Epika antyczna i najdoskonalszy jej tw≤rca - Homer
Historia wojny troja±skiej i jej przebieg(ôIliadaö)
Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuci│a miΩdzy siedz╣ce boginie z│ote jab│ko z napisem ôdla najpiΩkniejszejö. Powsta│ sp≤r, a sΩdzi╣ w tej sprawie zosta│ Parys. Wybra│ AfrodytΩ, kt≤ra obieca│a mu w nagrodΩ HelenΩ. M│odzieniec przyjeha│ do Sparty i porwa│ ┐onΩ Henelaosa. W ca│ej Grecji zawrza│o na wie£µ o tym, jak zamorski barbarzy±ca zniewa┐y│ £wiΩte prawo go£cinno£ci. RozpoczΩto wojnΩ. W szeregach Hellady Naczelnym dow≤dc╣ zosta│ Agamemnon. Wed│ug przepowiedni los wyprawy zale┐a│ od Achillesa. Bez niego Troja nie mog│a byµ zdobyta. On za£ zosta│ schowany przez matkΩ i d│ugo go szukano. Potem nie by│o wiatru na morzu. Zlikwidowaµ ten problem mia│ ofiara z c≤rki Agamemnona. U brzeg≤w Azji wodzowie wys│ali do Troji Odyseusza i Meneloosa ┐╣daj╣c wydania Heleny. Dzia│ania wojenne przebiega│y opieszale. Miejscem walk by│a r≤wnina nad Skamandrem. Odbywa│y siΩ turnieje rycerskie. Najlepszy by│ Achilles. Trwa│o to 10 lat. W obozie greckim wybuch│a zaraza. MiΩdzy Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew po┐yczy│ sw≤j str≤j Petraklosowi. Trojanie bardzo siΩ go bali. Powstrzyma│ go dopiero Hektor. Achilles m£ci│ siΩ za to jeszcze okrutniej. Wygra│ walkΩ z Hektorem, ale zosta│ zabity przez strza│Ω Parys. Zgin╣│ te┐ Parys. HelenΩ wydano za jego brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej klΩski Grecy odjechali spod mur≤w Troji. Zosta│ tylko olbrzymi drewniany ko±. Ukrytych w nim by│ 12 ┐o│nierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wr≤ci│y. ZaczΩ│a siΩ rzeƒ. ZginΩli wszyscy Trojanie. Odzyskano HelenΩ, a wojska greckie wr≤ci│y do domu.
Tematem ôOdyseiö s╣ dzieje tytu│owego bohatera, kt≤ry prze┐ywa niezwyk│e przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwa│o to 100 lat, a wraca│ on po 20 letniej nieobecno£ci. Utw≤r sk│ada siΩ z 24 ksi╣g. Poemat zaczyna siΩ w V ksiΩdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. KsiΩgi V-VIII to opowie£ci o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat by│ wiΩziony (z mi│o£ci) przez Kalipso. Z niej dociera do wyspy Feakow i znajduje siΩ na dworze kr≤la Alkinosa. Od IX do XII ksiΩgi zaczyna siΩ pierwszoosobowa narracja. Kraj Lalofog≤w, o£lepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana wiatr≤w, kraj Lastrygon≤w - ludo┐erc≤w, wyspa Kriki, zej£cie do Hadesu, spotkanie z syrenami. KsiΩga XII i XVI - przybycie Odysa na ItaliΩ w przebraniu ┐ebraka. KsiΩga XVII do XIX - pobyt w domu. KsiΩga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach.
Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego
Narrator nie narzuca siΩ s│uchaczom. Na pocz╣tku autor prosi muzy o natchnienie i zapowiada tre£µ utworu. Paralelizm akcji (dwa ci╣gi wydarze±, r≤wnocze£nie z ludƒmi dzia│ali bogowie). O przebiegu akcji w dw≤ch p│aszczyznach decydowa│o przeznaczenie, nad czym czuwa│o fatum, b≤stwo losu, kt≤remu podlegali nie tylko ludzie, ale te┐ bogowie. Kompozycja ma charakter epizodyczny. ôIliadaö zawiera rozbudowane por≤wnania homeryckie. Styl narracji jest podnios│y i uroczysty, pe│en szczeg≤│owych i wyrazistych opis≤w zwalniaj╣cych akcjΩ. Jest to dzie│o oparte na iloczasie (istnienie samog│osek d│ugich i kr≤tkich). Podstawy rytmiczno£ci: opr≤cz akcentu jedna zg│oska mo┐e byµ d│uga, inna kr≤tka. Akcent pada tylko na zg│oski d│ugie. Je┐eli dodamy do niej jedn╣ lub kilka, kr≤tkich nieakcentowanych, powstanie stopa rytmiczna. W ka┐dym wersie powtarza siΩ jednakowy uk│ad st≤p.
Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrte±ska)
Tworzy│ w VII w.p.n.e. Pisa│ patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi siΩ termin tyrteizm. Poezja tyrtejska - patriotyczna, nawi╣zuj╣ca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej uwa┐a│ za rzecz niegodn╣. Napisa│ piΩµ ksi╣g zawieraj╣cych pie£ni wojskowe, marszowe i elegie o charakterze politycznym. Wed│ug legendy poeta ten natchn╣│ swoimi pie£niami Spartan do zwyciΩskiej walki. Napisa│ np.: ôRzecz to piΩknaö.
Subtelno£µ analizy uczuµ - Safona
Tworzy│a na prze│omie VII i VI w.p.n.e. By│a najwybitniejsz╣ poetk╣ staro┐ytnej Grecji. Mieszka│a na wyspie Lesbos, gdzie zajmowa│a siΩ wychowaniem muzycznym skupionych wok≤│ niej dziewcz╣t. Napisa│a dziewiΩµ ksi╣g, kt≤re obejmowa│y pie£ni weselne, mi│osne, hymny i modlitwy. Jej wiersze s╣ pe│ne poetyckiego uroku i wdziΩku. S│awi╣ przyjaƒ±, mi│o£µ i ┐ycie, kt≤re dostarcza tw≤rczych prze┐yµ i wzrusze±. År≤d│em owych prze┐yµ jest obcowanie z poezj╣, bez kt≤rej cz│owiek skazany jest na miernotΩ i pustkΩ.
Anakreont - autor utwor≤w biesiadnych
Tworzy│ utwory o tematyce mi│osnej i biesiadnej. Opiewaj╣ rado£µ ┐ycia i urok beztroskich zabaw. Bo┐ka mi│o£ci Erosa traktuje jako dobrego kompana, kt≤rego towarzystwo siΩ lubi, ale nie zawsze trzeba go traktowaµ powa┐nie.
Anakreontyk charakteryzuje:
W wierszach przedstawia filozofiΩ ucz╣c╣ przyjmowania ┐ycia takim jakim jest. Odradza nadmiern╣ toskΩ o przysz│o£µ, kt≤rej nikt nie zna. Ka┐dy dzie± mo┐e przynie£µ zmiany na lepsze lub gorsze, zniweczyµ wszelkie osi╣gniΩcia i zamierzenia. Znany jest jako piewca w│adc≤w, uroczysto£ci dworskich. Autor pie£ni ch≤ralnych i epigramat≤w, hymn≤w, elegii i s│ynnych tren≤w. Napisa│ np.: ôLosö.
Historia teatru antycznego (etapy rozwoju, tw≤rcy, dzie│a)
Pocz╣tki teatru antycznego s╣ zwi╣zane z kultem boga Dionizosa. W czasie pochodu podczas Wielkich Dionizji czΩ£µ ludu ubrana by│a w koƒl╣ sk≤rΩ, aby symbolizowaµ le£nych przyjaci≤│ boga Dionizosa. îpiewali pie£± pochwaln╣, opowiadaj╣c╣ o nim, zwan╣ Dytyramb╣. Po doj£ciu korowodu do o│tarza wszyscy stawali przy nim w p≤│kolu. W Atenach w VII wieku p.n.e. pojawi│ siΩ legendarny cz│owiek Tespis. Swoj╣ obecno£ci╣ u£wietnia│ Wielki Dionizje i opowiada│ o Dionizosie. Towarzyszy│ mu ch≤r. Wprowadza│o to element dramatyczny. Pierwszym tw≤rc╣, kt≤ry dokona│ rozwoju teatru by│ Trynichos. Zapocz╣tkowa│ on zerwanie tradycji dionizyjskiej i wr≤cenie do innych mit≤w. Aby wiΩcej ludzi mog│o ogl╣daµ przedstawienie wykorzystywano naturaln╣ powierzchniΩ. Na miejscu o│tarza Dionizosa by│a scena - orchestra. Na niej by│ budynek bΩd╣cy t│em przedstawie± - skene. Miejsce dla widowni wykute by│o w skale - theatron. Wej£cie z obu stron prowadz╣ce na scene to parodos. Kolejny tw≤rca to Ajschylos. Wprowadzi│ on na scenΩ drugiego bohatera. NastΩpny, Sofokles, wprowadzi│ trzeciego aktora. Eurypides wprowadzi│ czwartego i pi╣tego. Powstawa│y tragedie i komedie. Tw≤rc╣ komedii by│ Arystofanes Aktorzy wystΩpowali w specjalnych maskach. Mia│y one wskazywaµ na p│eµ, wiek i intencje bohater≤w. Maska mia│a te┐ wzmacniaµ si│Ω g│osu bohatera. Aktorzy wystΩpowali w koturnami (butach na wysokiej powierzchnie) i w wypchanych kostiumach. Wszystko to charakteryzowa│o bohater≤w.
ôAntygonaö Sofoklesa jako najdoskonalszy przyk│ad tragedii antycznej
Edyp by│ synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia delficka przepowiedzia│a Lajosowi, ┐e zginie z rΩki w│asnego syna, kt≤ry o┐eni siΩ ze swoj╣ matk╣. Rodzice przek│uli Edypowi piΩty ┐elaznymi kolcami, zwi╣zali i porzucili w g≤rach. Dzieckiem zaopiekowali siΩ pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze kr≤lewskiej - Polibosowi i Moropie. Edyp by│ nazywany przez swoich r≤wie£nik≤w podrzutkiem. W m│odo£ci dowiedzia│ siΩ, ┐e jest przybranym synem kr≤la. Uda│ siΩ wiΩc do wyroczni aby to wyja£niµ. Dowiedzia│ siΩ, ┐e zabije swojego ojca i o┐eni siΩ z jego ┐on╣. My£l╣c, ┐e Korynt jest jego ojczyzn╣ postanowi│ za│o┐yµ rodzinΩ w innym kaju. Opu£ci│ wiΩc dom. Podczas podr≤┐y spotka│ kr≤la Teb i jego podw│adnych. Odm≤wiwszy ust╣pienia drogi, wywi╣za│a siΩ pomiΩdzy nimi walka, w kt≤rej zginΩli kr≤l i jego dworzanie. Rz╣dy w Tebach obj╣│ szwagier kr≤la - Kreon. W tym czasie pojawi│ siΩ tak┐e sfinks. Potw≤r nΩka│ podr≤┐nych wΩdruj╣cych do Teb. Kreon o£wiadczy│, ┐e odda rΩkΩ c≤rki i sw≤j tron temu, kto rozwi╣┐e zagadkΩ sfinksa, kt≤ry wtedy przestanie porywaµ podr≤┐nych. Edypowi uda│o siΩ tego dokonaµ a potw≤r rzuci│ siΩ w przepa£µ. Bohater o┐eni│ siΩ z c≤rk╣ Kreona i obj╣│ panowanie. Mia│ czworo dzieci, syn≤w: Eteokesa i Polinejkesa oraz c≤rki: AntygonΩ i IsmenΩ. Po wielu latach panowania Edypa, Teb nawiedzi│a zaraza. Wyrocznia powiedzia│a, ┐e jest to kara za to, ┐e mieszka tu morderca Lajosa. Edyp dowiedzia│ siΩ wtedy, ┐e zabitym rycerzem by│ jego ojciec, a ┐ona jest jego matk╣. Jakasta z rozpaczy odebra│a sobie ┐ycie, a Edyp o£lepi│ siΩ i uda│ w │achmanach w £wiat. W│adzΩ przejΩli jego synowie i zginΩli p≤ƒniej w walce o ni╣. Na tronie zasiad│ brat Jakasty - Kreon.
Charakterystyka postaw bohater≤w tragedii
Konfrontacja Antygona - Ismena
Obie siostry s╣ zupe│nie r≤┐ne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwie±stwie do swej siostry. Jest odwa┐na i energiczna. Chce uczciµ £mierµ brata, chowaj╣c go. Ale aby to uczyniµ, musia│aby z│amaµ zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia siΩ o swoje ┐ycie i nie chce z│amaµ zakazu kr≤la. Boi siΩ w│adcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistk╣. Przyjmuje postawΩ wygodniejsz╣ dla siebie. Antygona p│acze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi siΩ na £mierµ. Nie buntuje siΩ gdy┐ nie chce upokorzyµ siΩ przed Kreonem. Okaza│aby siΩ w≤wczas s│ab╣ i przeciΩtn╣ osob╣.
Konfrontacja Kreon - Hajmon
Kreon jest prawowitym w│adc╣ Teb. Jgo decyzja spowodowana by│a chΩci╣ udowodnienia poddanym, ┐e potrafi byµ sprawiedliwy i okrutny dla wrog≤w. Podejrzewaj╣c i┐ poddani mogliby lekcewarzyµ jego w│adzΩ, kaza│ stosowaµ wobec nich terror, jako £rodek zapobiegawczy. Przyk│adem mo┐e byµ zakaz poch≤wku wrog≤w (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rz╣dny w│adzy. Chce umocniµ j╣ i sw≤j autorytet. BezwzglΩdny dla wrog≤w i zdrajc≤w. Jest tyranem, kt≤rego nale┐y s│uchaµ i wype│niaµ rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego b│Ωdy i przewagΩ dumy nad rozsadkiem.
Hajmon pragnie zrzuciµ zas│onΩ gniewu, chce by ojciec zobaczy│ prawdziwy obraz sytuacji. Uwa┐a, ┐e Kreon jest w│adc╣ dla w│╣snych korzy£ci. Ostrzega swojego ojca przed kar╣ za z│amanie praw boskich, kt≤re s╣ wa┐niejsze od niego. Odwo│uje siΩ do jego ludzkich uczuµ. Chce by spojrza│ na to jak zwyk│y cz│owiek, a nie kr≤l. Wycofanie siΩ z decyzji uczyni go w│adc╣ bardziej szanowanym, cz│owiekiem, a nie potworem. Mimo, ┐e Hajmon wystΩpuje w obronie demokracji w pa±stwie, jego ojciec go nie s│ucha. Kreon uwa┐a siΩ za nieomylnego. Nie zwa┐a na wskaz≤wki syna, kt≤ry jest m│odszy od niego. W przyp│ywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.
Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze
Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej │╣czy siΩ z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec konieczno£ci wyboru warto£ci przeciwstawnych ale jednakowo wa┐nych. Dzia│ania bohatera s╣ z g≤ry skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru, niezale┐nie od tego, kt≤re z warto£ci zostanie wybrana musi doprowadziµ do katastrofy.
W ôAntygonieö, oboje g│≤wnych bohater≤w to postacie tragiczne:
Tak┐e jest bohaterem tragicznym. Wyda│ rozkaz obowi╣zuj╣cy w kraju, ale jednocze£nie z│ama│ prawo boskie. Dlatego zginΩli jego bliscy. Gdyby uniewinni│ i uwolni│ AntygonΩ, m≤g│ straciµ ca│y sw≤j autorytet a to mog│o doprowadziµ do anarchii i zguby Teb.
ôAntygonaö jako utw≤r o pa±stwie i w│adzy
Kreon reprezentuj╣c losy pa±stwa wyda│ zakaz pochowania Polinejkesa. Chcia│ pokazaµ, ┐e jest w│adc╣ bezwzglΩdnym dla innych. Kreon wystΩpowa│ jako w│adca, kt≤ry chcia│ przestrzec innych w│adc≤w przed jak╣kolwiek form╣ przeciwstawiania siΩ w│adzy. Kreon nie zmieni│ decyzji za namow╣ ludu, gdy┐ nie chcia│ pokazaµ, ┐e jest cz│owiekiem, kt≤ry │atwo, za namow╣ innych zmienia zdanie. Boi siΩ ludu. Chce pokazaµ, ┐e on jest w│adc╣ i panem. Podporz╣dkowuje sobie ca│e pa±stwo zamiast siΩ nim opiekowaµ. Hajman uwa┐a natomiast, ┐e Kreon nadu┐y│ swojej w│adzy, oraz ┐e wycofanie siΩ z tej decyzji mog│oby podnie£µ autorytet w│adzy.
Og≤lnoludzkie prawdy w stasimonach ôAntygonyö
Stasimon pierwszy
Pochwa│a rozumu
ludzkiego i pa±stwa. Ludzki rozum jest zdolny pokonywaµ trudy i
czyniµ ziemiΩ poddan╣ cz│owiekowi. DziΩki rozumowi cz│owiek
stworzy│ pa±stwo i musi przestrzegaµ jego praw.
Stasimon drugi
To pie£± o winie i
karze. Ch≤r wskazuje, ┐e wina jest ƒr≤d│em cierpienia, ale
zosta│a ona wpisana w ludzki los.
Stasimon trzeci
Jest pie£ni╣ o potΩdze mi│o£ci. Nikt siΩ przed mi│o£ci╣ nie uchroni, ani bogowie, ani £miertelnicy. Mi│o£µ nie idzie jednak w parze z rozs╣dkiem.
ôSzczΩ£liwi, kt≤rych ┐ycie nie zna cierpieniaö
ôNiezwyciΩ┐ona twoja moc, Herosieö
ôWiele jest mocy natury, lecz nie ma wiΩkszej nad cz│owiekaö
Formalne wyznaczniki dramatu antycznego
Elementy budowy dramatu antycznego:
Istot╣ budowy dramatu
antycznego jest wzajemne przeplatanie siΩ stasimon≤w i epejsodion≤w.
Epejsodiony tworz╣ akcjΩ utworu.
Kompozycja tragedii antycznej:
Ch≤r spe│nia rolΩ opinii publicznej w utworze i pe│ni nastΩpuj╣ce funkcje:
Za czas≤w Sofoklesa w
tragedii antycznej na scenie by│o tylko trzech aktor≤w. Scen
zbiorowych nie by│o, a o zdarzeniach, w kt≤rych bierze udzia│
wiele os≤b opowiada│a specjalnie do tego przeznaczona osoba.
G│≤wna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedno£ci:
Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu
jΩzykowego pe│nego wznios│o£ci i patosu, za£ w komedii
£redniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej.
Zasada jedno£ci stylowej wymaga utrzymania ca│o£ci utworu w
jednym nastroju. Nie mog│y wystΩpowaµ sceny tragiczne i
komiczne w jednym utworze.