SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZÑCE KLASYCYZMOWI ORAZ TW╙RCZOî╞ REWOLUCYJNA
Sentymentalizm jest nurtem literackim. Mia│ on charakter pewnej postawy filozoficznej. Nazwa wywodzi siΩ od powie£ci ôPodr≤┐ sentymentalnaö. Sentymentalizm powsta│ jako reakcja przeciwko racjonalizmowi i dydaktyzmowi. Przejawia│ siΩ on pod koniec wieku XVIII w modzie, stylu bycia, ┐yciu towarzyskim, ogrodnictwie. S│owo sentymentalizm ma nastΩpuj╣ce znaczenia:
Modne sta│o siΩ
przebywanie na │onie natury i prostota ┐ycia. W Polsce
sentymentalizm rozwin╣│ siΩ w latach 80 i 90 XVIII
wieku. O£rodkiem jego rozwoju by│y Pu│awy (siedziba ksi╣┐╣t
Czartoryskich). G│≤wnym mecenasem by│a Izabela Czartoryska.
Drugim nurtem literatury sentymentalnej by│a poezja grob≤w.
Przedstawiano: ┐al, smutek, grozΩ i rozpacz.
Jan Jakub Rousseau - prekursor nurtu
By│ francuskim pisarzem; autor ôEmilaö, ôNowej Heloizyö. Stworzy│ podstawΩ dla sentymentalizmu. G│osi│ tezΩ: ôCz│owiek jest cz╣stk╣ naturyö. Podkre£la│ rolΩ ludzkich uczuµ, zw│aszcza mi│osnych.
ôUmowa spo│ecznaö
Odrzuci│ w tym utworze styl ┐ycia salon≤w i cywilizacjΩ, kt≤ra godzi w cz│owieka. Rzuci│ has│o powrotu do natury. Centrum zainteresowania by│ cz│owiek, ten kt≤ry kieruje siΩ uczuciem i emocjami. Na pierwszym miejscu powinna byµ spontaniczno£µ, a rozum na ko±cu. Cz│owiek to ten, kt≤ry kieruje siΩ sercem, jest uczulony na piΩkno natury, potrzebuje czu│o£ci.
Karpi±ski - poeta sentymentalny
By│ to polski tw≤rca sentymentalny. Pisywa│ utwory mi│osne, religijne, refleksyjne, patriotyczne. Zas│yn╣│ jako tw≤rca pie£ni erotycznych i sentymentalnych.
ôO wymowie w prozie albo w wierszuö
Postuluje tam aby pisano jak najpro£ciej i zrozumiale, aby dano upust swojemu natchnieniu.
ôPie£± dziada Sokolskiegoö
Jest to utw≤r patriotyczny. Przedstawiony jest w nim obraz nΩdzy, ub≤stwa, ruiny. Wskazuje on na rych│y koniec pa±stwa.
ôDo Justyny. TΩskno£µ na wiosnΩö
JΩzyk w tym utworze jest │atwy w odbiorze, prosty i potoczny. Wiersz jest regularny i rytmiczny. Rymy s╣ bardzo dok│adne. Jest opis przyrody. Ostatnia strofa to pointa. Jest to wiersz o uczuciu i o tΩsknocie. Uczucia s╣ zaprezentowane za pomoc╣ przyrody i na tle przyrody.
ôLaura i Filonö
Jest to pie£± sentymentalna (sielanka). Jest to sielanka konwencjonalna. Nawi╣zuje ona do nurtu sielanek Wergiliusza. îwiadcz╣ o tym:
Jest to te┐ sielanka sentymentalna poniewa┐:
Karpi±ski wyg│asza filozofiΩ m≤wi╣c╣ o potΩdze mi│o£ci.
ôPie£± dziada Sokolskiego w kordonie cesarskimö
Ludzie szli za zbytkami. Wolno£µ por≤wnywana jest do ptaka. Jest to pie£± ┐alu za utracon╣ suwerenno£ci╣. Utrata niepodleg│o£ci spowodowana by│a niegodnym postΩpowaniem Polak≤w. Jest to utw≤r patriotyczny.
Cykl utwor≤w: ôPie£± nabo┐naö
Pisane by│y te utwory z my£l╣ o czytelniku ludowym, niewykszta│conym. Karpi±ski usi│owa│ kszta│towaµ postawy obywatelskie. Propagowa│ zasady wiary, etykΩ chrze£cija±sk╣. Boga prezentowa│ jako dobrego i sprawiedliwego ojca. Jedna z tych pie£ni to ôPie£± o narodzeniu pa±skimö. Zawarte s╣ w niej elementy religijno£ci. B≤g cierpia│ i by│ dobrym ojcem dla ludzi. Opiekowa│ siΩ i darzy│ uczuciem lud. B≤g kocha wszystkich. Jest wszechmocny. Utw≤r ten zawiera elementy patriotyczne. Propaguje powr≤t do natury. B≤g czuje to samo co ludzie.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA
Nurt ten obejmuje obyczajowo£µ, styl ┐ycia i sztukΩ (malarstwo). Styl ten zrodzi│ siΩ we Francji. Mi│owano huczne zabawy, przepych, nadmiar. W sztuce objawia│ siΩ jako zwrot ku miniaturyzacji. Tematyk╣ sta│a siΩ mi│o£µ (ale konwencjonalna). Dbano o wytworno£µ i elegancjΩ. Styl ten znalaz│ uznanie na dworach kr≤lewskich. W tym nurcie usi│owa│ tworzyµ J≤zef Szymanowski ôListy o gu£cieö.
By│ on czo│owym przedstawicielem nurtu Jakobi±skiego w polskim o£wieceniu. Jakobinizm skupia│ radykalnych zwolennik≤w przemian spo│ecznych i ustrojowych. W wiΩkszo£ci byli to dzia│acze: Kuƒnicy Ko││╣tajowskiej, postΩpowi publicy£ci i pisarze. Domagali siΩ oni przemian spo│ecznych i ustrojowych, jak r≤wnouprawnienia mieszczan, zniesienia pa±szczyzny i podda±stwa ch│opa, a w czasie insurekcji ko£ciuszkowskiej ukarania zdrajc≤w i kr≤la. W swoich utworach ostro krytykowali istniej╣cy porz╣dek spo│eczny, przywileje szlachty, samowolΩ magnaterii, ugodowo£µ kr≤la. Jakub Jasi±ski napisa│ wiele utwor≤w. Jego wiersze patriotyczne przemawiaj╣ si│a uczuµ rewolucyjnych. G│osz╣ jedno£µ idei wolno£ci narodowej i wyzwolenia spo│ecznego, wzywaj╣ do walki i zwyciΩstwa. DziΩki tym warto£ciom sta│ siΩ Jasi±ski poet╣ rewolucyjnym, kt≤ry walczy│ u schy│ku Rzeczypospolitej ze £wiatem gin╣cego feudalizmu.
ôSprzeczkiö
Powsta│y na gruncie charakterystycznego dla epoki sceptycyzmu religijnego i sk│onno£ci do demaskowania ob│udy kleru. W╣tek poematu dotyczy sporu miΩdzy probostwem a klasztorem i jest on w│a£ciwym t│em do dygresji dotycz╣cych r≤┐nych dziedzin ┐ycia. Satyra ta uderza nie tylko w ob┐arstwo, pr≤┐niactwo i pija±stwo mnich≤w ale tak┐e w chciwo£µ i niemoralno£µ.
ôDo £wiΩtoszkaö
Wiersz ten wyra┐a pochwa│Ω rozumu i daje wyraz deistycznego pogl╣du autora na £wiat. Do g│osu dochodz╣ takie sprawy jak tolerancja religijna oraz r≤wno£µ spo│eczna.
ôO sta│o£ci do exulant≤w polskichö
Jest to utw≤r skierowany do emigrant≤w po drugim rozbiorze. Jest to wezwanie do walki z carski najeƒdƒc╣, pochwa│a Ko£ciuszki i wskazanie na rewolucyjn╣ FrancjΩ jako ojczyznΩ wolno£ci. Za przyk│adem Francji has│o: ôwolno£µ i r≤wno£µö rozszerzy siΩ po ca
│ym £wiecie. Wolno£µ mo┐na zdobyµ jedynie w walce, w kt≤rej tyrani i despoci zgin╣.
ôWiersz w czasie obchodzonej ┐a│oby przez dw≤r po Ludwiku XVIö
Nawi╣zuje do wydarze± maj╣cych miejsce w Warszawie po dotarciu informacji o £ciΩciu kr≤la Francji. Dw≤r kr≤lewski przewidzia│ sze£ciotygodniow╣ ┐a│obΩ. Czasopisma potΩpia│y wyrok wykonany na kr≤lu. Listy pasterskie tak┐e. Poeta pyta czy nale┐y zajmowaµ siΩ sytuacj╣ we Francji je£li w Polsce sytuacja jest tak┐e bardzo dramatyczna i wa┐na dla narodu, kiedy dziej╣ siΩ rzeczy straszne i przejmuj╣ce, ojczyzna traci wolno£µ a jej obro±cy honor i maj╣tki. Zaborcy traktuj╣ ludzi jak zwierzΩta, nar≤d cierpi. Wiersz ko±czy siΩ akcentem antymonarchistycznym. îwiat mo┐e byµ wolny dopiero wtedy kiedy nie bΩdzie kr≤l≤w.
ôDo naroduö
Napisany zosta│ ten wiersz w przeddzie± wybuchu powstania ko£ciuszkowego. Poeta zwraca siΩ do narodu by ten nie poprzestawa│ w walce z zaborc╣. Wzywa tak┐e do walki ze zdrajcami w│asnego narodu. Utw≤r ten │╣czy gor╣cy patriotyzm z umi│owaniem ludu i nienawi£ci╣ do tyran≤w.