PRÑDY/UGRUPOWANIA ARTYSTYCZNE

KONTRREFORMACJA

Kontrreformacja to pr╣d powsta│y w Ko£ciele katolickim wobec zagro┐enia reformacj╣. Zwo│any w celu przeciwstawienia siΩ postΩpom r≤┐nowierstwa sob≤r trydencki (1545 - 1563) wyda│ szereg dekret≤w, a Ko£ci≤│ uformowa│ siΩ w≤wczas jako organizm polityczny i wypracowa│ na sw≤j u┐ytek £cis│╣ strategiΩ dzia│ania. Dbaj╣c o nieska┐ono£µ dogmat≤w, o prawomy£lno£µ wiary, wyraƒnie okre£li│, co nale┐y uznaµ za katolickie w dziedzinie nauki, dyscypliny i zwyczaj≤w ko£cielnych; wytyczy│ te┐ jasno zasady sztuki, zw│aszcza sakralnej.

MARINIZM

Nazwa ta pochodzi od nazwiska w│oskiego pisarza Gimbattista Marino; marinizm to inaczej kwiecisty barok; odrzuca│ renesansow╣ harmoniΩ miΩdzy tre£ci╣ a form╣ i k│ad│ nacisk na formΩ; lubowa│ siΩ w ol£niewaj╣cych konceptach, wymy£lnych epitetach i metaforach; stosowano nastΩpuj╣ce £rodki artystyczne:

- inwersja czyli szyk przestawny;

- paradoks - twierdzenie lub rozumowanie sprzeczne z przyjΩtym ujΩte w

b│yskotliw╣ wypowiedƒ;

- alegoria - obrazowe przedstawienie pojΩµ oderwanych;

- anafora - rodzaj powt≤rzenia polegaj╣cy na rozpoczynaniu kolejnych zda±

i wers≤w od tych samych wyraz≤w;

- gradacja - (stopniowanie) figura bΩd╣ca odmian╣ wyliczenia, polegaj╣ca

na nagromadzeniu okre£le±, pojΩµ lub obraz≤w i uszeregowaniu ich wg.

stopnia nasilenia lub os│abienia jakiej£ cechy;

- hiperbola - przesadnia; metafora polegaj╣ca na wyolbrzymieniu i

przesadnym uwypukleniu pewnych cech;

- antyteza - przeciwstawienie; zestawienie pojΩµ i s╣d≤w spo│ecznych lub

kontrastowych;

- koncept - wyszukane, niezwyk│e i zaskakuj╣ce pomys│y kompozycyjne,

obrazowe lub s│owne;

- oksymoron - zwi╣zek frazeologiczny obejmuj╣cy dwa przeciwstawne

znaczeniowo wyrazy;

- parafraza - om≤wienie; zastΩpowanie zwyk│ych okre£le± i nazw

r≤wnowa┐nikami znaczeniowymi;

- pointa - nieoczekiwane i zaskakuj╣ce zako±czenie.

SARMATYZM

Sarmatyzm g│osi│, ┐e Polacy pochodz╣ od s│owia±skiego plemienia Sarmat≤w. Ich potomkami mia│aby byµ szlachta. Idea│ szlachcica-sarmaty to cz│owiek prawy, uczciwy, dobroduszny, odwa┐ny, patriota. Powinien dbaµ o r≤wno£µ wewnΩtrzn╣ stanu, byµ chrze£cijaninem. Nie musi byµ wszechstronnie wykszta│cony, ale dbaµ o wolno£ci szlacheckie, m≤wiµ o szkolnictwie. Polska by│a na pograniczu chrze£cija±stwa i religii orientalnych. Polacy byli narodem wybranym do obrony chrze£cija±stwa, z tego rodzi│a siΩ nietolerancja religijna. Has│o obrony przed nawa│nic╣ tureck╣ - skutkiem tego by│a izolacja kulturowa, pojawia siΩ niechΩµ do wszystkiego co nie by│o rdzennie polskie (przestano wysy│aµ m│odzie┐ na zagraniczne uniwersytety). Z idealnego wzorca sarmacja sta│a siΩ pojΩciem negatywnym, ze szlacheckiego umi│owania wolno£ci rodzi siΩ anarchia, niechΩµ do pracy. NastΩpnie obni┐enie kultury umys│owej i obyczajowej w wyniku przekonania szlachty o jej rzekomej wy┐szo£ci nad innymi narodami. Miejsce cn≤t szlacheckich zajmuj╣ obojΩtno£µ wobec los≤w ojczyzny, warcholstwo, pija±stwo, rozluƒnienie obyczaj≤w, wyzysk ch│opa. To w du┐ym stopniu powoduje, ┐e II po│owa XVII w. jest dla Polski okresem wielkiego kryzysu. Typowym przyk│adem Sarmaty jest J.Ch. Pasek. Ten wzorzec opisa│ w "PamiΩtnikach". Ich bohater realizuje ten idea│ szlachcica, ┐o│nierza, ziemianina. Wykszta│cenie bohater, narrator i autor jednocze£nie zdoby│ u jezuit≤w. Nie jest ono wiΩc zbyt gruntowne czy wielostronne. Takie wykszta│cenie wywiera│o wp│yw na konserwatyzm my£lowy, kt≤ry przejawia│ siΩ w niechΩci do wszystkiego co w jakikolwiek spos≤b mog│oby zmieniµ istniej╣cy stan rzeczy. Wed│ug Paska nie potrzeba ┐adnych zmian ani reform, jedyne niebezpiecze±stwo zagra┐aj╣ce ojczyƒnie to najazdy nieprzyjacielskie i przed nimi nale┐y siΩ broniµ. Walcz╣c w obronie kraju nigdy nie zapomina│ o w│asnym interesie - wielu ludzi bogaci│o siΩ na wojnie. W imiΩ "z│otej wolno£ci" potΩpia│ senator≤w, kt≤rzy domagali siΩ dziedziczno£ci tronu polskiego i ukr≤cenia szlacheckiej anarchii. Nie dostrzega│ nΩdzy ludu - nar≤d uto┐samia│ ze szlacht╣. Pasek wysoko ceni odwagΩ, mΩstwo i dzielno£µ wy┐ej ni┐ m╣dro£µ i rozwagΩ. CzΩsto m≤wi o honorze rycerskim dopuszczaj╣c siΩ czyn≤w zupe│nie nierycerskich. Bicie czy torturowanie poddanych nie wykracza│o jego zdaniem poza ramy honoru. Pasek pochwala idea│y ziemia±skie, spokojne ┐ycie na wsi, blisko£µ natury - ale ich nie realizuje. Podobnie ustosunkowuje siΩ do idea│≤w obywatelskich - dostosowuje je do w│asnych potrzeb. Wy£miewa inne narody chwal╣c kraj rodzinny. Chwali w nim to co najmniej zas│uguje na poparcie - samowolΩ szlacheck╣, s│abo£µ w│adzy kr≤lewskiej, bezrz╣d, pusty skarb, ca│kowit╣ zale┐no£µ poddanych od pan≤w - to zgodnie z tym co pisze mia│oby £wiadczyµ o przewadze Polski nad innymi pa±stwami. M≤wi tak┐e o teorii, ┐e Polska jest "przedmurzem chrze£cijanstwa". Idee mesjanistyczne g│osi│y wiarΩ w opatrzno£µ Boga, kt≤ry Polak≤w obdarzy│ szczeg≤ln╣ mi│osci╣. Idea│y katolickie uleg│y u Paska sp│yceniu i prymitywizacji. Bohater "PamiΩtnik≤w" czΩsto chodzi do ko£cio│a, bierze udzia│ w pielgrzymkach, a przy tym dokonuje najazd≤w na cudze domy, katuje poddanych. Taki katolicyzm usprawiedliwia│ nietolerancjΩ i przes╣dy, by│ powierzchowny - jego ƒr≤de│ mo┐na dopatrywaµ siΩ w jezuickim wychowaniu.