PYTANIA PROBLEMOWE

R≤┐ne spojrzenia na wie£ polsk╣ XVI w. Dlaczego ziemia±ski styl ┐ycia sta│ siΩ w≤wczas atrakcyjny?

Miko│aj Rej "Kr≤tka rozprawa...". Ukazanie stosunk≤w spo│ecznych panuj╣cych na wsi, nieludzkie wykorzystywanie ch│op≤w pa±szczy┐nianych - ukazuje ich sytuacjΩ. "»ywot cz│owieka poczciwego". Opis ┐ycia szlachcica ziemianina, kt≤remu gospodarowanie zapewnia dostatek i jest ┐r≤d│em wielu rado£ci i satysfakcji. Jego ┐ycie jest podporz╣dkowane naturalnym zasadom i ka┐dej porze roku odpowiada pewien etap ┐ycia (dzieci±stwo, m│odo£µ, wiek dojrza│y, staro£µ). Eksponuje w postawie szlachcica wiele zalet - umi│owanie prawdy i sprawiedliwo£µ, umiarkowanie i roztropno£µ, obyczajno£µ co zgodnie z etyk╣ renesansow╣ ma zapewniµ r≤wnowagΩ wewnΩtrzn╣, spok≤j sumienia i niezale┐no£µ, podkre£la wiΩ┐ cz│owieka z natur╣ i harmoniΩ egzystencji. Obraz ┐ycia ziemianina ukazany jest w konwencji arkadyjskiej - obok dostatku i rozkoszy bytowania na wsi przedstawiona jest rado£µ i szczΩ£cie cz│owieka poczciwego osi╣gniΩt╣ przez postawΩ godno£ci.

Jan Kochanowski - pie£ni "Wsi spokojna wsi weso│a" - ostatnie z cyklu zatytu│owanego "Pie£± £wiΩtoja±ska o Sob≤tce" (sielankowy opis podobnie jak u Reja) - pochwa│a dostatniego i spokojnego ┐ycia ziemianina, kt≤ry ┐yje z dala od k│opot≤w i targ≤w kupieckich, nie zna trud≤w wojennych. Ukazany jest przy codziennych obowi╣zkach i przyjemno£ciach. PΩdzi ┐ywot samowystarczaj╣cy materialnie i duchowo . Prezentuje wra┐liwo£µ na uroki wsi i umi│owanie ┐ycia rodzinnego. W domu otacza go atmosfera mi│o£ci, ┐yczliwo£ci i szacunku. Idylliczno£µ bytowania wiejskiego uwypuklona poprzez obrazy przyjemno£ci i rozrywek.

Szymon Szymonowic "»e±cy" - zupe│ne inne widzenie wsi.

Zwi╣zki poezji Kochanowskiego z Antykiem

Widzimy u Kochanowskiego poetyck╣ realizacjΩ s│≤w greckiego poety Terencjusza: "Cz│owiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzie±) i wyra┐a fascynacjΩ £wiatem, rado£µ ┐ycia i podziw dla urok≤w natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczt╣ dworsk╣. W pie£niach "Mi│o szaleµ, kiedy czas po temu", "Chcemy byµ sobie radzi" nawi╣zuje do pogl╣d≤w Epikura, kt≤ry za najwiΩksze dobro uzna│ brak cierpienia, przyjemno£µ duchow╣ i intelektualn╣. Kochanowski wzywa wiΩc towarzyszy siedz╣cych przy biesiadnym stole do zabawy przy dƒwiΩkach muzyki, w atmosferze ta±ca, dowcipu, rado£ci. Dowodzi te┐, ┐e nawet podczas zabawy nale┐y zachowaµ, tak ceniony przez Grek≤w, umiar. Od staro┐ytnych przejmuje tak┐e idea│ wychowawczy i wiarΩ w tw≤rcze mo┐liwo£ci cz│owieka. CzΩstym motywem jego utwor≤w jest cnota, kt≤r╣ uznaje za najwy┐sz╣ warto£µ - "Pie£± o cnocie". Wyra┐a refleksje o cz│owieku we fraszkach "O ┐ywocie ludzkim" (nawi╣zanie do koncepcji cz│owieka wyra┐anej przez Platona - wy│╣cznie pierwiastek duchowy u cz│owieka). Tak┐e "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipΩ". Sk│ania siΩ ku odrzuceniu warto£ci materialnych i opowiada siΩ za warto£ciami wy┐szymi. Z Antyku te┐ czerpie humanistyczne przekonanie o wyj╣tkowo£ci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwa┐a poetΩ za wybra±ca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia siΩ w pie£ni "Niezwyk│ym i nie lada pi≤rem opatrzony". Powtarza za Horacym, ┐e jego wiersze zapewni╣ mu s│awΩ w£r≤d narod≤w europejskich. Nawi╣zuje te┐ do mitologii, wprowadza bog≤w, tradycje. W pie£ni "O spustoszeniu Podola" pojawia siΩ "┐elazny Mars", we fraszce "Do g≤r i las≤w" - Proteusz (bo┐ek le£ny), w utworze "Do fraszek" - niµ Ariadny. "Na lipΩ", "Treny" - s╣ nawi╣zanie do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwa│Ω cn≤t i zalet zmar│ego, ukazanie wielko£ci poniesionej straty, wyra┐enie ┐alu, pocieszeniu, pouczeniu, ┐e nale┐y zapanowaµ nad rozpacz╣. Tak┐e "Pie£ni" maj╣ rodow≤d antyczny. NajczΩ£ciej poeta siΩga do Horacego, lecz przekszta│ca je, │╣czy r≤┐ne motywy w jednym tek£cie.

Dramat ojca, chrze£cijanina i filozofa w "Trenach"

Wydane w 1580 r., po£wiΩcone najm│odszej c≤rce - Urszulce. Nawi╣zuje tu do liryki ┐a│obnej, uprawianej ju┐ przez staro┐ytnych Grek≤w. "Treny" s╣ najbardziej autobiograficznym dzie│em poety, sam jest g│≤wnym bohaterem prze┐ywaj╣cym dramat.

Cykl rozpoczyna siΩ apostrof╣ (Tren I), w kt≤rej obok ogromu straty Kochanowski pokazuje £mierµ dziecka (obrazowa metafora). Ta nieoczekiwana £mierµ i zaskoczenie ni╣ czΩsto przewija siΩ w "Trenach". îmierµ dziecka pokazana jest jako pogwa│cenie praw natury. Postaµ Urszulki opisuje bardzo wszechstronnie - wygl╣d, zachowanie, zalety, zdolno£ci, radosny £miech. Notuje Kochanowski liczne szczeg≤│y z ┐ycia c≤rki. Przytacza piosenkΩ, kt≤rej Urszula nigdy ju┐ nie za£piewa.

Obok tragedii ojca zawarty jest dramat chrze£cijanina i filozofa. Odwo│uje siΩ do rozumu, z bolesn╣ ironi╣ stwierdza, ƒe m╣dro£µ jest bezsilna wobec osobistego nieszczΩ£cia. W gruzy rozpada siΩ filozofia renesansowa budowana przez d│ugie lata. Upada credo etyczne Stoik≤w, wiara w sens i │ad ┐ycia, doktryna epikurejska. W Trenie X dawny wyznawca harmonii prze┐ywa kryzys £wiatopogl╣dowy. Po s│owach "Orszulko moja wdziΩczna, gdzie£ mi siΩ podzia│a" poeta poszukuje c≤rki w Raju i Hadesie, w czy£µcu i na wyspach szczΩ£liwych. Za│amuje siΩ jego wiara w istnienie ┐ycia pozagrobowego. Jednak ostatnie Treny doprowadzaj╣ do pocieszenia. W Trenie XIX pojawia siΩ matka poety, m≤wi, ┐e dziΩki £mierci Urszula uniknΩ│a cierpie± ┐ycia i uzyska│a wielkim duchowy spok≤j. Matka apeluje do rozs╣dku i wytycza poecie program ┐yciowy, zawarty w maksymie "Ludzkie przygody / ludzkie no£". W s│owach tych odwo│uje siΩ do rozumu i nakazuje znosiµ z godno£ci╣ wszystko co spotyka cz│owieka.

Dramat ojca, chrze£cijanina i filozofa ko±czy siΩ ukojeniem b≤lu. Odnajduje je w chrystianizmie i jego nauce o sensie ┐ycia oraz w rozwadze i rozs╣dku. Dochodzi wiΩc do harmonii opartej na zasadach filozoficzno - religijnych.

Miko│aj Rej jako cz│owiek swoich czas≤w w £wietle znanych ci utwor≤w

Rej by│ pierwszym pisarzem tworz╣cym wy│╣cznie po polsku. Pisa│ dzie│a w pe│ni oryginalne, nie za£ przer≤bki obcych tekst≤w. On pierwszy dowi≤d│, ┐e literatura mo┐e rozwijaµ siΩ w jΩzyku narodowym. Motto tw≤rczo£ci:

"A niechaj narodowie w┐dy postronni znaj╣

i┐ Polacy nie gΩsi i┐ sw≤j jΩzyk maj╣".

"Kr≤tka rozprawa miΩdzy trzema osobami: Panem, w≤jtem, a Plebanem". Satyra na szlachtΩ i duchowie±stwo, napisana w formie dialogu (formie czΩsto stosowanej w îredniowieczu, a potem w Renesansie). Utw≤r jest ostrym atakiem na wszystkie prze┐ytki feudalizmu w polskim ┐yciu zbiorowym. Krytykuje niedow│ad s╣downictwa, przekupstwo panuj╣ce w s╣dach, z│╣ organizacjΩ wojskow╣, prywatΩ, ┐ycie ponad stan. Niepok≤j Reja o polski sejm, w kt≤rym wci╣┐ brak jednomy£lno£ci. Jako protestant nie oszczΩdza tak┐e kleru: pr≤┐niactwo, chciwo£µ, zaniedbywanie obowi╣zk≤w. Rej dostrzega liniΩ podzia│u miΩdzy klas╣ feuda│≤w, a ciemiΩ┐onym ch│opstwem i daje wyraz swemu wsp≤│czuciu dla uciskanego ch│opa. Pierwszy utw≤r, w kt≤rym wprowadzona jest mowa potoczna - prze│amanie sztywnego schematyzmu £redniowiecznego.

"Åywot cz│owieka poczciwego" - charakter dydaktyczny, przedstawiony obraz idealnego szlachcica - ziemianina, kt≤rego g│≤wnymi zaletami moralnymi powinny byµ cnota i poczciwo£µ. Przedstawia kolejno wszystkie pokusy w ┐yciu cz│owieka. Przeciwstawia siΩ zbyt surowemu i rygorystycznemu wychowaniu, zwraca uwagΩ na µwiczenie i rozrywki. W drugiej ksiΩdze opisuje wiek £redni szlachcica, chwali cnoty, gani wady, szczeg≤lnie d╣┐enia do zdobycia bogactwa, pija±stwo i pychΩ. W ksiΩdze trzeciej opisuje staro£µ. Zawarte s╣ tam rozprawy moralne o staro£ci, £mierci. Ukazany jest cz│owiek kieruj╣cy siΩ powszechnie uznanymi cnotami, naturalnymi przemianami cyklu biologicznego. "»ywot cz│owieka poczciwego" to przyk│ad dzie│a parenetycznego (pokazuj╣cego wzorcowy portret przedstawicieli r≤┐nych stan≤w lub profesji) bardzo popularnego w okresie Renesansu. Humanistyczne warto£ci w dorobku Reja to rado£µ cz│owieka, kt≤ry potrafi cieszyµ siΩ ┐yciem, potrafi w ┐yciu ziemskim czuµ siΩ szczΩ£liwym. Pogodna afirmacja £wiata, podkre£lanie zwi╣zku cz│owieka z przyrod╣. Dobry gospodarz powinien opiekowaµ siΩ wszelkimi uprawami w zale┐no£ci od pory roku. Opiewa uroki wsi.

Obro±cy ch│opa w literaturze renesansowej

Szymon Szymonowic - jego zas│ug╣ jest wprowadzenie do literatury polskiej sielanki, utworu przedstawiaj╣cego ┐ycie ludu na tle natury, zawieraj╣cego elementy realistyczne, podkre£laj╣cego wdziΩk prostego ┐ycia na wsi. "Åe±cy"- realistyczny obrazek z ┐ycia wsi pa±szczy┐nianej, ciΩ┐ka dola ludu (kt≤ry pierwszy raz dochodzi do g│osu w tym w│a£nie utworze). WystΩpuj╣ dwie m│ode, wiejskie dziewczyny odrabiaj╣ce pa±szczyznΩ pod nadzorem ekonoma. Nie jest to typowa sielanka, obraz ┐ycia na wsi nie jest idylliczny, ukazuje ca│╣ prawdΩ o ≤wczesnych stosunkach spo│ecznych. Do utworu wprowadzony jest prosty, ludowy jΩzyk pe│en obrazowych i dosadnych zwrot≤w. Na tle piΩknego, letniego krajobrazu powstaje smutny, szary obrazek z ┐ycia wyzyskiwanych ch│op≤w.

A.F. Modrzewski "úaski albo o karze za mΩ┐ob≤jstwo", "O poprawie Rzeczypospolitej - KsiΩga II - O prawach"; Miko│aj Rej "Kr≤tka rozprawa...".

Scharakteryzuj pogl╣dy A.F.Modrzewskiego na kszta│t pa±stwa (jak na ten temat wypowiadali siΩ inni pisarze Renesansu)

Modrzewski by│ typem my£liciela-teoretyka, interesowa│y go kwestie spo│eczne, a tak┐e zagadnienia z dziedziny prawa, teologii i filozofii. "úaski albo z karze za mΩ┐ob≤jstwo" - wykaza│ du┐╣ odwagΩ pogl╣d≤w, broszura dotyczy│a sprawy, w kt≤rej nie by│o mo┐liwe znalezienie wsp≤lnego jΩzyka z ≤wczesn╣ szlacht╣. Protestuje tu Modrzewski przeciwko niesprawiedliwo£ci prawa karnego, kt≤re za zab≤jstwo szlachcica karze bardzo wysok╣ grzywn╣, do┐ywotnim wiΩzieniem lub £mierci╣, a za zabicie ch│opa tylko niewielk╣ kar╣ pieniΩ┐n╣. Modrzewski wyst╣pi│ przeciw temu nieludzkiemu prawu opowiadaj╣c siΩ za kar╣ £mierci za ka┐de zab≤jstwo tu wyprzedzi│ reformΩ s╣downictwa europejskiego o dwa wieki. "O poprawie Rzeczypospolitej" - wyrazi│ pogl╣dy na pa±stwo. "KsiΩga I - O obyczajach" - przedstawia definicjΩ pa±stwa jako dobrowolnej organizacji spo│ecze±stwa, powo│anej dla zapewnienia jego cz│onkom szczΩ£liwego i spokojnego ┐ycia

oraz odpowiednich warunk≤w rozwoju. Okre£la istotΩ i cele pa±stwa, na kt≤rego czele winien staµ kr≤l elekcyjny, wybierany nie tylko przez szlachtΩ, ale i przez ch│op≤w. Kr≤lowi w rz╣dzeniu pa±stwem pomagaµ by mieli urzΩdnicy (nie do┐ywotni i kontrolowani przez tzw. dozorc≤w). O doborze dostojnik≤w pa±stwowych decydowaµ mia│y kompetencje i moralna warto£µ kandydata, a nie pochodzenie. Poprzez wprowadzenie elekcji kr≤la zrywa ze £redniowieczn╣ teori╣ o boskim pochodzeniu w│adzy, przyczyniaj╣c siΩ do ze£wiecczenia instytucji pa±stwowych. "KsiΩga II - O prawach" - zdecydowanie walczy o r≤wno£µ wszystkich obywateli wobec prawa. Wszelkie prawa mia│a opracowywaµ specjalna komisja, sk│adaj╣ca siΩ z przedstawicieli wszystkich stan≤w. Zadaniem tej komisji by│oby tak┐e powo│ywaµ S╣d Najwy┐szy pa±stwa, do kt≤rego m≤g│by siΩ odwo│aµ zar≤wno szlachcic, mieszczanin i ch│op. W odpowiednim systemie widzi Modrzewski zabezpieczenie bytu ni┐szych warstw spo│ecznych. Pa±stwo powinno tak┐e sprawowaµ tak┐e ustawiczny doz≤r nad stosunkiem szlachty do ch│op≤w. "KsiΩga III - O wojnie" - autor wystΩpuje z postΩpow╣ i £mia│╣ obron╣ pokoju. Ka┐da wojna jest okrutnym z│em i powinno siΩ jej unikaµ. Niesie cierpienie, £mierµ i degeneracje tych, kt≤rzy bior╣ w niej udzia│. O zapewnienie pokoju miΩdzy narodami nale┐y staraµ siΩ wszystkimi mo┐liwymi sposobami, poprzez odpowiedni╣ politykΩ zagraniczn╣, wsp≤│pracΩ gospodarcz╣ i przyjazne stosunki. Jednak mimo to pa±stwo musi byµ przygotowane do obrony zagro┐onej niepodleg│o£ci. Udzia│ w wojnie obronnej jest najbardziej zaszczytnym obowi╣zkiem obywatela. "KsiΩga IV - O Ko£ciele" - ksiΩga ta spotka│a siΩ z ostrym atakiem ze strony kleru poniewa┐ autor domaga│ siΩ zmian wewn╣trz Ko£cio│a, uregulowania wzajemnego stosunku Ko£cio│a i pa±stwa oraz uniezale┐nienia go od papiestwa, kt≤re reprezentuje w Polsce obce interesy. "KsiΩga V - O szkole" - atakuje przestarza│e pogl╣dy i metody wychowawcze, ┐╣da zmiany program≤w nauczania i udostΩpnienia nauki m│odzie┐y mΩskiej ze wszystkich stan≤w. Postuluje o utworzeniu specjalnej instytucji, kt≤ra przejΩ│aby nadz≤r nad szkolnictwem. Pierwszym krokiem by│aby reorganizacja szkolnictwa elementarnego i wprowadzenia nauczanie jΩzyka polskiego. Celem nauki ma byµ przygotowanie ucznia do jak najlepszego pe│nienia obywatelskich obowi╣zk≤w. Piotr Skarga "Kazania sejmowe" - walczy tam o przywr≤cenie jedno£ci religijnej w Polsce, wzmocnienie w│adzy kr≤lewskiej, usuniΩci krzywd spo│ecznych, niesprawiedliwych praw. Wylicza sze£µ chor≤b polskiego organizmu (brak mi│o£ci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, os│abienie wewnΩtrzne...).

Modrzewski, Ko││╣taj, Staszic co │╣czy ich pogl╣dy. Na wybranych przyk│adach przedstaw my£li spo│eczne jednego z nich

Pogl╣dy wszystkich trzech │╣czy troska o poprawΩ losu ojczyzny, zajmuj╣ siΩ problemami pa±stwa i spo│ecze±stwa.

Stanis│aw Staszic publikowa│ w okresie O£wiecenia, w czasach Sejmu Czteroletniego. Rozumia│ jak wielk╣ rolΩ propagandow╣ mo┐e spe│niaµ literatura. CzΩsto utwory stanowi│y apele do spo│ecze±stwa. "Uwagi nad ┐yciem Jana Zamoyskiego" - ukaza│y siΩ tu┐ przed rozpoczΩciem Sejmu Czteroletniego, mia│y na celu poparcie i wzmocnienie w oczach spo│ecze±stwa stronnictwa reform. Tytu│y rozdzia│≤w jasno okre£laj╣ tematykΩ poruszan╣ przez autora: "Edukacja", "Prawodawstwo", "W│adza wykonuj╣ca", "W│adza s╣downicza", "Wolne obieranie kr≤l≤w", wreszcie "Polska". Zgodnie z pogl╣dami epoki na plan pierwszy wysun╣│ sprawΩ edukacji. Wychowanie jego zdaniem powinno s│u┐yµ nadrzΩdnym interesom narodowym. Zwraca uwagΩ na konieczno£µ rozszerzenia przedmiot≤w praktycznych i przygotowanie m│odzie┐y do obrony kraju. Staszic krytykuje polskie sejmy, kt≤re ustanowi│y prawa nie maj╣ na wzglΩdzie osobistego dobra obywateli. Wysun╣│ wiele postulat≤w w dziedzinie prawa i organizacji w│adz pa±stwowych: ┐╣da│ zniesienia liberum veto, domaga│ siΩ przyznania sejmowi w│adzy wykonawczej, m≤wi│ o konieczno£ci utworzenia sta│ej armii, kt≤r╣ mia│aby utrzymywaµ szlachta. "Przestrogi dla Polski" - wzywa w nich do zaprzestania k│≤tni i podjΩcia skutecznych dzia│a±. R≤wnie┐ tu tytu│y rozdzia│≤w okre£laj╣ ich problematykΩ: "Przedmowa do pierwszego w tym narodzie stanu", "Prawa narod≤w", "Do pan≤w, czyli mo┐now│adc≤w", "Rolnictwo", "Miasto". Bardzo ostro oskar┐a szlachtΩ o doprowadzenie Polski do upadku. Z ich to przyczyny polscy ch│opi cierpi╣ straszliw╣ nΩdzΩ. Nie ┐╣da│ uw│aszczenia ch│opa, ale proponuje uwolnienie go od pa±szczyzny, kt≤r╣ trzeba zamieniµ na czynsz, chce aby dziedzic nie mia│ prawa usun╣µ ch│opa z ziemi bez wyroku s╣du. Domaga│ siΩ wiΩkszych praw dla mieszczan, ustaw zabezpieczaj╣cych swobodny rozw≤j miast, co by│oby drog╣ do uprzemys│owienia kraju.

Hugo Ko││╣taj - pogl╣dy bliskie Staszicowi. »╣da│ poprawy warunk≤w ┐ycia ch│opa, danie mu wolno£ci osobistej (jednak nie uw│aszczenia). M≤wi o zreformowanym i nowoczesnym prawie dbaj╣cym o interesy wszystkich obywateli. Podobnie jak Staszic ┐╣da zniesienia liberum veto, dziedziczno£ci tronu, praw dla mieszczan.

A.F. Modrzewski "O poprawie Rzeczypospolitej". Wyrazi│ pogl╣dy na kszta│t pa±stwa.

B≤g w liryce Kochanowskiego i SΩpa-Szarzy±skiego

W tw≤rczo£ci Szarzy±skiego dosz│a do g│osu jego g│Ωboka pobo┐no£µ, poczucie nietrwa│o£ci doczesnego ┐ycia oraz kult Matki Boskiej. Åycie ludzkie pojmowa│ jako ustawiczny b≤l, ci╣g│a walkΩ ducha z Szatanem. W jego sonetach pojawi│y siΩ tak┐e sk│onno£ci mistyczne (spotΩgowane przez chorobΩ), wyra┐aj╣ce siΩ w pragnieniu bezpo£redniego obcowania z Bogiem. Tworzy│ w okresie p≤┐nego Renesansu, lecz pewne cechy tych utwor≤w s╣ zwiastunami Baroku: m.in. zwrot ku potΩdze Boga (tu Barok nawi╣zuje do îredniowiecza). Szarzy±ski pokazuje, ┐e jedynym celem ┐ycia ludzkiego na ziemi jest zmierzanie ku Bogu, ┐e jest on jedyn╣ nieprzemijaln╣ warto£ci╣ w odr≤┐nieniu od ludzkiego cia│a i d≤br doczesnych. Cia│o ludzkie pojmuje zgodnie ze £redniowiecznymi pogl╣dami jako siedlisko grzechu - pragnie ono d≤br doczesnych. Natomiast celem duszy jest zjednoczenie siΩ z Bogiem.

Kochanowski: "Treny", "Czego chcesz od nas Panie". B≤g pojawia siΩ r≤wnie┐ w "Pie£niach" Kochanowskiego w postaci "Boskiej Opatrzno£ci", czy te┐ "Opieku±czej Mocy". "Jest kto, by wzgardziwszy te doczesne rzeczy" - tu B≤g jako stw≤rca wyr≤┐ni│ cz│owieka spo£r≤d innych stworze±, obdarzy│ rozumem oraz ustanowi│ dla niego drogΩ ┐yciow╣ i tylko B≤g zna przysz│o£µ cz│owieka - takie widzenie rodzi postawΩ pe│n╣ ufno£ci i zawierzenia Bogu.

Przejawy troski o losy ojczyzny w tw≤rczo£ci pisarzy renesansowych

Miko│aj Rej "Kr≤tka rozprawa..."; A.F. Modrzewski "O poprawie Rzeczypospolitej", "úaski albo o karze za mΩ┐ob≤jstwo"; Jan Kochanowski "Odprawa pos│≤w greckich".

Jan Kochanowski podejmuje ten problem w pie£ni "Wieczna sromota..." (o spustoszeniu Podola) - z ogromnym sarkazmem, ironi╣ i drwin╣, wytyka szlachcie jej opiesza│o£µ, brak zaanga┐owania w sprawy pa±stwa. Spustoszenie Podola uwa┐a za ha±bΩ i ostrzega przed niebezpiecze±stwem gro┐╣cym ze strony Turk≤w. Wzywa do opodatkowania siΩ i zorganizowania armii zaciΩ┐nej, kt≤ra strzeg│aby granic i bezpiecze±stwa pa±stwa. W pie£ni "Jest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy" ("O dobrej s│awie") omawia Kochanowski obowi╣zki Polaka wobec ojczyzny. Uwa┐a, ┐e ka┐dy powinien wed│ug swoich mo┐liwo£ci s│u┐yµ dobru publicznemu. Ludzie wykszta│ceni powinni strzec dobrych obyczaj≤w, zabiegaµ o │ad i porz╣dek pa±stwa. Ci natomiast, kt≤rych B≤g obdarzy│ mΩstwem i si│╣ maj╣ obowi╣zek podjΩcia walki w obronie ojczyzny.

Piotr Skarga - zwolennik reform politycznych proponowanych przez Zygmunta III WazΩ. W "Kazaniach Sejmowych" ostro potΩpia egoizm szlachty, zaniedbywanie przez ni╣ obowi╣zku obrony granic, trwonienie bogactw i niezgodΩ wewnΩtrzn╣. Przyr≤wnuje ojczyznΩ do ton╣cego statku i wzywa do jej ratowania.

"Odprawa pos│≤w greckich" - polska tragedia, zwi╣zek z tragedi╣ antyczn╣

W╣tki do tragedii zaczerpn╣│ Kochanowski z Antyku - przedstawi│ jeden z epizod≤w wojny troja±skiej, jednak przedstawiony tam problem dotyczy│ aktualnej sytuacji. Pokazywa│ konflikt pomiΩdzy interesem jednostkowym i og≤lnym. W tym utworze │atwo odnaleƒµ fragmenty, w kt≤rych poeta krytykuje w│adc≤w oraz ca│e spo│ecze±stwo. S│owa krytyki s╣ wyrazem g│Ωbokiej troski o losy w│asnej ojczyzny. Jednym z fragment≤w adresowanych do w│adc≤w jest wypowied┐ ch≤ru: "Wy, kt≤rzy rzecz╣ pospolit╣ w│adacie". W│adcy powinni zdawaµ sobie sprawΩ z odpowiedzialno£ci jaka na nich spoczywa, maj╣ sprawowaµ w│adzΩ nad ca│ym narodem, staµ na stra┐y prawa i sprawiedliwo£ci. Nie wolno im my£leµ o prywatnych interesach, powinni mieµ wy│╣cznie na my£li dobro og≤│u. W ostatnim fragmencie tej wypowiedzi ch≤ru umieszczone jest ostrze┐enie, ┐e z│e rz╣dy nieodpowiedzialnych w│adc≤w niejednokrotnie doprowadza│y do upadku miast, a nawet wielkich mocarstw. W utworze zawarte s╣ tak┐e s│owa g│Ωbokiej dezaprobaty pod adresem m│odzie┐y (wypowiedziane ustami pos│a Ulissesa). Zastali nazwani pr≤┐niakami, darmozjadami lubuj╣cym siΩ w zbytku, z kt≤rych ┐aden nie nadaje siΩ na obro±cΩ ojczyzny (mia│o to zachΩciµ m│odzie┐ rycersk╣ do gro┐╣cej ju┐ wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzi│ tak┐e do tragedii pewne szczeg≤│y, kt≤re mimo umiejscowienia akcji w Troi nadaj╣ jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy polski ba│agan). My£l╣ przewodni╣ ca│ego utworu jest stwierdzenie, ┐e pa±stwo kt≤rego obywatele rz╣dz╣ siΩ prywat╣, a nie mi│o£ci╣ ojczyzny musi zgin╣µ.

Humanistyczne tre£ci poezji Kochanowskiego. Cz│owiek - g│≤wne has│o epoki Renesansu, poezja o nim i dla niego

Kochanowski po£wiΩca swe utwory g│≤wnie postawie ┐yciowej, filozofii przez siebie wypracowanej, │╣cz╣cej elementy filozofii antycznych i jemu wsp≤│czesnych. Utwory literackie Kochanowskiego s╣ odbiciem wewnΩtrznych prze┐yµ autora, s╣ jego spojrzeniem na £wiat. By│o to zgodne z duchem epoki, w kt≤rej cz│owiek sta│ siΩ o£rodkiem zainteresowania. ú╣czy wiΩc filozofie staro┐ytne z renesansowym spojrzeniem na rolΩ cz│owieka w £wiecie. Tak╣ postawΩ przyj╣│ w pie£niach, w kt≤rych nie tylko chwali harmoniΩ £wiata, ale r≤wnie┐ daje rady dotycz╣ce ┐ycia cz│owieka (np. "Pie£± IX"). Pie£± "Mi│o szaleµ kiedy czas po temu" - nale┐y cieszyµ siΩ ┐yciem, bawiµ siΩ przy suto zastawionym stole i pe│nym dzbanie wina. Zabawie nale┐y oddaµ siΩ ca│kowicie zgodnie ze staro┐ytn╣ horacyjsk╣ zasad╣ "carpe diem" (chwytaj dzie±). Kochanowski pojmowa│ humanistyczny idea│ szczΩ£cia jako mo┐liwo£µ oddawania siΩ ulubionym zajΩciom, ┐yczliwo£µ wobec innych ludzi, mo┐liwo£µ osi╣gniΩcia wewnΩtrznej harmonii. Powtarza wci╣┐, ┐e w ┐yciu ludzkim najwa┐niejsze s╣ cnota i czyste sumienie. Zaduma nad sensem ┐ycia, g│Ωboka i filozoficzna w dw≤ch fraszkach pod tym samym tytu│em "O ┐ywocie ludzkim". W pierwszej z nich poeta por≤wna│ ┐ycie ludzkie do teatru marionetek, w kt≤rym wszystko jest ulotne i przemijaj╣ce, nie warto wiΩc o nic zabiegaµ, poniewa┐ ka┐dego i tak czeka taki sam koniec. Podobnie w drugiej. Poeta zwraca siΩ tu do Boga, kt≤ry obserwuje ludzk╣ walkΩ o dobra doczesne. Poeta odcina siΩ od tego m≤wi╣c: "Niech drudzy siΩ za │by chodz╣, a ja siΩ dziwujΩ". Doktryny filozoficzne czerpie z Antyku (g│≤wnie stoicyzm i epikureizm). Pie£± "Nie porzucaj nadzieje" - spokrewnione z filozofi╣ stoick╣, wed│ug kt≤rej nale┐y z jednakowo prze┐ywaµ chwile rado£ci jak i smutku. Wp│yw Horacego - carpe diem (patrz wy┐ej). Poza ukazaniem w│asnego £wiatopogl╣du, nie kry│ tak┐e swych uczuµ, czΩsto wyra┐a│ podziw i uwielbienie dla ukochanej. Nie kry│ uczuµ, bo one czΩsto staj╣ siΩ cz│owieka, jego podej£cia do £wiata, Boga. Ale cz│owiek Renesansu mia│ byµ £wiadomy swoich uczuµ i panowaµ nad nimi. Nale┐y rozumnie prze┐ywaµ wszystko co cz│owiekowi przyniesie los (Pie£± XI "Nie porzucaj nadzieje"). Kochanowski mia│ £wiadomo£µ odrΩbno£ci w│asnej tw≤rczo£ci. Z Antyku zaczerpn╣│ przekonanie o wyj╣tkowo£ci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Pozwala mu to na osobiste, indywidualne podej£cie do wielu spraw. Poeta staje siΩ cz│owiekiem g│Ωbokiej £wiadomo£ci spo│ecznej (£wiadcz╣ o tym pie£ni "O dobrej s│awie", "O cnocie" traktuj╣cych o powinno£ciach wobec narodu). Jest cz│owiekiem znaj╣cym warto£µ rozumu ludzkiego i mimo, ┐e staro┐ytn╣ poezj╣ Homer czy Cycerona, to nadal jest otwarty na wszelkie nowoczesne pr╣dy kulturowe. "Treny"- dramat filozofa.

Sprawy ojczyzny i pa±stwa w tw≤rczo£ci przedstawicieli odrodzenia w Polsce

Piotr Skarga dziΩki dzia│alno£ci filantropijnej zosta│ nadwornym kaznodziej╣ kr≤la Zygmunta III Wazy. Najwa┐niejszym jego dzie│em s╣ wydane w 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie nale┐╣ one do literatury religijnej, lecz s╣ doskonale u│o┐onym traktatem politycznym o przebudowie pa±stwa polskiego. Jako katolik i patriota autor walczy│ o przywr≤cenie jedno£ci religijnej w Polsce, wzmocnienie w│adzy kr≤lewskiej oraz usuniΩcie krzywd spo│ecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kaza± sejmowych" to osiem rozdzia│≤w rozprawy politycznej o najwa┐niejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach ich przezwyciΩ┐ania.

Kazanie I - "O m╣dro£ci potrzebnej do rady" stanowi rodzaj wstΩpu, wprowadzenia w problematykΩ. Autor charakteryzuje choroby, kt≤re rujnuj╣ pa±stwo. Przewodni╣ my£l╣ kazania jest twierdzenie, ┐e moralno£µ narodu jest warunkiem szczΩ£cia i potΩgi pa±stwa. Tak wiΩc najbardziej normalni powinni byµ ci, kt≤rzy stoj╣ na czele narodu.

Kazanie II - "O mi│o£ci ku ojczyƒnie". Wylicza tu sze£µ chor≤b Polski. S╣ to: brak mi│o£ci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, os│abienie w│adzy kr≤lewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarno£µ grzech≤w jawnych. Dalszy ci╣g kazania po£wiΩca autor pierwszej chorobie, tzn. "nie┐yczliwo£ci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", kt≤ra p│ynie z "chciwo£ci domowego │akomstwa". W spos≤b sugestywny i wzruszaj╣cy m≤wi Skarga o swej w│asnej mi│o£ci do ojczyzny, kt≤ra jest £wiΩtym obowi╣zkiem ka┐dego cz│owieka. Domaga siΩ bezinteresowno£ci mi│o£ci do ojczyzny, mi│o£ci dla niej samej. Atak skierowany jest w stronΩ magnat≤w dbaj╣cych jedynie o swoje bogactwa. Widmo ton╣cego okrΩtu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ┐e rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni siΩ zgadzaµ, poniewa┐ │╣czy ich jedna religia, nakazuj╣ca mi│o£µ bliƒniego, ten sam w│adca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Brak tej zgody szczeg≤lnie na sejmach budzi u Skargi lΩk o przysz│o£µ ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwa┐one przez MatejkΩ, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, kt≤ra - zdaniem kaznodziei - jest prawdziw╣ klΩsk╣ dla Polski, poniewa┐ pog│Ωbia niezgodΩ narodow╣. Autor nakazuje powr≤t do religii katolickiej jako jedynie prawdziwej, prowadz╣cej do zgody i do potΩgi pa±stwa.

Kazanie VI - "O monarchii i kr≤lestwie". Skarga uwa┐a, ┐e najlepsz╣ form╣ rz╣du jest jednow│adztwo, kt≤rego nie mo┐na jednak uto┐samiaµ z absolutnym samow│adztwem. Pa±stwem powinien rz╣dziµ kr≤l, przy pomocy m╣drej rady, z│o┐onej z przedstawicieli narodu. Poddani winni s╣ swemu kr≤lowi szacunek i pos│usze±stwo. Natomiast "z│ota wolno£µ szlachecka" prowadzi do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem pa±stwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ┐e bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolno£ci. Wylicza prawa niesprawiedliwe, m.in. o mΩ┐ob≤jstwie krzywdz╣ce ch│opa, dla kt≤rego ┐╣da wolno£ci osobistej, chocia┐ podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spo│eczne.

Kazanie VIII - "O niekarno£ci grzech≤w jawnych". Autor przedstawi│ w nim wszystkie, najgorΩtsze uczucia patriotyczne - mi│o£µ do ojczyzny, oburzenie na jej z│ych syn≤w, niepok≤j o losy Rzeczypospolitej i nadziejΩ, ┐e dobry B≤g ustrze┐e PolskΩ od zguby. Tytu│owe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego i sprawnie dzia│aj╣cego aparatu sprawiedliwo£ci, mΩ┐ob≤jstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majΩtno£ci, zbytki, kradzie┐ dobra pospolitego, wyzysk sierot przez z│ych opiekun≤w. Po takim wyliczeniu grzech≤w przewiduje rych│y upadek Polski.

Miko│aj Rej "Kr≤tka rozprawa..." - porusza wiele kwestii politycznych, spo│ecznych i obyczajowych ≤wczesnej Polski, a jej tre£µ zwi╣zana jest z pocz╣tkowym, pe│nym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucjΩ praw, d≤br koronnych. Reprezentanci trzech g│≤wnych stan≤w: Pan (szlachta), W≤jt (ch│opstwo), Pleban (duchowie±stwo) prowadz╣ bogaty w realia ┐yciowe dialog, kt≤ry ujawnia zasadnicze problemy nurtuj╣ce ≤wczesne spo│ecze±stwo: kwestie przekupnego s╣downictwa, nadu┐yµ przy eksploatacji ┐up solnych, czy brak sta│ego systemu obronnego kraju. Wiele tak┐e uwag po£wiΩconych jest problematyce odpowiedzialno£ci za kszta│t moralno - obyczajowy ┐ycia publicznego Rzeczypospolitej. Pan i W≤jt negatywnie oceniaj╣ wiele zjawisk natury religijno - ko£cielnej: drwi╣ z praktyki sprzedawania odpust≤w, wyra┐aj╣ zaniepokojenie bogat╣ i nastawion╣ na teatralny efekt liturgi╣ obrzΩd≤w katolickich, ujawniaj╣ materialn╣ interesowno£µ ksiΩ┐y w spe│nianiu praktyk religijnych (kolΩda). Podniesiony zostaje tak┐e problem rozrzutno£ci ┐ycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, niszcz╣cemu zasiewy obyczajowi my£liwskiemu czy na│ogom hazardowym. "Kr≤tka rozprawa" to jeden z pierwszych polskich utwor≤w o tematyce spo│ecznej.

Jan Kochanowski "Pie£± o spustoszeniu Podola" - autor zwraca siΩ do rodak≤w z pro£b╣, aby pomy£leli nareszcie o gro┐╣cym im niebezpiecze±stwie; Polacy powinni natychmiast opodatkowaµ siΩ na rzecz zaciΩ┐nego wojska, a w razie potrzeby sami stan╣µ do obrony granic.

Jan Kochanowski "Pie£± o dobrej s│awie" - m≤wi o powinno£ciach obywatela wobec w│asnej ojczyzny; nie jest prawdziwym cz│owiekiem ten, kto my£litylko o jedzeniu i piciu; ka┐demu cz│owiekowi powinien przy£wiecaµ jeden cel - s│u┐ba ojczyƒnie, w celu zapewnienia sobie dobrej s│awy; sposoby s│u┐enia ojczyƒnie mog╣ byµ r≤┐ne, w zale┐no£ci od w│asnych mo┐liwo£ci, predyspozycji, wrodzonych talent≤w; lepiej jest umrzeµ m│odo, ale w spos≤b bohaterski zyskuj╣c sobie s│awΩ, ni┐ ┐yµ d│ugo i umrzeµ w zapomnieniu.

R≤┐ne ujΩcia tematyki wiejskiej w tw≤rczo£ci M. Reja i J. Kochanowskiego

"Pie£± £wiΩtoja±ska o Sob≤tce" Jana Kochanowskiego to utw≤r liryczny o charakterze wyraƒnie sielankowym. Sk│ada siΩ z kr≤tkiego wstΩpu, opisuj╣cego obchody Sob≤tki na wsi w wiecz≤r £wiΩtoja±ski; potem nastΩpuj╣ pie£ni dwunastu panien. Obok nuty mi│osnej, w pie£niach poszczeg≤lnych panien brzmi pochwa│a ┐ycia na wsi, tak dobrze znana nam z utworu Reja "»ywot cz│owieka poczciwego".

Panna VI. Pie£± opisuje okres lata: gor╣cego, gdy "md│e byd│o szuka cienia I ciekn╣cego strumienia" oraz zbior≤w, po kt≤rych przychodzi czas odpoczynku; gdy bΩd╣ ju┐ pe│ne stodo│y to gospodarze w okresie zimy bΩd╣ mieli czas na wzajemne odwiedziny;

Panna XII (ostatnia).

"Wsi spokojna, wsi weso│a!

Kt≤ry g│os twej chwale zdo│a ?

Kto twe wczasy, kto po┐ytki ?

Mo┐e wspomnieµ zaraz wszytki ?"

Nie zazdro£ci wiΩc poeta tym, kt≤rzy wys│uguj╣ siΩ na pa±skich dworach, szukaj╣ bogactwa w zamorskich podr≤┐ach, zarabiaj╣ w s╣dach jako obro±cy, lub co gorsza nara┐aj╣ ┐ycie dla zysku. Natomiast oracz sw╣ prac╣ na roli zapewni dostatek sobie, rodzinie i czeladzi, tym bardziej, ┐e opr≤cz plon≤w z ziemi, dostarcza we│ny. Po zebraniu plon≤w natomiast nadchodzi czas b│ogiego odpoczynku przy ciep│ym kominku, pora zabaw towarzyskich, polowa±, │owienia ryb. Poeta przedstawia w wypowiedzi panny XII typowo sielankowe obrazy.

"»ywot cz│owieka poczciwego" Miko│aja Reja - w dziele tym ukazany jest szlachecko- -ziemia±ski idea│ ┐ycia ludzkiego. U ƒr≤de│ humanistycznej refleksji Reja le┐y silne przekonanie o g│Ωbokim zwi╣zku cz│owieka z natur╣, z przyrod╣. »ycie ludzkie w utworze renesansowego poety zostaje przedstawione adekwatnie do cyklu roku przyrodniczego: od wiosny - dzieci±stwa po jesie± - staro£µ. Rejowy "cz│owiek poczciwy", to szlachcic, ziemianin, gospodarz, m╣┐ i ojciec, to cz│owiek uk│adaj╣cy swe ┐ycie w zgodzie z prawami natury dyktowanymi przez rozum i sumienie. Rejowa humanistyczna wizja osoby ludzkiej ┐yj╣cej w zgodzie z natur╣ jej uniwersalnymi prawami, przyrod╣, jej biologicznym cyklem bΩdzie wielokrotnie w polskiej literaturze powraca│a.

Jan Kochanowski i Miko│aj SΩp Szarzy±ski o cz│owieku i jego miejscu w £wiecie

Miko│aj SΩp-Szarzy±ski. »ycie ludzkie pojmowa│ poeta jako ustawiczny b≤j, ci╣g│╣ walkΩ ducha z szatanem. Sonet "O nietrwa│o£ci mi│o£ci rzeczy £wiata tego" - cz│owiek zmuszony jest prze┐ywaµ wci╣┐ dramatyczny konflikt poniewa┐ tkwi╣ w nim sprzeczne uczucia, a mianowicie "z ┐ywio│≤w utworzone cia│o (...) zawodzi duszΩ, kt≤rej wszystko ma│o". Cia│o pojmowane jest zgodnie ze £redniowiecznymi pogl╣dami jako siedlisko grzechu, pragnie mi│o£ci rzeczy £wiata tego", a wiΩc bogactwa, w│adzy, s│awy i rozkoszy. Natomiast tΩsknoty duszy s╣ trudne do zaspokojenia, poniewa┐ celem jej pragnie± jest wieczna i prawa piΩkno£µ, czyli B≤g i zjednoczenie siΩ z nim. Autor przedstawia wewnΩtrzne zmagania, walkΩ sprzecznych d╣┐e±, wchodz╣c w ten spos≤b w obrΩb tematyki filozoficznej.

Cechy poezji SΩpa-Szarzy±skiego:

- nie ma w niej pochwa│y £wiata;

- B≤g to jedyny cel mi│o£ci;

- wystΩpuje du┐y dystans miΩdzy Bogiem a cz│owiekiem;

- nieufno£µ wobec £wiata i ludzi;

- £wiat jest domen╣ szatana.

Jan Kochanowski. W £lad za Horacym powtarza│, ┐e cz│owiek d╣┐y do szczΩ£cia, ale nie mo┐na go upatrywaµ tylko w zaszczytach i ci╣g│ej pogoni za bogactwem. Od staro┐ytnych stoik≤w przej╣│ poeta przekonanie, ┐e zar≤wno szczΩ£cie jak i nieszczΩ£cie s╣ nietrwa│e, a wiΩc prawdziwy mΩdrzec w z│ej czy dobrej chwili zawsze powinien zachowywaµ r≤wnowagΩ duchow╣. Zgodnie z renesansowym pogl╣dem na £wiat Kochanowski powtarza│ wci╣┐, ┐e najwa┐niejsze w ludzkim ┐yciu s╣ cnota i czyste sumienie.

ODBICIE EPOKI W SZTUCE

SZTUKA ODRODZENIA

O£rodkiem zainteresowa± epoki Odrodzenia sta│y siΩ sprawy doczesne, ludzkie. úaci±skie "humanus" to w│a£nie "ludzki", st╣d nazwa "humanizm". S│owo "Odrodzenie" ma jednak inne jeszcze znaczenie. Czasy te bowiem odrodzi│y sztukΩ staro┐ytn╣, opieraj╣c - zw│aszcza architekturΩ i rzeƒbΩ - na jej wielkich wzorach. To w│a£nie sztuka staro┐ytna stworzy│a budowle spokojne i harmonijne w kszta│cie, pos╣gi wierne wspania│ej, niedo£cignionej naturze, kt≤r╣ teraz znowu zaczΩto podziwiaµ i badaµ. Obok ko£cio│≤w powstawa│y wiΩc teraz coraz liczniej budowle £wieckie, pos╣gi £wieckich ludzi, niezliczone obrazy ukazuj╣ce piΩkno cz│owieka i bogactwo jego otoczenia.

W malarstwie Odrodzenia - wraz z zainteresowaniem kultur╣ i sztuk╣ antyku, pojawia siΩ nowa tematyka zwi╣zana z dziejami staro┐ytnych bog≤w i bohater≤w - tematyka mitologiczna, kt≤rej po£wiecono wiele znakomitych dzie│.

Budowle tej epoki by│y wzorowane na budowlach antyku, odznaczaj╣cych siΩ, jak wiadomo, doskona│╣ r≤wnowag╣ i harmoni╣ wszystkich element≤w.

W rzeƒbie Odrodzenia, podobnie jak w architekturze tej epoki, obserwujemy silny wp│yw sztuki antyku. Wzorem sta│y siΩ antyczne pos╣gi bog≤w i bohater≤w, w kt≤rych ≤wczesny artysta wyra┐a│ sw≤j podziw dla idealnej harmonii ludzkiego cia│a, staraj╣c siΩ stworzyµ dzie│o o najdoskonalej wywa┐onych proporcjach. Nie znaczy to, i┐ wielcy rzeƒbiarze Odrodzenia po prostu powtarzali staro┐ytne wzory. Ucz╣c siΩ u rzeƒbiarzy antyku szacunku dla form ukszta│towanych przez naturΩ, tworzyli oni dzie│a inne, w│asne, czΩsto nawet od staro┐ytnych wspanialsze. Korzystali zreszt╣ z tego samego surowca. Coraz rzadziej stosowano tak popularny w îredniowieczu szary kamie±, r≤wnie┐ drewno zaczΩ│o powoli wychodziµ z u┐ycia. Powr≤ci│ marmur, na nowo rozkwit│a umiejΩtno£µ odlewania rzeƒb z br╣zu.