PRÑDY I UGRUPOWANIA ARTYSTYCZNE

BEHAWIORYZM

Behawioryzm (ang. behaviour - zachowanie, postΩpowanie) to kierunek w psychologii, rozpowszechniony g│≤wnie w USA, zak│adaj╣cy badanie nie zjawisk psychicznych, ale postΩpowania cz│owieka w oderwaniu od akt≤w £wiadomo£ci, nie uwzglΩdniaj╣cy czynnika spo│ecznego w kszta│towaniu psychiki ludzkiej.

EGZYSTENCJALIZM

Egzystencjalizm to wsp≤│czesny kierunek filozofii bur┐uazyjnej, wed│ug kt≤rego istnienie ludzkie (jedyny konkretny zupe│nie byt) nie jest z g≤ry wyznaczone, lecz tworzone przez cz│owieka samego, przypadkowe, kruche, wype│nione trosk╣ i trwog╣, ci╣┐╣ce ku £mierci, otoczone nico£ci╣;

egzystencjalny - dotycz╣cy istnienia;

egzystencja - byt, istnienie, bytowanie; ┐ycie, warunki ┐ycia; filoz. istnienie, rzeczywisto£µ (przeciwstawna esencji);

egzystowaµ - istnieµ, byµ, ┐yµ; mieµ £rodki do ┐ycia.

IDEALIZM

Kierunek filozoficzny zak│adaj╣cy pierwotno£µ ducha, idei, £wiadomo£ci i wt≤rno£µ materii, przeciwstawny materializmowi;

idea - my£l; filoz. bezpo£redni przedmiot my£li (poznania), pojΩcie, wyobra┐enie; my£l przewodnia, tw≤rcza; g│≤wna tendencja utworu; pomys│, koncepcja; pojΩcie abstrakcyjne.

idealista - pot. cz│owiek kieruj╣cy siΩ zasadami wznios│ymi, zdolny do po£wiΩce±; marzyciel, utopista.

idealizowaµ - przeceniaµ kogo£, wybielaµ; przypisywaµ (komu, czemu) zalety, kt≤rych ta osoba (rzecz) nie posiada; apoteozowaµ, gloryfikowaµ.

idealny - niematerialny, duchowy, nierealny; wznios│y, szczytny, uduchowiony; doskona│y, wzorowy.

idea│ - doskona│o£µ, najwy┐szy cel d╣┐e±, pragnie±; wz≤r, probierz; ┐art. osoba ukochana, uwielbiana.

KATASTROFIZM

Zesp≤│ tendencji historiozoficzno-moralistycznych zwi╣zanych z przekonaniem o nieuchronnej i bliskiej katastrofie zagra┐aj╣cej wsp≤│czesnemu £wiatu, a zw│aszcza tradycjom, instytucjom i warto£ciom kultury europejskiej; kierunek przejawiaj╣cy siΩ w filozofii, teorii kultury i literaturze europejskiej, zw│aszcza w okresie 20-lecia miΩdzywojennego, czerpa│ inspiracje teoretyczne z dekadentyzmu i pesymizmu pewnych nurt≤w filozoficznych schy│ku XIX wieku (np. F. Nietzsche) i zyskiwa│ podatny grunt wskutek kryzysu gospodarczego po I wojnie £wiatowej; tendencje katastroficzne znalaz│y wyraz zw│aszcza w g│osz╣cej zmierzch £wiata mieszcza±skiego historiozofii O. Spenglera ("Der Untergangdes Abendlandes" 1919) oraz w pracach J. Ortegi y Gasseta, A. ToynbeeÆgo, a tak┐e w tzw. filozofii ┐ycia i koncepcjach filozoficznych irracjonalizmu; w literaturze europejskiej przejawi│y siΩ m.in. w tw≤rczo£ci G. Wellsa, A. Huxleya, F. Kafki. W Polsce pogl╣dy zbli┐one do katastrofizmu g│osili m.in. F. Znaniecki ("Upadek cywilizacji zachodniej"1921) i M. Zdziechowski ("Widmo przysz│o£ci" 1936, "W obliczu ko±ca"1938); idee katastroficzne znalaz│y wyraz w koncepcjach estetyczno-filozoficznych i tw≤rczo£ci literackiej S.I. Witkiewicza, w utworach R. Jaworskiego, w wizjonersko-symbolistycznej poezji po 1930 r., zw│aszcza tw≤rczo£ci poet≤w z grupy »agary, w liryce m.in. J. Czechowicza, M. Jastruna, W. Seby│y; do katastrofizmu nawi╣zywali poeci debiutuj╣cy w okresie okupacji hitlerowskiej - K. Baczy±ski, T. Gajcy, T. Borowski.

MATERIALIZM

Jeden z dw≤ch g│≤wnych kierunk≤w w rozwoju filozofii, wychodz╣cy (w przeciwie±stwie do idealizmu) z za│o┐enia, ┐e £wiat istnieje obiektywnie, niezale┐nie od £wiadomo£ci, kt≤ra jest wt≤rna w stosunku do materii; materializm dialektyczny - dialektyczna postaµ filozofii materialistycznej, stanowi╣ca £wiatopogl╣dow╣ i metodologiczn╣ podstawΩ marksizmu; materializm historyczny - materialistyczne pojmowanie dziej≤w; materialista - zwolennik materializmu; pot. cz│owiek oceniaj╣cy wszystko z punktu widzenia w│asnych korzy£ci, wyg≤d, daleki odi dea│u.