PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ

FILOZOFIA EPOKI

Za tw≤rc≤w tej filozofii uwa┐anie byli niemieccy filozofowie: Hegel, Schlegel, Scheling. W procesie poznawania £wiata nale┐y kierowaµ siΩ intuicj╣, przeczuciami i wyobraƒni╣. Rozum mo┐e byµ zawodny. îwiat sk│ada siΩ z materii i ducha. Wa┐niejszy jest duch. Spirytualizm m≤wi│ o duchowej postawie £wiata. Poezja i umiejΩtno£µ jej tworzenia to bosko£µ w ciele cz│owieka.

Irracjonalizm

Artysta dociera do Boga poprzez sztukΩ opieraj╣c╣ siΩ na intuicji i uczuciu.

Mistycyzm

Wiara w istnienie £wiata pozazmys│owego i │╣czenie siΩ z nim.

ROMANTYZM W NIEMCZECH

Goethe - ôKr≤l olszynö

Tre£µ

Jest to ballada romantyczna. Posiada fabu│Ω. Ojciec i syn wracaj╣ noc╣, w£r≤d zamieci przez las. Syn jest umieraj╣cy. Nawi╣zuje siΩ dialog pomiΩdzy ojcem a synem. Syn m≤wi, ┐e widzi kr≤la olszyn. Widzi te┐ jego c≤rki. Postrzega je jako realne postacie. Ojciec m≤wi, ┐e nie s╣ to realne osoby. Pr≤buje wyt│umaczyµ synowi jego wyobra┐enia. Kr≤l olszyn grozi ch│opcu, ┐e weƒmie go si│╣ je£li nie przyjdzie dobrowolnie. Ch│opiec nie chce jednak rozstaµ siΩ z ojcem. Syn jednak umiera. S╣ tu dwa £wiaty: ojca - realny, racjonalny; syna - nierealny, ch│opiec nie postrzega drzew, szumu wiatru i szelestu li£ci, widzi kr≤la olszyn, to co postrzega syn jest niedostΩpne dla ojca. Autor chcia│ wp│yn╣µ na emocje czytelnika. Mog╣ tu byµ dwie interpretacje fina│u. îwiaty realny i fantastyczny s╣ r≤wnoprawne. Oba £wiaty kontaktuj╣ siΩ poprzez osoby nale┐╣ce do tych £wiat≤w.

Cechy romantyczne

• istnienie dw≤ch £wiat≤w (irracjonalny i racjonalny)
• mistycyzm
• £wiat mistyczny i rzeczywisty przenikaj╣ siΩ nawzajem
• ukazane s╣ ludzkie uczucia na tle przyrody (echo sentymentalizmu) (mi│o£µ ojcowska, strach, przera┐enie, podekscytowanie, b≤l)
• operowanie nastrojem; tworzenie nastroju grozy i tajemniczo£ci; natura kszta│tuje nastr≤j
• ludowo£µ (elementy fantastyczne s╣ przekazywane w£r≤d ludu)

J.W.Goethe - ôFaustö

Tre£µ i problematyka

Jest to dramat, ale nietypowy w por≤wnaniu ze wcze£niejszymi. Nie ma regularno£ci. Utw≤r nawi╣zuje do postaci pewnego alchemika, kt≤rego celem jest stworzenie z│ota. Utw≤r jest jednak o czym£ innym. Faust chce rozszyfrowaµ zagadkΩ ┐ycia. Chce zdemaskowaµ cz│owieka i jego sens ┐ycia. Cecha charakterystyczna bohatera to aktywno£µ. Chce wszystkiego sam do£wiadczyµ. Zawiera pakt z diab│em. Faust zyskuje m│odo£µ i mo┐liwo£µ poruszania siΩ w czasie i przestrzeni. Faust uwa┐a, ┐e nauka nic nie daje. Odrzuca wiedzΩ ksi╣┐kow╣, racjonaln╣, teoretyczn╣. Ma £wiadomo£µ, ┐e cz│owiek sam nie mo┐e poznaµ £wiata. îwiat pozaziemski mo┐e pom≤c w poznaniu £wiata ziemskiego. Ca│e ┐ycie d╣┐y do poznania pewnych racji. Jest zafascynowany tym co go otacza i tym co siΩ przed nim odkrywa. Jego tragizm polega na tym, ┐e ucz╣c siΩ ca│e ┐ycie nie uzmys│owi│ sobie, ┐e nic nie wie. Boli go to, ┐e musia│ korzystaµ z pomocy diab│a w celu poznania £wiata. Czuje siΩ nic nie warty. Cz│owiek musi wybieraµ. Jest do tego zmuszony. Ludzka natura nakazuje cz│owiekowi zdobywanie wiedzy, ale nie daje mu do tego ┐adnych narzΩdzi.

Nowe motywy romantyczne

1. dwa £wiaty: racjonalny i irracjonalny
2. nie interesowanie siΩ nauk╣ ksi╣┐kow╣
3. zainteresowanie przyrod╣
4. brak prawdopodobie±stwa
5. przedstawianie uczuµ
6. tragizm
7. cz│owiek jest zagubiony w £wiecie i jest marionetk╣ w rΩkach potΩ┐nych si│ natury; zawodz╣ go w│asne zmys│y

Werteryzm

Tre£µ i problematyka

Utw≤r ten ma cechy powie£ci epistolarnej. Sk│ada siΩ z list≤w jednej osoby. Narracja w pierwszej osobie. Ka┐dy list jest oznaczony dat╣. îwiat jest przedstawiony z punktu widzenia autora list≤w. W drugiej czΩ£ci jest fragment napisany w trzeciej osobie. Nacisk po│o┐ony jest na prezentacjΩ uczuµ bohatera. Jest to historia uczucia i portret psychologiczny bohatera, kt≤ry w tamtej epoce by│ uwa┐any za wyraziciela emocji i uczuµ tamtego pokolenia. Werter przyje┐d┐a do ma│ego miasteczka, aby za│atwiµ sprawy spadkowe matki. Na pocz╣tku mieszka samotnie. Nie cierpi jednak z tego powodu. Snuje refleksje dotycz╣ce w│asnego ┐ycia. Po£wiΩca siΩ lekturze dzie│ Homera. Werter pr≤buje zbli┐yµ siΩ do ludzi z ni┐szych klas spo│ecznych. Odkrywa, ┐e oni nie s╣ gorsi. Podoba mu siΩ ich szczero£µ, naturalno£µ, prostota ┐ycia, blisko£µ obcowania z natur╣, spontaniczno£µ, brak zak│amania. Werter wrΩcz idealizuje tych ludzi. Jest to pogl╣d typowo sentymentalny. Werter jest szczeg≤lnie wra┐liwy na piΩkno. Zafascynowa│ go widok ch│opca trzymaj╣cego swojego brata umo┐liwiaj╣c matce swobodn╣ pracΩ. Wyciszy│o go to. Zachwyca go natura i naturalno£µ. Werter pozna│ LottΩ. Od razu zafascynowa│ siΩ jej piΩknem. Ostrzegano go by siΩ w niej nie zakocha│, bo jest ona ju┐ zarΩczona. Werter czuje siΩ jednak z ni╣ szczΩ£liwy. Kocha j╣ ale wie, ┐e nie mo┐e byµ jego. Nastr≤j Wertera ulega b│yskawicznym zmianom. Otrzymuje propozycjΩ pracy w poselstwie i wyje┐d┐a. Ma nadziejΩ, ┐e w pracy zmniejszy siΩ jego b≤l. TΩskni jednak jeszcze bardziej. Mia┐d┐y to jego osobowo£µ. Jest opΩtany mi│o£ci╣, nie mo┐e jednak z mi│o£ci do Lotty i pragnienia jej szczΩ£cia zniszczyµ jej ┐ycia z Albertem. Prze┐ywa depresjΩ. Werter prosi o dymisjΩ. Spotyka siΩ z Lott╣. Zaczynaj╣ wsp≤lnie czytaµ Ojsona i ca│owaµ siΩ. Lotta zrozumia│a, ┐e te┐ kocha Wertera. Werter nie potrafi│by jednak ju┐ ┐yµ z Lott╣. Po┐ycza pistolet od Alberta i pope│nia samob≤jstwo.

Tragizm Wertera

Tragizm Wertera polega na nieszczΩ£liwej mi│o£ci, jego wybuja│ej uczuciowo£ci i wra┐liwo£ci. »eby byµ szczΩ£liwie zakochany musia│by unieszczΩ£liwiµ inna osobΩ. Werter czu│ siΩ inny od wszystkich. Nie m≤g│ pogodziµ siΩ z rzeczywisto£ci╣. By│ w niej zagubiony. Jego uczucia dominowa│y nad racjonalnym postΩpowaniem.

Cechy postawy ┐yciowej - werteryzmu

• sentymentalizm

(wyra┐a siΩ w kulcie natury i egzaltacji; wywy┐szanie, stan zachwytu spowodowany uczuciami, o┐ywienie, uzewnΩtrznianie w│asnych uczuµ i namiΩtno£ci)

• przesada, wybuja│a uczuciowo£µ
• spogl╣danie na otaczaj╣cy £wiat poprzez pryzmat marze±, poezji, sztuki, jego idealizacja
• wieczne niepogodzenie siΩ ze £wiatem, niemo┐no£µ znalezienia sobie miejsca na nim
• wyobcowanie z ludzkiej spo│eczno£ci
• odczuwanie b≤lu £wiata (choroba wieku)

CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO

Rousseau

Jego has│a znalaz│y sw≤j wyraz w ôNowej Heloizieö.

Powie£µ epistolarna. Temat:

• mi│o£µ dwojga kochank≤w
• listy pe│ne wyzna±
• on starszy mΩ┐czyzna
• nie mog╣ siΩ kochaµ gdy┐ ona jest bogatsza, du┐o m│odsza
• nieszczΩ£liwa mi│o£µ
• utw≤r nawi╣zuje do sentymentalizmu
• czu│o£µ

Elementy sentymentalne

1. jest du┐o o przyrodzie
2. utw≤r o uczuciach
3. wykrzykniki, kt≤re £wiadcz╣ o emocjach
4. wyolbrzymiona uczuciowo£µ

Germaine de Staδl

Teoretyk epoki romantyzmu. Zafascynowana tym co tajemnicze. LiteraturΩ dzieli│a ze wzglΩdu na po│o┐enie geograficzne. Wykreowa│y siΩ dwie postawy:

1. aktywna, chΩtna do radykalnych zmian, energiczna
2. bierna, pesymistyczna, charakteryzuj╣ca siΩ ucieczk╣ od rzeczywisto£ci

Rene Chateaubriand

Napisa│ powie£µ poetyck╣ ôReneö. Od postawy g│≤wnego bohatera powsta│ nurt - reneizm.

Wiktor Hugo

By│ on dramaturgiem. Napisa│ ôCronuwellö, ze wstΩpem, w kt≤rym zaprezentowa│ artystyczn╣ deklaracjΩ romantyzmu.

»╣da│ w niej:

• aby dramat romantyczny powinien siΩgaµ do dramat≤w historycznych
• zburzenia zasady trzech jedno£ci
• mieszania siΩ scen tragicznych i szczΩ£liwych
• nadawania cech realizmu (poprzez zgodno£µ z epok╣)
• pos│ugiwania siΩ zr≤┐nicowanym jΩzykiem, kt≤ry wskazywa│by na pochodzenie i si│Ω emocji bohatera
• mo┐e byµ wprowadzona mowa potoczna

Aleksander Dumas

Tworzy│ powie£ci awanturnicze. Fabu│a by│a fikcj╣. Nagromadzenie przyg≤d i perypetii, z kt≤rych wydaje siΩ, ┐e nie ma wyj£cia. Zako±czenie zawsze jest szczΩ£liwe. Obecny jest w╣tek romansowy.

Alfred de Mussel

Napisa│ utw≤r ôSpowiedƒ dzieciΩcia wiekuö.

ROMANTYZM W ANGLII

Byronizm

Nurt ten rozwin╣│ siΩ w latach 1812 - 1830. Cz│owiek, kt≤ry wyznawa│ byronizm by│ zazwyczaj sk│≤cony ze £wiatem i innymi ludƒmi.
Cechy byronizmu:

• nienawi£µ do £wiata ucisku
• nakaz bezkompromisowej walki ze wszystkim co ogranicza swobodΩ

Cechy bohatera byronicznego

• cz│owiek dumny i wynios│y
• cz│owiek wyobcowany z otaczaj╣cego go £wiata
• indywidualista (w sw≤j w│asny spos≤b postrzega £wiat)
• jest obci╣┐ony tajemnic╣ z przesz│o£ci
• nie jest sk│onny do pokory i skruchy
• jest sk│onny do £mia│ych i desperackich czyn≤w
• jest odwa┐ny, £mia│y i niezwyk│y, dotyczy to te┐ si│y charakteru
• przedk│ada uczucia i emocje nad rozs╣dek i rozum, bywa bardzo impulsywny
• bohater tragiczny (tragizm potΩgowany jest przez nieszczΩ£liw╣ mi│o£µ)
• nie ma sojusznik≤w
• jest sk│≤cony ze £wiatem i nie chce zgodziµ siΩ na rz╣dz╣cy nim porz╣dek
• po£wiΩca w│asne ┐ycie osobiste dla wy┐szej idei
• jest bohaterem aktywnym, kt≤ry walczy o wolno£µ i swobodΩ

Cechy powie£ci poetyckiej (ôGiaurö)

• utw≤r fabularny
• posiada akcjΩ
• narracja w trzeciej osobie
• kilku narrator≤w (pierwszy to narrator wszechwiedz╣cy, drugi narrator bohater)
• narratorzy s╣ czΩsto subiektywni
• brak chronologicznego u│o┐enia wydarze±
• narrator reguluje prezentowanie fabu│y, tak aby ukazaµ tragiczne elementy
• nastr≤j ponury, tajemniczo£ci, grozy
• przyroda wzmaga nastr≤j
• egzotyka scenerii, dotyczy umiejscowienia akcji w przestrzeni, w przesz│o£ci (sceneria orientalna)
• s│ownictwo orientalne
• wystΩpowanie bohatera byronicznego
• powi╣zanie narracji z innymi rodzajami literackimi

Tre£µ i problematyka utworu ôGiaurö

Giaur (niewierny) przyby│ z Grecji, z Wenecji. By│ chrze£cijaninem ale zmieni│ wiarΩ na muzu│manizm. Prowadzi│ ┐ycie rycerza. By│ wykszta│cony i zacnie urodzony. Zabi│ on Hassana z chΩci zemsty za zabicie ukochanej. Giaur urasta do rangi bohatera tragicznego. Utraci│ kobietΩ, kt≤r╣ kocha│. Sprzeniewierzy│ siΩ prawom natury (zabi│), z drugiej za£ strony czyni│ to w imiΩ mi│o£ci, czyli prawu natury. Giaur cierpi. WstΩpuje do zakonu. Odsuwa siΩ od £wiata zewnΩtrznego i chce odprawiµ pokutΩ, kt≤ra polega na ograniczeniu wolno£ci i swobody, czyli tego czego w swoim postΩpowaniu by│ rzecznikiem. Zawsze by│ cz│owiekiem czynu i nagle pozbywa siΩ tego. Nie zwierza siΩ nikomu. Nie chce zapomnieµ o swoim czynie. Przed £mierci╣ postanawia siΩ wyspowiadaµ. Nie by│ to jednak typowa spowiedƒ. Nie okazuje skruchy. Jest to bardziej opowiadanie o sobie. Nie chce rozgrzeszenia i nie oczekuje wsp≤│czucia. Nie wstydzi siΩ tego co zrobi│ i nie ukrywa tego. Chce spowiadaj╣cego przeraziµ tym jakim jest │otrem. Pokazuje mu jak bardzo jest niezale┐ny.

SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO

W pierwszej po│owie XIX wieku kapitalizm w Rosji rozwija│ siΩ bardzo s│abo. Istnia│y w pe│ni stosunki feudalne. Wszelkie przejawy ┐ycia poddane by│y £cis│emu nadzorowi policyjnemu, najmniejsze £lady wolnej my£li by│y t│umione w zarodku, r≤s│ ucisk pa±szczyƒniany ch│op≤w. Przeciwko temu wystΩpowali m│odzi przedstawiciele ≤wczesnej literatury rosyjskiej. W ten spos≤b romantyzm rosyjski wyra┐a│ walkΩ narodu z carskimi rz╣dami i prze┐ytkami feudalizmu. By│ wyrazem walki z uciskiem spo│ecznym i politycznym. Reprezentowa│ wolno£ciowe d╣┐enia szerokich mas narodu rosyjskiego. Romantyzm trwa│ jednak w Rosji stosunkowo kr≤tko. Od pocz╣tku nurtowa│y w nim tendencje realistyczne, kt≤re szybko doprowadzi│y do zaniku typowych cech poezji romantycznej, jak fantastyka, wybuja│o£µ uczuµ, indywidualizm.

Aleksander Puszkin

ôEugeniusz Oneginö

Jest to poemat. Jest to obraz ≤wczesnego ┐ycia arystokracji i ziemia±stwa rosyjskiego na wsi i w mie£cie. Bohaterem poematu jest znudzony ┐yciem, pe│en sceptycyzmu, szarpany wewnΩtrznymi sprzeczno£ciami Eugeniusz Onegin. Jest on typowym wytworem warunk≤w w jakich dorasta│a ≤wczesna rosyjska m│odzie┐. Prowadzi│y one do bierno£ci, pesymizmu, do u£wiadomienia sobie bezsensu w│asnego ┐ycia i uczucia pustki duchowej. Eugeniusz marnuje swoje wybitne zdolno£ci, zabija przyjaciela w niepotrzebnym pojedynku, unieszczΩ£liwia siebie i zakochan╣ w nim TatianΩ. W utworze tym przedstawiony jest obraz ┐ycia ziemia±stwa i arystokracji w Rosji w latach dwudziestych XIX wieku. Utworze wystΩpuj╣ dwa w╣tki mi│osne (mi│o£µ Le±skiego i Olgi oraz mi│o£µ Tatiany do Onegina).

Kondratij Rylejew

Poeta, dekambrysta, pierwszy rosyjski t│umacz Mickiewicza. Prze│o┐y│ balladΩ Mickiewicza ôLilijeö.

Aleksander Bestu┐ew

Dekambrysta, teoretyk romantyzmu, dramaturg, powie£ciopisarz.

Aleksander Gribojedow

Niko│aj Gogol

Micha│ Lermontow