PYTANIA PROBLEMOWE

1. Wizje ┐ycia ludzkiego (antropologia filozoficzna) w literaturze £redniowiecznej.

Krzy┐ i miecz - to znacz╣ce symbole idea│≤w £redniowiecznego cz│owieka; dwa o£rodki kszta│tuj╣ce kulturΩ duchow╣ epoki - ko£ci≤│ i dw≤r - eksponowa│y r≤┐ne wizje warto£ci ┐ycia ludzkiego. Pierwszy, poprzez nadanie egzystencji cz│owieka charakteru w pe│ni duchowego i religijnego, zmierza│ ku idei ascezy, drugi - akcentuj╣c pojΩcie honoru jako najwy┐szego dobra ziemskiego - g│osi│ zasadΩ bezwzglΩdnej wierno£ci wobec Boga i Suwerena oraz postawΩ czynnej zbrojnej obrony Wiary i W│adcy, kszta│towa│ idea│y rycerskie.

Zarazem jednak w kulturze £redniowiecznej nastΩpowa│o czΩste zespalanie idea│≤w rycerskich i religijnych, idea wiary sankcjonowa│a bowiem sens i warto£µ czynu rycerskiego (np. idea wojny £wiΩtej o gr≤b Chrystusa). Tytu│owy bohater "Pie£ni o Rolandzie", arcydzie│a francuskiej epiki rycerskiej (chansons de geste) z prze│omu XI i XII wieku, ginie w bohaterskiej walce z niewiernymi Saracenami. Roland poprzez sw╣ rycersk╣ £mierµ wyra┐a bezwzglΩdn╣ wierno£µ Bogu, W│adcy oraz "s│odkiej Francji".

We francuskim £redniowiecznym cyklu kr≤lewskim postaci╣ centraln╣ jest r≤wnie┐ Karol Wielki. Osoba kr≤la - £nie┐nobrodego, pe│nego potΩgi i majestatu, Suwerena sprawiedliwego i wiernego ideom rycerskim - staje siΩ uciele£nieniem w│adcy doskona│ego.

W literaturze polskiej, z uwagi na odmienne od zachodnioeuropejskich dziej≤w uwarunkowania historyczne, epika rycerska nie rozwinΩ│a siΩ w postaci osobnego gatunku. Jej wp│yw jednak na nasze pi£miennictwo jest bezsporny, czego dowodem staje siΩ │acinska kronika Galla Anonima. Autor, tworz╣c "gesta", czyli opis czyn≤w Boles│awa Krzywoustego, ukaza│ zarazem wizerunek w│adcy idealnego. Boles│aw to kr≤l rycerski, sprawiedliwy, w│adca chrze£cija±ski wojuj╣cy z poga±stwem (Pomorzanami), strzeg╣cy suwerenno£ci pa±stwa, obdarzony od dzieci±stwa najpiΩkniejszymi cnotami.

W krΩgu kultury dworskiej rozwinΩ│a siΩ tak┐e literatura po£wiΩcona mi│o£ci. îredniowieczny francuski romans "Dzieje Tristana i Izoldy", to urzekaj╣ca opowie£µ o mi│o£ci nie zamierzonej, do kt≤rej kochankowie zostali zmuszeni fataln╣ si│╣ czarodziejskiego napoju. Uczucie │╣cz╣ce Tristana i IzoldΩ │amie normy moralne i religijne, bowiem namiΩtno£µ przewy┐sza poczucie obowi╣zku wierno£ci kr≤lowi i ma│┐onkowi. Mi│osne uniesienia i etyczne udrΩki, poczucie winy i poddanie siΩ przeznaczeniu, doznania b≤lu i pe│ni szczΩ£cia, subtelna, g│Ωboko psychologiczna prawda o naturze cz│owieka wyra┐ona w "Dziejach Tristana i Izoldy" inspiruje artyst≤w po dzie± dzisiejszy do reinterpretacji £redniowiecznego tematu. Francuski romans mi│osny przynosi r≤wnie┐ plastyczn╣ wizjΩ przyrody i natury. Uczucia bohater≤w rozwijaj╣ siΩ bowiem wobec urzekaj╣cej, naturalnej urody £wiata.

R≤wnolegle do romansu rozwija│a siΩ we Francji liryka mi│osna tworzona przez trubadur≤w: poet≤w i kompozytor≤w w jednej osobie. Z tego krΩgu wywodz╣ siΩ idea│y dworskiej mi│o£ci oraz kultu kobiety. R≤wnie┐ i w Polsce, w p≤ƒnej fazie £redniowiecza, pojawi│y siΩ utwory inspirowane kultur╣ dworsk╣. Z pocz╣tk≤w XV wieku pochodzi wiersz anonimowego autora S│oty "O zachowaniu siΩ przy stole". W tym literackim zabytku jΩzyka polskiego wyr≤┐niµ mo┐na dwa motywy tematyczne: pierwszy opowiada o sposobach kulturalnego dworskiego biesiadowania, drugi natomiast stanowi dworn╣ pochwa│Ω kobiety. Z ko±ca XV wieku pochodz╣ tak┐e dwa utwory nawi╣zuj╣ce do wzor≤w francuskiej liryki mi│osnej: "Przes│anie mi│osne" oraz "List mi│osny".

U £redniowiecznych ƒr≤de│ teocentrycznego pogl╣du na £wiat le┐y idealistyczna filozofia £w. Augustyna, wed│ug kt≤rej B≤g jest nie tylko przyczyn╣ £wiata, ale tak┐e jego kierownikiem i sΩdzi╣, za£ cz│owiekowi szczΩ£cie mo┐e daµ jedynie zespolenie z Najwy┐szym.

îredniowieczna postawa ascetyzmu ma g│Ωbokie uwarunkowania filozoficzne: d╣┐enie do Boga, kt≤re le┐y w naturze cz│owieka, wymaga odrzucenia znikomych d≤br £wiata materialnego. "Mistrzami" ascezy byli bohaterowie £redniowiecznych wierszowanych legend o £wiΩtych. Legendy te mia│y zarazem charakter parenetyczny (pareneza - przyk│ad) - pokazywa│y wzory takiego ┐ycia, kt≤re prowadzi do szczΩ£cia wiecznego, a wiΩc do Boga.

Z drugiej po│owy XV wieku pochodzi literacki zabytek jΩzyka polskiego "Legenda o £wiΩtym Aleksym". Pokazuje ona te etapy ┐ycia ludzkiego, kt≤re decyduj╣ o szczΩ£ciu wiecznym i £wiΩto£ci: rezygnacjΩ z ┐ycia rodzinnego, zachowanie czysto£ci, odrzucenie przywilej≤w i bogactw, umartwienie cia│a, £wiadome samoponi┐enie, s│u┐bΩ bliƒniemu. Negacja warto£ci cielesnych, ziemskich, materialnych prowadzi│a tw≤rc≤w £redniowiecznych do fascynacji £mierci╣. Temat ten pojawia│ siΩ tak w literaturze, jak ikonografii (malarstwie), najbardziej za£ popularnym jego ujΩciem by│y ta±ce £mierci (danse macabre). Memento mori - pamiΩtaj o £mierci, o jej powszechno£ci i konieczno£ci - has│o to rozwijane by│o w licznych utworach £redniowiecznych. W zabytkach jΩzykowych literatury polskiej najpe│niej wyrazi│o siΩ w XV-wiecznej "Rozmowie mistrza Polikarpa ze £mierci╣".

Kult £wiΩtych i Matki Bo┐ej w literaturze i sztuce £redniowiecza ma tak┐e filozoficzne uwarunkowania; wynika│ z potrzeby zachowania hierarchicznej, odpowiadaj╣cej wzorom feudalnym, struktury £wiata duchowego. îwiΩty Tomasz z Akwinu, kt≤rego filozofia stanowi szczytne osi╣gniΩcie £redniowiecznej scholastyki, dokona│ rozr≤┐nienia stworze± wed│ug stopnia doskona│o£ci. Kolejne stopnie hierarchiczne by│y to : z│o┐one cia│a nieorganiczne, ro£liny, zwierzΩta, ludzie. PomiΩdzy Bogiem a stworzeniem, w my£l koncepcji Akwinaty, musi jednak istnieµ ci╣g│o£µ. Ponad cz│owiekiem znajduj╣ siΩ wiΩc istoty o czystej inteligencji, czyli anio│y. HierarchiΩ tΩ wie±czy B≤g: jedyny byt, kt≤ry istnieje sam przez siΩ; wszystkie inne s╣ bytami zale┐nymi. »ywot ludzki wydawa│ siΩ wiΩc w £redniowieczu niepor≤wnywalny z kondycj╣ Boga. W modlitwach poszukiwano po£rednik≤w, orΩdownik≤w, kt≤rym nieobca by│a ludzka egzystencja, a kt≤rzy zarazem osi╣gnΩli wy┐szy od cz│owieka stopie± duchowej doskona│o£ci. St╣d niezwykle rozpowszechniony w £redniowiecznej Europie nurt pie£ni maryjnych. W│a£nie Maryja, kobieta i matka zarazem, kt≤rej pe│ne tragizmu dzieje macierzy±skie wydawa│y siΩ zawsze cz│owiekowi szczeg≤lnie bliskie, stawa│a siΩ orΩdowniczk╣ ludzkich pr≤£b i pe│nych nadziei modlitw kierowanych ku Bogu. Kult Maryji - kobiety, Matki Bo┐ej odnaleƒµ mo┐emy w najstarszym polskim zabytku jΩzykowym - "Bogurodzicy" (schy│ek XIV w.).

Podobnie wspomniany ju┐ kult £wiΩtych wynika│ z hierarchicznego rozumienia £wiata i zwi╣zanych z nim kwestii duchowych. îwiΩty bowiem to ten, kt≤ry kiedy£ by│ cz│owiekiem, jednym z wielu. Wyniesiony na o│tarze, szczeg≤lnie bliski Bogu, a zarazem g│Ωboko rozumiej╣cy egzystencjΩ cz│owieka, stawa│ siΩ, w rozumieniu £redniowiecznych filozof≤w i pisarzy, duchem mediacyjnym pomiΩdzy Absolutem a Stworzeniem.

2. îwiΩty i rycerz jako bohaterowie charakterystyczni dla literatury £redniowiecza.

Celem literatury £redniowiecza by│o pouczenie, wychowanie, tworzenie odpowiednich postaw moralnych, st╣d czΩstym motywem jest afirmacja dobra i potΩpienie z│a. Literatura £redniowieczna utworzy│a dwa wzorce - £wiΩtego i idealnego rycerza.

Pierwszy z nich by│ kreowany w utworach hagiograficznych, tzn. ┐ywotach £wiΩtych, np. £w. Wojciecha, £w. Stanis│awa, £w. Kingi. "Legenda o £wiΩtym Aleksym", kt≤rej wersja staropolska oparta jest prawdopodobnie na wzorze w│oskim lub francuskim, prezentuje wz≤r £wiΩtego. Tre£ci╣ jej s╣ dzieje bogatego rzymskiego ksiΩcia, kt≤ry bezpo£rednio po £lubie opu£ci│ ┐onΩ i dom rodzinny, wyrzek│ siΩ maj╣tku (rozda│ go ubogim i Ko£cio│owi) oraz rado£ci ┐ycia. »y│ z ja│mu┐ny, czas spΩdza│ na modlitwie, umartwia│ siΩ. Przez postawΩ ascezy chcia│ osi╣gn╣µ £wiΩto£µ i zbawienie. W ┐yciu Aleksego pojawiaj╣ siΩ typowe dla hagiografii cudowne zjawiska: oto Matka Boska, gdy spostrzeg│a Aleksego modl╣cego siΩ na mrozie, schodzi z obrazu i poleca ko£cielnemu otworzyµ drzwi i wpu£ciµ Aleksego do £wi╣tyni. W momencie £mierci £wiΩtego r≤wnie┐ pojawia siΩ cudowno£µ, bowiem dzwony w ca│ym Rzymie same dzwoni╣. Nad cia│em Aleksego maj╣ miejsce cudowne uzdrowienia. W postawie Aleksego s╣ wyeksponowane wszystkie cechy typowe dla ascety, a wiΩc ub≤stwo, umartwiania, modlitwa i uwielbienie Boga, skromno£µ i pokora oraz wyrzeczenie siΩ wszystkiego, co ziemskie. Aleksy swoje ┐ycie podporz╣dkowuje £redniowiecznym has│om: "Ora et labora" (M≤dl siΩ i pracuj) oraz "Memento mori" (PamiΩtaj o £mierci).

Drugi wzorzec osobowy - to £redniowieczny, nieskazitelny rycerz, kt≤rego dewiz╣ ┐yciow╣ s╣ s│owa "B≤g, Ojczyzna, Honor". Jest on bohaterem "Pie£ni o Rolandzie" - fragmentu ze s│ynnego eposu rycerskiego po£wiΩconego Karolowi Wielkiemu - w│adcy Frank≤w i jego wyprawie do Hiszpanii zajΩtej przez niewiernych Saracen≤w. Tre£ci╣ pie£ni jest bitwa oddzia│u Rolanda, kt≤ry pe│ni tyln╣ stra┐ dla wojsk kr≤la. Saraceni, maj╣cy znaczn╣ przewagΩ liczebn╣, z zasadzki atakuj╣ oddzia│ Rolanda. Oliwier - przyjaciel Rolanda, radzi mu zad╣µ w r≤g, by daµ znaµ kr≤lowi. Jednak Roland nie robi tego, uwa┐a, ┐e wezwanie pomocy poha±bi│oby jego r≤d i splami│o jego dobre imiΩ w "s│odkiej Francji". Francuzi odparli wiele atak≤w, jednak ulegli przewa┐aj╣cym si│om wroga. Roland, czuj╣c zbli┐aj╣c╣ siΩ £mierµ, dmie w r≤g, by kr≤l wr≤ci│ i pom£ci│ poleg│ych rycerzy.

Przed £mierci╣ Roland pr≤buje wyszczerbiµ sw≤j miecz - Durendal, w kt≤rego rΩkoje£ci znajduj╣ siΩ relikwie. Chce go zniszczyµ, by nie dosta│ siΩ w rΩce pogan. NastΩpnie poleca Bogu swych towarzyszy walki, prosi Boga o przebaczenie win i czeka na £mierµ. Do rannego i umieraj╣cego rycerza B≤g zsy│a anio│a Cherubina, archanio│a Micha│a i £w. Gabriela, kt≤rzy nios╣ duszΩ Rolanda do nieba.

Wizerunek Rolanda stanowi wz≤r osobowy £redniowiecznego rycerza, kt≤ry s│u┐y wiernie ojczyƒnie, kr≤lowi i Bogu. Dla chwa│y Boga i Ko£cio│a walczy z poganami, w boju jest szale±czo odwa┐ny, bohaterskimi czynami rozs│awia imiΩ swoje, kr≤la i Francji, wysoko ceni honor i prezentuje wiele cn≤t rycerskich. Zobowi╣zuj╣ go one nie tylko do bohaterstwa, ale tak┐e do opieki nad s│abszymi, do godnego i szlachetnego postΩpowania i szacunku dla ka┐dego cz│owieka.

"Pie£± o Rolandzie" jest arcydzie│em swego gatunku - £redniowiecznej chanson de geste (pie£ni o czynach bohaterskich), £piewanej przez truwer≤w ju┐ przed XI wiekiem. Tworzy ona na Zachodzie etos rycerza.

3. Wymie± i scharakteryzuj £redniowieczne formy teatralne.

W îredniowieczu kontynuowano istniej╣ce ju┐ gatunki - pie£ni, tragedie, komedie. Pojawi│o siΩ wiele nowych gatunk≤w i odmian, wyros│ych na gruncie kultury chrze£cija±skiej. By│y to dramaty religijne:

- dramat liturgiczny - wystawiany by│ w ko£cio│ach w îwiΩta Wielkanocne. By│y to kr≤tkie, wplecione w obrz╣dek nabo┐e±stwa, sceny prezentuj╣ce Marii do grobu ju┐ zmartwychwsta│ego Jezusa;

- misterium - sztuki dramatyczne prezentuj╣ce najczΩ£ciej jaki£ fragment historii biblijnej (czΩsto poszerzonej o informacje dodatkowe np. legendarne) konstruowane z my£l╣ o ukazaniu akcji jako wielkiego dramatu chrze£cija±skich dziej≤w ludzko£ci. Pocz╣tek owego dramatu upatrywano w upadku cz│owieka, punkt kulminacyjny w odkupieniu, a koniec w maj╣cym nadej£µ S╣dzie Ostatecznym. CzΩsto zdarzenia w obrΩbie akcji by│y ze sob╣ ma│o sp≤jnie powi╣zane, czΩ£µ pomijano. Prze£wiadczenie o dwoistej naturze Chrystusa (bosko-ludzkiej) pozwala│o na nie ra┐╣ce zespolenie ziemsko£ci i £wiΩto£ci, kategorii wznios│o£ci i nisko£ci, pomieszaniu scen powa┐nych z

komicznymi. By│y grywane zazwyczaj przez cz│onk≤w cech≤w zawodowych, wy│╣cznie mΩ┐czyzn. Scena by│a zbudowana tak, ┐e wszystkie elementy przestrzeni by│y pokazywane jednocze£nie (symultaniczno£µ);

- moralitety - s│u┐y│y skierowaniu cz│owieka na w│a£ciw╣ drogΩ. Bohaterem moralitetu by│ cz│owiek. "Ka┐dy" usytu│owany miΩdzy niebem a piek│em, dokonuj╣cy wyboru odpowiedniej linii ┐ycia, tocz╣cy walkΩ pomiΩdzy si│ami dobra i z│a. Walka ta by│a wyra┐ona za pomoc╣ (uosobionych cn≤t: MΩstwa, Czysto£ci, Umiarkowania oraz grzech≤w: Lenistwa, úakomstwa, Pychy, K│amstwa), a jej zako±czenie w zale┐no£ci od dokonanego wyboru wie±czone by│o nagrod╣ lub kar╣.

4. Cechy literatury £redniowiecznej.

Ksi╣┐ka £redniowieczna kr╣┐y│a jako kodeks rΩkopi£mienny, do kt≤rego mo┐na by│o dopisywaµ na pozosta│ych pustych kartach inne teksty, i to w r≤┐nym czasie, nie zawsze oznaczonym. Jej spo│eczny zasiΩg, z uwagi na jednoegzemplarzowo£µ, by│ ograniczony; zarazem koszt zwi╣zany z nak│adem pracy przy jej sporz╣dzaniu by│ niezmiernie wysoki (np. r≤wnowarto£µ kilku wsi).

"Dlaczego £wiat walczy o pr≤┐n╣ chwa│Ω?" - zapytywano w £redniowieczu. Wszak┐e sytuacja ≤wczesnych tw≤rc≤w £wiadczy│a o tym, i┐ pojΩcie owej "pr≤┐nej chwa│y" by│o im raczej obce, jako, ┐e dzie│a swe tworzyli zazwyczaj anonimowo; nieliczne znane nam nazwiska, zw│aszcza p≤ƒno £redniowiecznych autor≤w, dowodz╣ raczej powszechno£ci ukrywania siΩ poza dzie│em, nieujawniania swej podmiotowej obecno£ci.

Poczucie godno£ci tw≤rcy, jego wyj╣tkowo£ci i s│awy, a nawet nie£miertelno£ci, wykszta│ci│ dopiero renesans. îredniowiecze natomiast ceni│o chwa│Ω samego dzie│a warto£ciowanego g│≤wnie z punktu widzenia jego moralnej, religijnej, wychowawczej u┐yteczno£ci. St╣d te┐ wynika│ brak ochrony praw autorskich. îredniowieczna praktyka tw≤rcza nie tylko dopuszcza│a, ale wrΩcz doradza│a korzystanie z nie swoich dzie│, wplatanie ich fragment≤w do swoich utwor≤w. Sk│adanie (kompilacjΩ) por≤wnywano do sk│adania bukietu kwiat≤w, wznoszenia budowli z r≤┐nych cennych materia│≤w.

W epoce £redniowiecza tworzono w uniwersalnym jΩzyku Ko£cio│a, │acinie, oraz w dopiero formuj╣cych siΩ jΩzykach narodowych, kt≤re mozolnie dopracowywa│y siΩ poziomu odpowiedniego do wyra┐ania rozmaitych, nieraz bardzo skomplikowanych tre£ci. Formowanie siΩ w│asnego jΩzyka umacnia│o poczucie to┐samo£ci narodowej. Jednak┐e £redniowieczna tw≤rczo£µ │aci±ska mog│a trafiµ poza granice kraju.

îredniowiecze wypracowa│o dla swej tw≤rczo£ci pewne regu│y pisarskie. Dotyczy│y one zasad budowy wierszy, konstruowania dobrej prozy. Pojawi│y siΩ nowe gatunki (opr≤cz staro┐ytnych): misterium, dramat liturgiczny.

Misterium przeznaczone by│o do wystawienia na scenie. Prezentowa│o jaki£ fragment historii biblijnej, konstruowane by│y z my£l╣ o ukazaniu akcji jako wielkiego dramatu chrze£cija±skich dziej≤w ludzko£ci. Pocz╣tek tego dramatu to upadek cz│owieka, punkt kulminacyjny to odkupienie, a koniec - maj╣cy nadej£µ s╣d ostateczny. Na scenie wszystkie elementy, kt≤re mia│ywyst╣piµ w p≤ƒniejszych scenach by│y od razu umieszczane i sta│y obok siebie. CzΩsto nastΩpowa│o mieszanie siΩ scen powa┐nych z komicznymi, bo zak│adano bosko-ludzk╣ naturΩ Chrystusa i pozwala│o to na £cis│epo│╣czenie ziemsko£ci i £wiΩto£ci.

Dramaty liturgiczne by│y wystawiane w ko£cio│ach w £wiΩto wielkanocne; by│y to wplecione w obrzΩd nabo┐e±stwa sceny prezentuj╣ce przybycie trzech Marii do grobu ju┐ zmartwychwsta│ego Jezusa.

Moralitety - zadaniem ich by│o skierowanie cz│owieka na w│a£ciw╣ drogΩ; pierwotnym bohaterem moralitetu by│ cz│owiek (kto£) usytuowany miΩdzy niebem, a piek│em, dokonuj╣cy odpowiedniej linii ┐ycia, tocz╣cy wewnΩtrzn╣ walkΩ miΩdzy si│ami dobra i z│a; walka wyra┐ana by│a za pomoc╣ alegorii, tj. uosobionych cn≤t i grzech≤w, a jej zako±czenie wie±czone by│o nagrod╣ (kar╣).

5. Rycerz, £wiΩty, kochanek - jako bohaterowie charakterystyczni dla literatury £redniowiecznej.

Typ £wiΩtego, kreowany w utworach hagiograficznych (np. "Legenda o £w. Aleksym"), podporz╣dkowuje swoje ┐ycie has│om "Ora et Labora" (m≤dl siΩ i pracuj) i "Memento Mori" (PamiΩtaj o £mierci). Drugi wzorzec osobowy to £redniowieczny, nieskazitelny rycerz, kt≤rego dewiz╣ ┐yciow╣ s╣ s│owa "B≤g, Ojczyzna, Honor" - taki jest bohater "Pie£ni o Rolandzie". Tre£ci╣ utworu jest bitwa oddzia│u Rolanda walcz╣cego z Saracenami. Wr≤g ma przewagΩ liczebn╣, lecz Roland nie chce wzywaµ ┐adnej pomocy, uwa┐a ┐e zha±bi│oby to jego r≤d i splami│o honor. Roland czuj╣c zbli┐aj╣c╣ siΩ £mierµ, poleca swych towarzyszy Bogu, prosi Go o przebaczenie win i czeka na £mierµ. Do umieraj╣cego rycerza B≤g zsy│a anio│≤w, kt≤rzy nios╣ jego duszΩ do nieba. Wizerunek Rolanda stanowi wz≤r osobowy îredniowiecznego rycerza, kt≤ry s│u┐y wiernie ojczyƒnie, kr≤lowi i Bogu. Dla chwa│y Boga i Ko£cio│a walczy z poganami. W boju jest szale±czo odwa┐ny, bohaterskimi czynami rozs│awia imiΩ swoje, kr≤la i ojczyzny, wysoko ceni honor i prezentuje wiele cn≤t rycerskich. Zobowi╣zuj╣ go do opieki nad s│abszymi, do godnego i szlachetnego postΩpowania oraz szacunku do ka┐dego cz│owieka.

Wzorzec kochanka wystΩpuje m.in. w "Dziejach Tristana i Izoldy" (romans starofrancuski). Historia tragicznej mi│o£ci. Kochankowie poddani s╣ niepokonanej mocy namiΩtno£ci, a zarazem £wiadomi z│a zdrady. »yj╣cy w nieustannym napiΩciu emocjonalnym, w ci╣g│ym konflikcie miΩdzy honorem a mi│o£ci╣, uciele£niaj╣ szczΩ£cie i cierpienie mi│o£ci.

6. "Bogurodzica" jako zabytek ciekawy dla historyka literatury i jΩzykoznawcy (wzory, znaczenie, rodzaje archaizm≤w).

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku Jana úaskiego). Czas jej powstania do dzi£ budzi ┐ywe dyskusje badaczy; jak pozwalaj╣ s╣dziµ najnowsze ustalenia jΩzykoznawcze, narodziny tekstu zwi╣zane s╣ z pocz╣tkami panowania W│adys│awa Jagie││y, a wiΩc z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak £wiadczy m.in. sam wyraz Bogurodzica, bΩd╣cy wiernym t│umaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czΩ£µ pie£ni sk│ada siΩ z dw≤ch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezpo£rednio do Matki Boskiej z pro£b╣ o wstawiennictwo u Syna, by zechcia│ wys│uchaµ ludzkich pr≤£b. Druga zwrotka, skierowana jest do SynaBo┐ego, zawiera b│agania o "zbo┐ny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po £mierci. Pie£± jest ƒr≤d│em wiadomo£ci o s│ownictwie i formach gramatycznych ≤wczesnej polszczyzny. Obok s│owa "Bogurodzica" wystΩpuj╣ inne archaizmy jΩzykowe, np. dziela (dla), bo┐yc (syn Bo┐y), zbo┐ny (dostatni), s│awiena (s│awiona), zwolena (wybrana), j╣┐ (kt≤ra), jego┐ (o co). Inaczej te┐ wygl╣da│a 2 osoba l. poj. trybu rozkazuj╣cego - zyszczy, spu£ci, raczy. R≤┐nice w g│osowni ukazuj╣ wyrazy s│awiena (dzi£ s│awiona) i krzciciel (dzi£ chrzciciel). Wo│acz deklinacji ┐e±skiej r≤wny by│ mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzi£ powiedzieliby£my - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy zewnΩtrzne i wewnΩtrzne, budowa tr≤jdzielne - ka┐de trzy wersy to zamkniΩta my£l (oddzielna). Autor pr≤bowa│ siΩ zbli┐yµ do sylabizmu. Archaizmy: szyk przestawny wyraz≤w w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Choµ Bogurodzica ma charakter pie£ni religijnej, szybko wysz│a poza mury Ko£cio│a i sta│a siΩ jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdz╣ ≤wczesne £wiadectwa, £piewa│o j╣ rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warn╣ (kronika Jana D│ugosza). Jednocze£nie stanowi│a nadal nieod│╣czn╣ czΩ£µ wa┐niejszych uroczysto£ci ko£cielnych.

7. Dorobek pi£miennictwa polskiego £redniowiecznego w Polsce (od pierwszego s│owa do wyraƒnego podzia│u na teksty polskie, │aci±skie; £wieckie i religijne).

Chronologicznie pierwszym zabytkiem jest geograficzno-historyczny opis anonimowego autora, sporz╣dzony w Bawarii i dlatego skr≤towo nazwany Geografem Bawarskim. RΩkopis ten pochodzi z IX w. Zawiera nazwy plemion polskich.

Drugi zabytek to najdawniejszy polski dokument, tzw. Dagome iudex, w kt≤rym Mieszko I oddawa│ pa±stwo pod opiekΩ papie┐a. Dokument ten zosta│ sporz╣dzony najprawdopodobniej ok. 990 r.

Trzeci chronologicznie zabytek to Kronika merseburskiego biskupa Thietmara, zawieraj╣ca m.in. opis walk niemiecko - polskich w latach 1000, 1010, 1015. Thietmar wymienia nazwy niekt≤rych plemion polskich, grod≤w i rzek, wymienia tak┐e imiΩ Boles│awa Chrobrego.

Kolejnym i o wiele obszerniejszym jest zabytek z XII wieku. Bulla gnieƒnie±ska pochodzi z 1136 roku i zosta│a sporz╣dzona w kancelarii papieskiej. RΩkopis zawiera rejestr d≤br arcybiskupa gnieƒnie±skiego zatwierdzonych przez papie┐a. W tre£µ zosta│o wplecionych 410 wyraz≤w polskich, tzw. nazw miejscowych i osobowych.

KsiΩga henrykowska zawiera dzieje klasztoru cysters≤w, a tak┐e w£r≤d zapisk≤w z 1270 r. znajduje siΩ pierwsze polskie zdanie po polsku: "daj, aµ ja pobruszΩ, a ty poczywaj" (daj, niech ja pomielΩ, a ty odpoczywaj).

Poezja

Z krΩgiem kultury ko£cielnej zwi╣zane s╣ tak┐e wiersze o £mierci "Rozmowa mistrza Polikarpa ze îmierci╣" (XV wiek) - napisana zosta│a w typowym dla £redniowiecza gatunku dialogu. W utworze tym uwidacznia siΩ proces przechodzenia od wiersza asylabicznego, nie licz╣cego siΩ z rachunkiem sylab w wersie, do sylabizmu wzglΩdnego, kt≤ry wprowadza zdecydowan╣ przewagΩ okre£lonego rozmiaru zg│oskowego wers≤w. Rytmika zostaje wzbogacona poprzez wprowadzenie nie tylko rym≤w parzystych (aa, bb), lecz tak┐e ogarniaj╣cych szereg s╣siaduj╣cych wers≤w.

Literack╣ warto£µ "Rozmowy..." pog│Ωbia naturalistyczne przedstawienie îmierci oraz realistyczno-satyryczne obrazki z ┐ycia r≤┐nych stan≤w i zawod≤w: duchowie±stwa, zakonnik≤w, sΩdzi≤w, kupc≤w.

Z problematyk╣ £mierci zwi╣zana jest tak┐e "Skarga umieraj╣cego" (powsta│a wkr≤tce po 1424 roku). Utw≤r ten jako pierwszy w literaturze polskiej, posiada gatunkowe cechy testamentu poetyckiego. Liryczne wyznanie umieraj╣cego daj╣ce £wiadectwo znikomo£ci d≤br doczesnych skierowane jest do tych, kt≤rzy pozostaj╣ - do ┐ywych. Wa┐ne wydaje siΩ r≤wnie┐ egzystencjalne t│o utworu: poczucie samotno£ci cz│owieka, dramatyzm ┐ycia ludzkiego, nieuchronno£µ £mierci.

Motywy ascezy dominuj╣ w "Legendzie o £wiΩtym Aleksym" (druga po│owa XV w.). O artystycznych walorach utworu decyduje miΩdzy innymi jego epicki charakter z wyrazi£cie naznaczonym narratorem. Pe│ne niezwyk│o£ci ┐ycie bohatera s│u┐y buduj╣cemu opowiadaniu o osi╣gniΩciu £wiΩto£ci na drodze umartwie± i rezygnacji z urok≤w materialnego £wiata. Do zabytk≤w jΩzyka polskiego inspirowanych kultur╣ £wieck╣ nale┐y wiersz S│oty "O zachowaniu siΩ przy stole" (po│owa XV w.) oraz "Satyra na leniwych ch│op≤w" (II po│owa XV w.). Utw≤r satyryczny posiada istotne znaczenie dla rozwoju wiersza polskiego: reprezentuje bowiem w pe│ni ju┐ wykrystalizowan╣ formΩ sylabizmu wzglΩdnego, (wersy o£miozg│oskowe z odstΩpstwami dziewiΩciozg│oskowymi). Tre£ci╣ "Satyry na leniwych ch│op≤w", pisanej z pozycji szlacheckiej, staje siΩ satyryczne przedstawienie pozorowania przez ch│op≤w pracy pa±szczyƒnianej. Utw≤r wykorzystuje poetykΩ kontrastu: prostota, szczero£µ, prawo£µ wygl╣du ch│opskiego k│≤ci siΩ z ob│udno£ci╣ i fa│szywo£ci╣ jego natury.

Proza

Zabytki polskiej prozy £redniowiecznej zwi╣zane s╣ z kultur╣ religijn╣ i wynikaj╣ na og≤│ z inspiracji biblijnych, z chΩci przyswojenia pi£miennictwu polskiemu fragment≤w Starego i Nowego Testamentu. Taki cel posiadaj╣ "Psa│terz floria±ski" (prze│om XIV/XV wieku), t│umaczenia "KsiΩgi psalm≤w" - kanonicznych tekst≤w Starego Testamentu oraz "Biblia kr≤lowej Zofii" (przeznaczona dla ostatniej ┐ony W│adys│awa Jagie││y) - t│umaczenia r≤┐nych ksi╣g Starego Testamentu. Do najstarszych zabytk≤w prozy nale┐╣ tak┐e teksty kaza± ko£cielnych: "Kazania £wiΩtokrzyskie" (prze│om XIII/XIV w.) oraz "Kazania gnieƒnie±skie" (XV w.). Polskie £redniowiecze, podobnie jak ca│a kultura europejska w tym czasie jest dwujΩzyczne. Obok pierwszych pr≤b w jΩzyku ojczystym, rozwija siΩ tak┐e pi£miennictwo (zw│aszcza proza) │aci±skie. Na czo│o wysunΩ│y siΩ dzie│a historyczne i polityczne. Pocz╣tki pa±stwa piastowskiego opisa│ Gall Anonim. Z dworem Kazimierza Sprawiedliwego z kolei zwi╣zany by│ Wincenty Kad│ubek (dzie│o swe pisa│ na pocz╣tku XIII wieku). Jego kronika rezygnuje z rzeczowego ujΩcia historii na rzecz traktatu moralnego. Kad│ubek realizuje znane w £redniowieczu zalecenie Cycerona, ┐e minione dzieje nale┐y nie tylko opowiadaµ, ale i upiΩkszaµ. Historia musi byµ nauczycielk╣ ┐ycia. U schy│ku £redniowiecza, w drugiej po│owie XV wieku, dzia│a│ Jan D│ugosz, kt≤ry dzieje Polski w swych "Rocznikach" doprowadzi│ do roku 1480. D│ugosz w spos≤b £wiadomy i konsekwentny korzysta│ z tekst≤w ƒr≤d│owych oraz niezliczonej ilo£ci dokument≤w nie tylko polskich, ale i krzy┐ackich, wΩgierskich, czeskich, litewskich i innych. Jego "Roczniki, czyli Kroniki s│awnego Kr≤lestwa Polskiego", zachowuj╣c uk│ad kronikarski (chronologiczny), przedstawia│y zarazem ca│okszta│t badanych proces≤w historycznych.

8. Scharakteryzuj pogl╣dy filozoficzne îredniowiecza. Jaki wp│yw wywar│y na kszta│t ≤wczesnej kultury.

Scholastyka - dogmaty uznane przez Ko£ci≤│ za objawione i niepodlegaj╣cekrytyce wyja£niano i uzasadniano za pomoc╣ poszukiwa± rozumowych. Scholastyka wypracowa│a metody dowodzenia z g≤ry przyjΩtych twierdze± religijnych i prawd objawionych. Zasady logiki przejΩ│a od Arystotelesa. Jego poga±skie metody zosta│y przystosowane do cel≤w teologii i stworzono naukowe podstawy filozoficzne, s│u┐╣ce wiedzy o sprawach boskich. (Albert Wielki, £w.Tomasz z Akwinu).

Augustynizm (£w. Augustyn 354-430 r.) - ujΩcie cz│owieka jako istoty filozofuj╣cej, kt≤ra rozwa┐a sw╣ obecno£µ w £wiecie i czasie (odniesionym do wieczno£ci). Niejasne miejsce cz│owieka na granicy byt≤w miΩdzy anio│ami a zwierzΩtami. To umiejscowienie miΩdzy bytami ni┐szymi a wy┐szymi powodowa│o poczucie wewnΩtrznego rozdarcia, rodzi│o nieustaj╣cy konflikt miΩdzy cielesno£ci╣ a duchowo£ci╣. Augustyn analizuj╣c psychikΩ cz│owieka atakowan╣ wieloma sprzecznymi uczuciami odkry│ zarazem warto£µ refleksji nad samym sob╣.

Tomizm (£w. Tomasz z Akwinu 1225-1274 r.) - wysnu│ wniosek, ┐e przeznaczony cz│owiekowi szczebel w "drabinie byt≤w" jest w│a£ciwy, celowo dla± przewidziany i naturalny. Twierdzi│, ┐e cz│owiek w│a£ciwie pojmuj╣cy swoje przeznaczenie musi staraµ siΩ wznie£µ wy┐ej, walcz╣c z pokusami upadku. Filozofia ta k│ad│a nacisk na problemy etyki, kt≤ra stabilizowa│a ludzkie ┐ycie w spo│eczno£ci ziemskiej i hamowa│a je wskazaniami cnoty (zw│aszcza roztropno£ci). Cz│owiek kierowany cnot╣ by│ zdolny do przestrzegania prawa i sprawiedliwo£ci, zapewniaj╣cej ka┐demu w│a£ciwe mu przywileje. Pogl╣d ten widocznie odzwierciedli│ siΩ w £redniowiecznych pogl╣dach na temat hierarchicznego uk│adu r≤l w spo│ecze±stwie. Niedope│nienie obowi╣zk≤w wynikaj╣cych z okre£lonej roli uwa┐ano za grzech przeciwko prawom boskim (napiΩtnowane w "Satyrze na leniwych ch│op≤w").

Franciszkanizm (£w. Franciszek z Asy┐u 1182-1226 r.) - program wiary radosnej, prostej, p│yn╣cej z wszechogarniaj╣cej mi│o£ci do £wiata i stworzenia. Dos│ownie pojmowane mi│osierdzie. Franciszek zapocz╣tkowa│ wielki ruch odnowy moralnej w £wiecie pe│nym okrucie±stwa (powsta│ zbi≤r legend z ┐ycia £wiΩtego i jego towarzyszy, tzw. îwiΩtego Franciszka z Asy┐u).

Ca│╣ sztukΩ £redniowieczn╣ nale┐y odczytywaµ w £wietle ≤wczesnego pojmowania £wiata. Odbierano go jako tw≤r harmonijny i celowy, a zatem piΩkny. Ho│dowano zasadzie wy┐szo£ci d≤br duchowych nad materialnymi, widz╣c powo│anie cz│owieka w nieustannym wysi│ku samodoskonalenia. Idea teocentryzmu podporz╣dkowywa│a wszelkie ludzkie sprawy Bogu, dyktowa│a ujmowanie r≤┐nych zjawisk jako znak≤w boskich. Uk│ady przestrzenne w architekturze, malarstwie, rzeƒbie, teatrze - centralne miejsce przys│uguje postaciom boskim, £wiΩtym, lewica dla potΩpionych, prawica dla wybranych.

9. Problematyka spo│eczna utwor≤w polskiego îredniowiecza.

"Satyra na leniwych ch│op≤w" - pokazuje jak ostre tony ju┐ w II po│owie XV w. przybiera│y konflikty klasowe w ramach spo│ecze±stwa feudalnego. Utw≤r ukazuje w jaki spos≤b ch│opi pr≤bowali walczyµ z uciskiem ze strony pan≤w oraz jaki by│ stosunek szlachty do wyzyskiwanej przez ni╣ ludno£ci. Napisana niew╣tpliwie przez szlachcica, obfituje w obrazy zaczerpniΩte z ┐ycia, ukazuj╣ca £rodki samoobrony ch│op≤w - symulowanie pracy lub wykonywanie jej byle jak, niszczenie narzΩdzi rolniczych. Autor poprzez pogardliwy i pe│en niechΩci ton usi│uje przedstawiµ ch│op≤w w jak najgorszym £wietle.

"Pie£± o zabiciu JΩdrzeja TΩczy±skiego" - ods│ania konflikt szlachecko-mieszcza±ski. Wyros│a ona na tle rzeczywistego zdarzenia jakie mia│o miejsce w Krakowie w 1461 r. TΩczy±ski, zamo┐ny szlachcic, pobi│ dotkliwie p│atnerza za ƒle dopasowan╣ zbrojΩ. Wzburzony t│um mieszczan wyst╣pi│ przeciwko TΩczy±skiemu - ten schroni│ siΩ w zachrystii ko£cio│a, ale t│um dopad│ go tam i zamordowa│. Wypadek ten da│ nieznanemu autorowi - szlachcicowi, sposobno£µ do gwa│townych atak≤w na mieszczan.

10. Podaj przyk│ady £redniowiecznej literatury hagiograficznej i om≤w jej cechy.

Wzorzec kompozycyjny mo┐na sprowadziµ do nastΩpuj╣cych cz│on≤w:

- prolog, w kt≤rym autor zazwyczaj wyjawia powody sk│aniaj╣ce go do opracowania ┐ywota, prosi si│y wy┐sze o pomoc, a czytelnik≤w o wyrozumia│o£µ;

- w│a£ciwa opowie£µ o £wiΩtym, relacjonowana od narodzin zwykle cudownie zapowiedzianych, poprzez dzieci±stwo, w kt≤rym dostrzega siΩ pierwsze objawy przysz│ej wielko£ci, m│odo£µ z zaakcentowaniem wzrastaj╣cych cn≤t, ma│┐e±stwo z ulubionym motywem £lubu czysto£ci i ucieczk╣ z domu. NastΩpnie podawane s╣ opisy cudownych zdolno£ci £wiΩtego i nadprzyrodzonych interwencji boskich, kultu doznanego za ┐ycia, a tak┐e cierpliwie znoszonych prze£ladowa± i umartwie±. Wreszcie nastΩpuje zamkniΩcie biografii scen╣ mΩcze±skiej lub £wi╣tobliwej £mierci (kt≤rej towarzysz╣ rozmaite cuda) i pogrzebu;

- niekiedy dodaje siΩ jeszcze informacje o przeniesieniu zw│ok i cudach wok≤│ relikwii.

"Legenda o £w. Aleksym" - Aleksy to przyk│ad ascety, kt≤ry dobrowolnie rezygnuje z ┐yciowych przyjemno£ci, prowadzi ┐ycie o surowej dyscyplinie zewnΩtrznej i wewnΩtrznej. Asceza ta jest posuniΩta a┐ do samozniszczenia (model utworu wyros│y z tradycji wschodniej). Model ten obcy by│ zachodnioeuropejskiej ascezie franciszka±skiej, kt≤ra sprzeciwia│a siΩ skrajnym praktykom, co dokumentuj╣ "£w. Franciszka z Asy┐u". Na zachodzie pocz╣tkowo pojawi│y siΩ │aci±skie przek│ady z greckich wersji legend, a nastΩpnie oryginalne ┐ywoty spisywane po │acinie i w jΩzykach narodowych, ukazuj╣ce postacie rodzimych £wiΩtych (w Polsce np. £w. Stanis│awa i £w. KingΩ). Najwybitniejszym │aci±skim zbiorem legend o £wiΩtych by│a tzw. "Z│ota Legenda", niezmiernie popularna w Europie i Polsce.

11. Czy rzeczywi£cie "mroki îredniowiecza" ? Rozwin╣µ temat odwo│uj╣c siΩ do sztuki, literatury i filozofii.

Z jednej strony epoka îredniowiecza obfitowa│a w ponure rozmy£lania o £mierci i krwawych wojnach religijnych, jednak jej wk│ad w rozw≤j wielu dziedzin sztuki, kultury i cywilizacji jest bardzo du┐y.

Filozofia

W czasach îredniowiecza dzia│a│o dw≤ch najwiΩkszych filozof≤w chrze£cija±skich - £w. Augustyn (IV-V w.) i £w. Tomasz z Akwinu (XIII w.) - tw≤rca tomizmu.

Pi£miennictwo

Pi£miennictwo polityczne i histograficzne - traktaty Paw│a W│odkowica (1370-1434 r.) "O w│adzy papie┐a i cesarza w stosunku do niewiernych", "O zakonie Krzy┐ak≤w i o wojnie Polak≤w przeciwko wymienionym braciom" (pisane po │acinie). W│odkowic w swoich pismach przeciwstawia│ siΩ szerzeniu chrze£cija±stwa drog╣ przemocy zbrojnej. Przeczy to rozpowszechnionej wizji £redniowiecznego fanatyzmu i braku refleksji. Jan Ostror≤g (1436-1501 r.) "Memoria│ w sprawie uporz╣dkowania RP" - przedstawi│ £wiat│e my£li i podj╣│ temat stosunk≤w miΩdzy w│adz╣ kr≤lewsk╣ a ko£cieln╣, s╣downictwa i obronno£ci pa±stwa. Postulowa│ wzmocnienie w│adzy kr≤lewskiej i uniezale┐nienie jej od papiestwa. Europejska literatura £redniowieczna przynios│a tak┐e takie arcydzie│a jak "Boska komedia" Dantego, "Wielki testament" Franciszka Villon (najwiΩksze osi╣gniΩcie £redniowiecznej liryki francuskiej, uwa┐ane za dzie│o na pograniczu £redniowiecza i renesansu).

Sztuka i architektura

MiΩdzy XI a XIII wiekiem w Europie powsta│o wiele znakomitych dzie│ sztuki roma±skiej. W p≤ƒnym îredniowieczu zrodzi│ siΩ styl gotycki, zwi╣zany z kultur╣ rycersk╣, mieszcza±sk╣ i dworsk╣. Najwybitniejszymi dzie│ami gotyku s╣: freski i obrazy Giotta, o│tarz Wita Stwosza (rzeƒba).

Dominuj╣cym tematem w sztukach plastycznych by│a problematyka religijna, ale tw≤rcy nawi╣zywali te┐ do motyw≤w antycznych.

12. Realne i etymologiczne znaczenie wyraz≤w. Om≤w zagadnienie na wybranych przyk│adach.

Etymologia to dzia│ historii jΩzyka zajmuj╣cy siΩ pochodzeniem wyraz≤w oraz ewolucj╣ ich znaczenia i formy.

B≤g (bog) - w "Legendzie o £wiΩtym Aleksym" - z pras│owia±skiego oznacza bogactwo, szczΩ£cie oraz wt≤rne, pochodz╣ce od tych wyraz≤w znaczenie: ten kt≤ry udziela bogactwa, szczΩ£cia oraz b≤stwo. Do dzisiaj zawarty jest ten cz│on w wyrazach bogaty, ubogi.

Zbo┐e - pochodzi od s│owa B≤g, pierwotnie oznacza│o bogactwo og≤lnie, a dopiero p≤ƒniej nabra│o znaczenia bogactwa, maj╣tku, dzisiejszego zbo┐a. Od Zbo┐a pochodzi pro£ba o Zbo┐ny pobyt na ziemi, czyli o dostatni pobyt.

îwiΩty - wyraz o genezie pras│owia±skiej, kt≤rego forma uleg│a niewielkim przekszta│ceniom, ale nast╣pi│o przesuniΩcie jego znaczenia. Pierwotnie znaczy│: silny, mocny, potΩ┐ny (w kategoriach fizycznych). Po przyjΩciu chrze£cija±stwa zacz╣│ on oznaczaµ cz│owieka niezwyk│ego (w jakim£ sensie mocnego, potΩ┐nego), ale w kategoriach moralnych, charakteryzuj╣cego siΩ niezwyk│ymi przymiotami ducha.

Bogurodzica - Bogu+rodzica, pierwszy cz│on to celownik l.p. Pochodzi prawdopodobnie od greckich s│≤w. "Rodzica" to ┐e±ski odpowiednik "rodzic", oraz zbiorowego "rodzice".

Bydliµ - z "Satyry na leniwych ch│op≤w". Pierwotnie by│ czasownikiem, kt≤ry obecnie ju┐ nie wystΩpuje - znaczy│ wsp≤│┐yµ, postΩpowaµ, byµ, przebywaµ. Etymologicznie │╣czy│ siΩ on z rzeczownikiem byd│o, kt≤ry pochodzi│ od czasownika "byµ". Dlatego te┐ bydliµ to byµ, przebywaµ, ┐yµ, a byd│o to maj╣tek - to co jest podstaw╣ bytu, by p≤ƒniej nabraµ znaczenia krowy, wo│y.

Miednica - z "Rozmowa mistrza Polikarpa ze £mierci╣". Pierwotnie oznacza│ miskΩ z miedzi (mied-), dlatego ┐≤│te lica £mierci por≤wnywane s╣ z miednic╣. P≤ƒniej miednica oznacza│a miskΩ w kolorze zbli┐onym do koloru miedzi, by w ko±cu oznaczaµ du┐╣ miskΩ do mycia wykonan╣ z dowolnego materia│u.

13. Cechy pi£miennictwa £redniowiecznego - odwo│anie do wybranych utwor≤w.

"Dlaczego £wiat walczy o pr≤┐n╣ chwa│Ω?" - zapytywano w £redniowieczu. Wszak┐e sytuacja ≤wczesnych tw≤rc≤w £wiadczy o tym, i┐ pojΩcie owej "pr≤┐nej chwa│y" by│o im raczej obce, jako, ┐e dzie│a swe tworzyli zazwyczaj anonimowo; nieliczne znane nam nazwiska, zw│aszcza p≤ƒno £redniowiecznych autor≤w, dowodz╣ raczej powszechno£ci ukrywania siΩ poza dzie│em, nieujawniania swej podmiotowej obecno£ci.

Misterium przeznaczone by│o do wystawienia na scenie. Prezentowa│o jaki£ fragment historii biblijnej, konstruowane by│y z my£l╣ o ukazaniu akcji jako wielkiego dramatu chrze£cija±skich dziej≤w ludzko£ci. Pocz╣tek tego dramatu to upadek cz│owieka, punkt kulminacyjny to odkupienie, a koniec - maj╣cy nadej£µ s╣d ostateczny. Na scenie wszystkie elementy, kt≤re mia│y wyst╣piµ w p≤ƒniejszych scenach by│y od razu umieszczane i sta│y obok siebie. CzΩsto nastΩpowa│o mieszanie siΩ scen powa┐nych z komicznymi, bo zak│adano bosko - ludzk╣ naturΩ Chrystusa i pozwala│o to na £cis│e po│╣czenie ziemsko£ci i £wiΩto£ci.

Dramaty liturgiczne wystawiane by│y w ko£cio│ach w £wiΩto wielkanocne; by│y to wplecione w obrzΩd nabo┐e±stwa sceny prezentuj╣ce przybycie trzech Marii do grobu ju┐ zmartwychwsta│ego Jezusa.

îredniowieczna literatura s│u┐y│a wyraƒnie okre£lonym celom. Cechowa│y j╣: anonimowo£µ, dwujΩzyczno£µ, moralizowanie, dydaktyzm, alegoryzm (sk│onno£µ do obrazowego przedstawiania zjawisk i pojΩµ).