samorz▒dowych, oraz zatwierdza│ bud┐et elektrowni. 31.12.1948 r. tj praktycznie od 1949 r. zarz▒d i eksploatacja Elektrowni Miejskiej m. st. Warszawy przechodzi do nowo utworzonego Zjednoczenia Energetycznego OkrΩgu Warszawskiego. Jednocze╢nie zagadnienia sieci elektrycznej (zasilanie, rozdzielanie i dostarczanie energii) przechodz▒ z Elektrowni do nowo powsta│ego Zak│adu Sieci Elektrycznych m.st. Warszawy.
Kolejna reorganizacja elektroenergetyki ma miejsce w roku 1951; kraj podzielono na 6 okrΩg≤w. Zak│ad Sieci Elektrycznych m. st. Warszawy wszed│ w sk│ad Zak│ad≤w Energetycznych OkrΩgu Centralnego (ZEOC). Ze struktury Elektrowni wydziela siΩ obs│uga odbiorc≤w i nadz≤r techniczny nad urz▒dzeniami - powstaje Zak│ad Zbytu Energii Elektrycznej.
Od 1.01.1953 r. Zak│ad Sieci Elektrycznych Warszawa nazywa siΩ Zak│adem Sieci Elektrycznych Warszawa - Miasto. Powstaj▒ nowe rejony: SzczΩ╢liwice - RS 2 i Falenica - RS 3 , Rejon Sieci Najwy┐szych NapiΩµ - RS 4, Rejon O╢wietlenia Ulic - RS 5. Dotychczasowy obszar dzia│ania, to RS 1.
Pod koniec lat piΩµdziesi▒tych w 1958 r. Zak│ad Sieci Elektrycznych i Zak│ad Zbytu Energii Elektrycznej po│▒czy│y siΩ i powsta│ Zak│ad Energetyczny Warszawa - Miasto, kt≤rego przedmiotem dzia│ania by│: przesy│, rozdzia│ i sprzeda┐ energii elektrycznej na terenie Warszawy.
Od 1.08.1982 r. ZEWM jest przedsiΩbiorstwem u┐yteczno╢ci publicznej. Zak│ad wchodzi│ w sk│ad wielozak│adowego PrzedsiΩbiorstwa Pa±stwowego Zak│ady Energetyczne OkrΩgu Centralnego, kt≤re w 1985 r. przekszta│ci│o siΩ w PrzedsiΩbiorstwo Pa±stwowe Centralny OkrΩg Energetyczny (COE).
Z dniem 1.01.1989 r. w wyniku podzia│u przedsiΩbiorstwa pa±stwowego pod nazw▒ Centralny OkrΩg Energetyczny w Warszawie na bazie zak│adu Zak│ad Energetyczny Warszawa-Miasto, utworzono przedsiΩbiorstwo pa±stwowe pod nazw▒ Zak│ad Energetyczny Warszawa - Miasto w Warszawie (ZEWM). W 1993 r. 30 czerwca w wyniku zmian strukturalnych polskiej elektroenergetyki - nast▒pi│o przekazanie linii i stacji najwy┐szych napiΩµ Polskim Sieciom Elektroenergetycznym SA.
W dniu 12.07.1993 r. ZEWM przekaza│ czΩ╢µ swego maj▒tku do Polskich Sieci Elektroenergetycznych SA i Zak│adu Energetycznego Warszawa - Teren SA oraz przekszta│ci│ siΩ z przedsiΩbiorstwa pa±stwowego w jednoosobow▒ sp≤│kΩ Skarbu Pa±stwa pod nazw▒ Sto│eczny Zak│ad Energetyczny Sp≤│ka Akcyjna w Warszawie.
W 1996 r. /Uchwa│a Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia z dnia 5.09.96 r./, w ramach wprowadzania Systemu Identyfikacji Wizualnej dotychczasowa nazwa zosta│a rozszerzona o cz│on STOEN. Wizerunek sp≤│ki jest kreowany, jako firma rodzima, sto│eczna dzia│aj▒ca w dziedzinie energetyki. Potrzeba wiele pracy, czasu i pieniΩdzy, by wypromowaµ nazwΩ STOEN jako warto╢ciow▒ markΩ. D▒┐y siΩ do odbudowania pozytywnego obrazu firmy, kt≤ra ma aspiracje byµ postrzegana przez mieszka±c≤w Warszawy r≤wnie dobrze, jak kiedy╢ w latach przedwojennych Elektrownia.
Kalendarium
╝r≤d│a bibliograficzne:
"Energetycy w s│u┐bie Warszawy 1902-1965" 1966
J≤zef Pi│atowicz "Dzieje elektryfikacji Warszawy" PWN 1984
Zygmunt Zonik "Elektrownia Reduta Powstania Warszawskiego" Volumen 1995
Tekst: Wydzia│ Marketingu GM