TW╙RCY EPOKI

ALBERT CAMUS (1913-1960)

Prozaik, dramaturg, filozof i egzystencjalista. Wychowa│ siΩ i wykszta│ci│ w Algierze (studiowa│ filozofiΩ). W 1935 r. za│o┐y│ grupΩ teatraln╣, by│ re┐yserem i aktorem. Ze wzglΩdu na radykalne pogl╣dy musia│ opu£ciµ AlgieriΩ w 1940 r. OkupacjΩ przebywa│ we Francji, gdzie dzia│a│ w Ruchu Oporu. Po wyzwoleniu pracowa│ jako redaktor i publicysta. W 1957 r. otrzyma│ NagrodΩ Nobla. Zgin╣│ w wypadku samochodowym.

Najwa┐niejsze utwory literackie to: "Obcy" (1942), "D┐uma" (1947) i "Upadek" (1956). Dorobek filozoficzny stanowi╣ ksi╣┐ki: "Mit syzyfa" (1942) oraz "Cz│owiek zbuntowany" (1952). Pisarz i filozof, kt≤ry widzia│ absurdalno£µ ludzkiej egzystencji i bunt traktowa│ jako pr≤bΩ przezwyciΩ┐enia absurdu.

CZESúAW MIúOSZ (ur. 1911)

Poeta, eseista, powie£ciopisarz, t│umacz poezji i Biblii. Urodzi│ siΩ w Szetejniach na Kresach - dzi£ ziemi litewskiej. Uko±czy│ studia prawnicze w Wilnie. Wsp≤│za│o┐yciel grupy poetyckiej »agary. Debiutowa│ w 1930 r. Przed wojn╣ wyda│ dwa tomiki: "Poemat o czasie zastyg│ym" (1933) i "Trzy zimy" (1936). Dwukrotnie wyje┐d┐a│ na stypendia do Pary┐a (1931, 1934-1935). Pracowa│ w Polskim Radio najpierw w Wilnie, a od 1937 - w Warszawie. OkupacjΩ spΩdzi│ w Warszawie, wydaj╣c konspiracyjnie w│asne utwory pod pseudonimem Jan Syruµ oraz antologiΩ poetyck╣ "Pie£± niepodleg│a".

Po wojnie pracowa│ w dyplomacji, najpierw w USA, potem w Pary┐u. W 1951 r. odm≤wi│ powrotu do kraju, uzasadniaj╣c sw╣ decyzjΩ w artykule "Nie" (druk. w "Kulturze" 1951 r. nr 5). Mieszka│ najpierw w Pary┐u, a od 1961 r. osiad│ w Berkeley, prowadz╣c wyk│ady z literatury polskiej na Uniwersytecie Kalifornijskim. Otrzymywa│ presti┐owe nagrody literackie, zwie±czone w 1980 r. Nagrod╣ Nobla i doktoratem honoris causa na KUL-u w Lublinie.

Polska publiczno£µ zna│a tylko jeden tom poezji Mi│osza - "Ocalenie" (1945). Na nastΩpne krajowe wydanie czytelnicy czekali a┐ do 1980 r., kiedy pojawi│y siΩ szare i skromne tomiki drugiego obiegu i "Wiersze wybrane" (PIW 1980).

Wyda│ na obczyƒnie wiele ksi╣┐ek poetyckich, dwie powie£ci ("Dolina Issy" i "Zdobycie w│adzy"), tomy esej≤w, z kt≤rych najwa┐niejsze to "Zniewolony umys│" (1953), "Rodzinna Europa" (1959), "Ziemia Ulro" (1977) oraz przek│ady biblijne.

Klasyk poezji polskiej i poeta klasycyzuj╣cy, poeta tradycji i prawdy, ci╣gle odgrywa najistotniejsz╣ rolΩ jako punkt odniesienia dla m│odszej generacji poet≤w.

JERZY ANDRZEJEWSKI (1909-1983)

Prozaik i publicysta. Studiowa│ filologiΩ polsk╣ na Uniwersytecie Warszawskim. Podczas okupacji bra│ udzia│ w konspiracyjnym ┐yciu kulturalnym. Od 1976 r. cz│onek KOR-u i wsp≤│redaktor wydawanego poza cenzur╣ pisma literackiego "Zapis".

Jego powie£ci przet│umaczono na ok. 30 jΩzyk≤w. Najciekawsze to: "úad serca" (1938), "Popi≤│ i diament" (1948), "Ciemno£ci kryj╣ ziemiΩ" (1957), "Bramy raju" (1960), "Idzie skacz╣c po g≤rach" (1963), "Apelacja" (Pary┐ 1968), "Miazga" (wydana poza cenzur╣ w 1979 r., druk 1981).

Tw≤rczo£µ Andrzejewskiego porusza wa┐ne problemy moralne i polityczne, zwraca uwagΩ skomplikowanym kszta│tem artystycznym.

KONSTANTY ILDEFONS GAúCZY╤SKI (1905-1953)

Poeta, dramatopisarz. Studiowa│ filologiΩ angielsk╣ i klasyczn╣ w Warszawie. Cz│onek grupy poetyckiej "Kwadryga", nale┐a│ do cyganerii artystycznej i znany by│ z r≤┐nych kawa│≤w. W 1930 r. o┐eni│ siΩ z Natali╣ Awa│ow - adresatk╣ swoich wierszy. W 1939 r. zmobilizowany, dosta│ siΩ do niewoli niemieckiej. W 1946 r. wr≤ci│ do kraju. Groteski liryczne i dramatyczne Ga│czy±skiego ukazywa│y siΩ w czasopismach, ale po ataku A. Wa┐yka w 1950 r. przestano je drukowaµ. W latach 1946-1953 powstaje "Zielona GΩ£", poematy "Niobe", "Wit Stwosz" oraz wiele wierszy lirycznych i okoliczno£ciowych. Galczy±ski to jedyny kpiarz i "bluƒnierca" w czasach socrealizmu.

KRZYSZTOF KAMIL BACZY╤SKI (1921-1944)

Urodzony w Warszawie, poleg│ w pierwszych dniach powstania warszawskiego, 4 sierpnia na placu Teatralnym. Najwybitniejszy poeta pokolenia wojennego, debiutowa│ ju┐ jako ucze± gimnazjum im. Stefana Batorego, gdzie w 1939 r. zda│ maturΩ.

W czasie okupacji og│osi│ podziemnie dwa zbiory poezji: "Wiersze wybrane" (1942) i "Arkusz poetycki" (1944), wysoko ocenione przez Kazimierza WykΩ w konspiracyjnym "MiesiΩczniku Literackim" w Krakowie (maj 1943). W rΩkopisach przetrwa│a szczΩ£liwie ca│a spu£cizna poetycka Baczynskiego (ok. 500 wierszy), pierwszy powojenny wyb≤r jego poezji ukaza│ siΩ pt. "îpiew z po┐ogi", w 1947 r. Poeta wyrazi│ postawΩ typow╣ dla swej generacji (zrozumienie historycznej chwili, patriotyczny nakaz walki z okupantem, katastroficzne poczucie zagro┐enia sensu historii i prze┐ycia religijne).

Na uwagΩ zas│uguj╣ subtelne liryki mi│osne do ┐ony Barbary.

MAREK HúASKO (1934-1969)

Prozaik. Pochodzi│ z rodziny inteligenckiej. Pracowa│ jako kierowca. Po debiucie w 1954 r. zrobi│ b│yskawiczn╣ karierΩ literack╣. W latach 1955-1957 redagowa│ dzia│ prozy w g│o£nym tygodniku "Po prostu". Wsp≤│pracowa│ z filmem i by│ bohaterem licznych skandali.

W 1958 r. wyjecha│ na stypendium do Pary┐a i podr≤┐owa│ po Europie. Jego zagraniczne wywiady, a przede wszystkim opublikowanie w Pary┐u "Cmentarzy" i "NastΩpnego do raju" (1958) spowodowa│y nagonkΩ i zakaz powrotu do Polski. H│asko przebywa│ w Izraelu (1959-1961), w Europie (1961-1966), w USA (1966-1969), gdzie ima│ siΩ r≤┐nych zajΩµ. Publikowa│ za granic╣. Zmar│ prawdopodobnie wskutek przedawkowania £rodk≤w nasennych.

Jego najwa┐niejsze utwory to: "Pierwszy krok w chmurach" (1956), "NastΩpny do raju" (1958), "Wszyscy byli odwr≤ceni" (1964) i przewrotny tom wspomnie± "PiΩkni dwudziestoletni" (1966).

Burzliwa i nietypowa biografia zapewni│a mu pozycjΩ outsidera w £wiecie literackim.

MIRON BIAúOSZEWSKI (1922-1983)

Poeta, prozaik, dramatopisarz. Studia polonistyczne rozpocz╣│ na tajnym UW, kontynuowa│ je po wojnie. Prze┐y│ powstanie warszawskie i opisa│ je po up│ywie µwierµ wieku w "PamiΩtniku z powstania warszawskiego" (1970). Po upadku powstania zosta│ wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Pracowa│ dorywczo (na poczcie, jako reporter, jako autor tekst≤w i piosenek dla dzieci), debiutowa│ jako poeta dopiero w 1956 r. tomikiem "Obroty rzeczy", kt≤ry od razu przyni≤s│ mu rozg│os. Kolejne tomiki to "Rachunek zachciankowy" (1959), "Mylne wzruszenia" (1961), "By│o i by│o" (1965), "Odczepiµ siΩ" (1978), "Oho" (1979) oraz tomy prozy: "Donosy rzeczywisto£ci" (1973), "Szumy, zlepy, ci╣gi" (1976), "Zawa│" (1977).

By│ wsp≤│tw≤rc╣ eksperymentalnego Teatru na Tarczy±skiej (1955-1963), a swoje utwory dramatyczne opublikowa│ w 1973 r. pt. "Teatr Osobny". Tym epitetem nazwaµ by mo┐na ca│╣ tw≤rczo£µ Bia│oszewskiego, jest ona "osobna", nie mie£ci siΩ w ┐adnym nurcie literatury wsp≤│czesnej: jest lingwistyczna, metafizyczna i realistyczna.

STANISúAW GROCHOWIAK (1934-1976)

Poeta, dramaturg, prozaik, publicysta. Urodzi│ siΩ w Lesznie Wlkp. Studiowa│ polonistykΩ w Poznaniu i Wroc│awiu. Debiutowa│ jako poeta w prasie literackiej w 1955 r. Pracowa│ w redakcjach r≤znych pism i wydawnictw, otrzyma│ kilka nagr≤d literackich - pa±stwowych i spo│ecznych.

Pierwszy tomik poetycki, "Ballada rycerska" (1956), skupi│ uwagΩ krytyki upodobaniem do brzydoty, co nasili│o siΩ w kolejnych tomach: "Manuet z pogrzebaczem" (1958), "Rozbieranie do snu" (1959), "Agresty" (1963). Motywy choroby, kalectwa, starzenia siΩ, £mierci przyci╣ga│y uwagΩ poety, kt≤ry tak wypowiada│ swoj╣ niezgodΩ na rzeczywisto£µ. ChΩtnie siΩga│ do tradycji baroku.

Przybo£ nazwa│ antyestetyczn╣ postawΩ Grochowiaka "turpizmem" i odt╣d nazwa ta objΩ│a tak┐e innych poet≤w (np. BursΩ). W p≤ƒniejszych tomikach, od "Kanonu" (1965), poeta, jak sam powiedzia│, "ustateczni│ siΩ".

Pisa│ tak┐e opowiadania i powie£ci ("Trismus", "Karabiny"), czΩsto nawi╣zuj╣c do do£wiadcze± polskich czasu wojny; jest r≤wnie┐ autorem licznych dramat≤w, np. s│ynnej sztuki "Ch│opcy".

Poeta zbuntowany wobec konwencji poetyckich, ale zarazem silnie osadzony w tradycji, kt≤r╣ tw≤rczo rozwija│.

STANISúAW LEM (ur. 1921)

Prozaik i eseista. Dzieci±stwo spΩdzi│ we Lwowie i tam rozpocz╣│ studia medyczne, kt≤re ukonczy│ w Krakowie w 1948 r. Zajmowa│ siΩ publicystyk╣, eseistyk╣ i nauk╣. W latach 70. jego utwory fantastyczno-naukowe zyska│y £wiatowy rozg│os. W latach 80. przebywa│ jako stypendysta w Berlinie i w Wiedniu (1982-1988). W 1985 r. otrzyma│ Austriack╣ NagrodΩ Pa±stwow╣, traktowan╣ jako "wk│ad w umocnienie wsp≤lnej europejskiej £wiadomo£ci kulturalnej". Jest doradc╣ r≤┐nych gremi≤w naukowych.

Wyda│ m.in.: "Dialogi" (1957), "Dzienniki gwiazdowe" (1957,1966), "îledztwo" (1959), "Powr≤t z gwiazd" (1961), "Solaris" (1961), "Bajki robot≤w" (1964), "CyberiadΩ" (1965), "Katar" (1976), "WizjΩ lokaln╣" (1982).

Tw≤rca oryginalnych wizji futurystycznych i filozof, kt≤ry ukazuj╣c r≤┐ne £wiaty kwestionuje antropocentryczny punkt widzenia.

SúAWOMIR MRO»EK (ur. 1930)

Dramaturg, prozaik, satyryk i rysownik. Studiowa│ architekturΩ i sztuki piΩkne w Krakowie. Pracowa│ jako dziennikarz i satyryk, wsp≤│pracowa│ z "Przekrojem", teatrem Bim-Bom w Gda±sku i krakowsk╣ Piwnic╣ pod Baranami. W latach 1959-1963 mieszka│ w Warszawie, a od 1963 r. przebywa za granic╣ we W│oszech, Francji, a obecnie w Meksyku). Protestowa│ publicznie przeciwko interwencji w Czechos│owacji w 1968 r. i przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 r.

Najwa┐niejsze utwory to opowiadania "S│o±" (1956), "Wesele w Atomicach" (1959), "Moniza Clavier" (1967) oraz dramaty "îmierµ porucznika" (1963), "Tango" (1964), "Emigranci" (1974). Mrozek jest mistrzem jednoakt≤wek, autorem cykl≤w rysunkowych "Polska w obrazach" (1957) i "Przez okulary S│awomira Mro┐ka" (1968).

Jeden z najwiΩkszych "szyderc≤w" w polskiej literaturze.

TADEUSZ BOROWSKI (1922-1951)

Prozaik, poeta, publicysta. Dzieci±stwo spΩdzi│ na Ukrainie. Jego rodzicom, represjonowanym przez w│adzΩ radzieck╣ (matka zes│ana na SyberiΩ, ojciec w │agrze), uda│o siΩ w 1932 r. wr≤ciµ do Warszawy.

Podczas okupacji pracowa│ jako str≤┐ nocny i uczy│ siΩ na tajnych kompletach. W 1943 r. zosta│ aresztowany z narzeczon╣, Mari╣ Rundo, i oboje znaleƒli siΩ w O£wiΩcimiu. W obozie korespondowa│ z Mari╣ i opiekowa│ siΩ ni╣, a nawet zrezygnowa│ z l┐ejszej pracy w szpitalu (gdzie zatrzymano go po przebytej chorobie), a┐eby j╣ widywaµ. P≤ƒniej znalaz│ siΩ w Dachau, gdzie ciΩ┐ko chorowa│ i gdzie doczeka│ wyzwolenia.

Wr≤ci│ do kraju, o┐eni│ siΩ z Mari╣ i bra│ czynny udzia│ w ┐yciu literackim. Wst╣pi│ do partii i chocia┐ jego proza zosta│a na zjeƒdzie szczeci±skim Zwi╣zku Literat≤w Polskich publicznie potΩpiona, w latach 1949-1950 pe│ni│ funkcjΩ referenta kulturalnego w Berlinie Wschodnim. W 1951 r. umar│ £mierci╣ samob≤jcz╣.

Tw≤rczo£µ jego stanowi╣ wiersze "Gdziekolwiek ziemia..." (1942) oraz opowiadania, wydane w tomach: "Po┐egnanie z Mari╣" (1948) i "Kamienny £wiat" (1948) - wstrz╣saj╣cy obraz cz│owieka zlagrowanego.

TADEUSZ GAJCY (1922-1944)

Poeta, t│umacz, prozaik, dramatopisarz, krytyk literacki. Od 1941 r. studiowa│ polonistykΩ na tajnych kompletach UW. »o│nie┐ AK, zgin╣│ w powstaniu na Starym Mie£cie. Otrzyma│ nagrody literackie na podziemnie organizowanych konkursach - za wiersz "Wczorajszemu" oraz za utw≤r "Rapsod o Warszawie".

Pod pseudonimem Karol Topornicki og│osi│ w 1943 r. tom poezji "Widma", w 1944 - "Grom powszedni". Po£miertnie wydano poezje i dramat "Homer i Orchidea" dopiero w 1952 r. Jako wyraziciel programu "Sztuki i Narodu", polemizowa│ z literackimi poprzednikami, zarzucaj╣c poetom Skamandra bezideowo£µ i koniunkturalizm, Awangardzie Krakowskiej - "ekwilibrystykΩ intelektualn╣". Poet≤w swojej generacji uwa┐a│ za kontynuator≤w katastrofizmu i ┐╣da│ od nich postawy czynnej - heroicznej zgody na tragizm losu.

TADEUSZ RӯEWICZ (ur. 1921)

Poeta, dramatopisarz, prozaik. W czasie okupacji pracowa│ fizycznie, uko±czy│ tajny kurs podchor╣┐ych, walczy│ w oddzia│ach partyzanckich AK (1943-1944), og│osi│ powielony zbi≤r poezji "Echa le£ne" (pod pseudonimem Satyr).

Po wojnie studiowa│ historiΩ sztuki na UJ. Od 1968 r. mieszka we Wroc│awiu. Otrzyma│ kilka nagr≤d pa±stwowych. Pierwszy zbi≤r poetycki - "Niepok≤j" (1947) - zwr≤ci│ uwagΩ krytyki odmiennosci╣ od poezji okupacyjnej: z│o┐y│o siΩ na to nie tylko "pora┐enie" wojn╣ i £mierci╣, pr≤by wydobycia siΩ z obsesyjnych wspomnie± i lΩk≤w, poczucie obco£ci w£r≤d ┐ywych, ale i nowy spos≤b artykulacji poetyckiej: pow£ci╣gliwej, wyzbytej metafory, wypowiedzianej poetyk╣ "£ci£niΩtego gard│a" i now╣ wersyfikacj╣.

Wierny tej poetyce pozosta│ R≤┐ewicz we wszystkich kolejnych tomikach. Warto zwr≤ciµ uwagΩ na obecno£µ wielu motyw≤w sakralnych w tej poezji programowo ateizuj╣cej; jest to spos≤b podejmowania problematyki moralnej, zawsze obecnej w tw≤rczo£ci R≤┐ewicza.

WúADYSúAW BRONIEWSKI (1897-1962)

Poeta i t│umacz. Pochodzi│ z rodziny inteligenckiej o du┐ych tradycjach patriotycznych. Legionista, bra│ udzia│ w kampanii 1920 r. W dwudziestoleciu miΩdzywojennym zbli┐y│ siΩ do k≤│ lewicy i choµ nie wst╣pi│ do partii, bra│ udzia│ w wielu akcjach prowadzonych przez KPP, a nawet przebywa│ dwa miesi╣ce w wiΩzieniu, aresztowany z ca│ym zespo│em "MiesiΩcznika Literackiego" (1929-1931).

W 1939 r. znalaz│ siΩ jako ochotnik poszukuj╣cy swej jednostki wojskowej we Lwowie. Aresztowany przez NKWD, przebywa│ w wiΩzieniach we Lwowie, w Moskwie i Saratowie. Zwolniony we wrzesniu 1941, zatrzyma│ siΩ w Kujbyszewie, gdzie wsp≤│redagowa│ pismo "Polska", nastΩpnie wst╣pi│ do armii Andersa i wraz z ni╣ ewakuowany przebywa│ na Bliskim Wschodzie.

W 1943 r. pracowa│ w Jerozolimie jako redaktor techniczny pisma "W drodze".

W 1945 r. wr≤ci│ do kraju. W tych latach powsta│y - ze wspomnie± wojennych i tu│aczki - najpiΩkniejsze zbiory wierszy: "Bagnet na bro±" i "Drzewo rozpaczaj╣ce", cenzur╣ objΩte by│y jednak a┐ dot╣d jego wiersze wiΩzienne, tzw. lwowskie.

Zmar│ 10 lutego 1962 roku.