OG╙LNA CHARAKTERYSTYKA MúODEJ POLSKI

Sytuacja kraju

Po zrywie wolno£ciowym w epoce romantyzmu, zmΩczony nar≤d skierowa│ siΩ ku filozofii pozytywistycznej. Epoka spokoju i │agodno£ci w d╣┐eniu do niepodleg│o£ci. Wiod╣cymi warto£ciami moralnymi by│a praca fizyczna i umys│owa. Popularne zawody to lekarz, nauczyciel itp. G│≤wn╣ warstw╣ spo│eczn╣ by│a inteligencja. By│a ona odpowiedzialna za doskonalenia w d╣┐eniu do niepodleg│o£ci. Z czasem zauwa┐ono wypaczenie pogl╣d≤w. Mieszcza±stwo op│ywa│o w dobrobycie. Wprowadzali uzale┐nienie od siebie. Byli zach│anni, a to sz│o w parze z zak│amaniem. PowiΩkszy│y siΩ dysproporcje maj╣tkowe. Zrezygnowano z d╣┐e± niepodleg│o£ciowych. By│o tak g│≤wnie w Galicji - lojalizm polityczny. Mia│a ona bowiem autonomiΩ. Niestety politycy nie wykorzystali tej sytuacji by przechowaµ polsko£µ, ale wrΩcz sprzyjali Austrii. Mieszcza±stwo zrezygnowa│o z niepodleg│o£ci dla maj╣tku. M│ode pokolenie odnosi│o siΩ wiΩc z niechΩci╣ do pokolenia pozytywist≤w. M│odzie┐ z Galicji widzia│a biedΩ kraju. Galicja nie posiada│a bowiem rozwiniΩtego przemys│u, a rolnictwo znajdowa│o siΩ w strukturze feudalnej. Byli zacofani gospodarczo. Jednak to Krak≤w by│ o£rodkiem kulturalnym i literackim. Miasto by│o ubogie. Rz╣d sprawowa│ tam kler oraz klasa mieszcza±ska. Tu mieszka│a buntowniczo nastawiona m│odzie┐ uniwersytecka.

Epoka ta obejmowa│a wszystkie dziedziny sztuki: literaturΩ, muzykΩ, plastykΩ oraz teatr. Mia│a p│yw na ┐ycie, zw│aszcza artyst≤w. Nazwa epoki podobna jest do nazw europejskich: M│ode Czechy, M│ode Niemcy, M│oda Francja. M│oda Polska to r≤wnie┐ tytu│ artyku│≤w Artura G≤rskiego, opracowanych na │amach czasopisma ô»ycieö (Krak≤w 1898). Zawar│ on tam charakterystykΩ nowej sztuki, kt≤ra powinna:

  1. mieµ charakter rodzimy, polski
  2. zawieraµ atrybuty m│odo£ci czyli spontaniczno£µ i ┐arliwo£µ

St╣d nazwa: M│oda Polska.

Inne nazwy zwi╣zane z epok╣

Modernizm

(die modern - aktualny, modny, nowoczesny)

synonim M│odej Polski

nazwa pierwszej fazy rozwoju epoki (5 - 7 lat). Charakteryzowa│ go skrajny indywidualizm, metafizyka, szokuj╣cy spos≤b bycia artyst≤w. Chciano unowocze£niµ £wiat, zmieniµ go.

Neoromantyzm

By│ to kierunek artystyczny XIX i XX wieku. W spos≤b jawny nawi╣zywa│ do romantyzmu i jego tw≤rc≤w - Mickiewicza, S│owackiego, Norwida. Posiada│ wsp≤lne cechy epoki.

Secesja

Termin dla okre£lenia kierunku w sztukach plastycznych oraz architekturze, sztuce u┐ytkowej i zdobnictwie. Jej cechami s╣: falista linia, w╣tki ro£linne i kwiatowe, asymetria, pastelowe barwy.

Dekadentyzm

Schy│kowo£µ. By│ to ruch artystyczny oraz £wiatopogl╣d, kt≤ry by│ g│Ωboko przekonany o upadku kultury i jej tradycji z powodu rozwoju cywilizacji. Totalna niechΩµ do istnienia, wyczerpanie ideologii. Rozw≤j tak jak przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego.

Fin de siecle

Koniec wieku. Styl bycia ko±ca XIX wieku.

FILOZOFIE EPOKI

Racjonalizm i empiryzm wi╣za│y siΩ z kierunkiem artystycznym pozytywizmu - realizmem. Gdy w Polsce panowa│ realizm to w innych krajach tworzy│y siΩ nowe tendencje, kt≤re po pewnym czasie dotar│y do Polski. Przesta│ byµ modny realizm.

Fryderyk Nietzsche

Niemiec. By│ czo│owym filozofem okresu. Stworzy│ on filozofiΩ zwan╣ nitzscheanizmem. By│a to filozofia optymistyczna. Optymizm polega│ na rzeczywisto£ci w rΩkach cz│owieka. Zak│ada│a ona:

  1. kult indywidualizmu, nadcz│owieka
  2. Jednostk╣ s│ab╣ i pesymistyczn╣ nale┐y pogardzaµ, a wrΩcz niszczyµ. Cz│owiek jest jednostk╣ najwy┐sz╣ i powinien g│osiµ kult si│y, tΩ┐yzny psychicznej i biologicznej. Nadcz│owiek jest silny, powo│any do w│adzy, ma wolΩ dzia│ania i nale┐y do rasy pan≤w.
  3. przewarto£ciowanie wszelkich warto£ci
  4. sprzeciw przyjΩtym hierarchiom, niechΩµ do praw, przyjΩtych autorytet≤w i tradycji
  5. celem cz│owieka powinno byµ ┐ycie, urzeczywistnianie jego w│asnych zachcianek
  6. jest to postawa egoistyczna i egocentryczna
  7. pogarda dla przeciΩtnych ludzi
  8. odrzucenie lito£ci, altruizmu i wsp≤│czucia

Artur Schopenhauer

By│ to niemiecki filozof. Stworzy│ on pesymistyczn╣ ideologiΩ zwan╣ schopenhaueryzmem:

  1. ludzkie ┐ycie to pasmo cierpie± co powoduje d╣┐enie do szczΩ£cia, co jest nieosi╣galne
  2. cz│owiek jest istot╣ biologiczn╣ i rz╣dzi nim chΩµ ┐ycia (popΩd ┐ycia)
  3. skazany jest na istnienie bez szczΩ£cia i dlatego cierpi
  4. rz╣dz╣ nim biologiczne popΩdy
  5. jest zdeterminowany przez biologiΩ i lΩk przed £mierci╣
  6. skazany na ┐ycie bΩd╣ce nieustann╣ mΩk╣
  7. ca│y czas d╣┐y do istnienie wiedz╣c, ┐e umrze
  8. cierpi poniewa┐ pr≤by podtrzymania ┐ycia s╣ bezskuteczne

Wyzwoliµ siΩ od mΩk mo┐na tylko poprzez:

St╣d rola sztuki jako warto£ci najwy┐szej, mo┐liwo£µ ucieczki przed tragizmem istnienia

Henryk Bergson

Stworzy│ fiolozofiΩ zwan╣ intuicjonizmem lub bergsonizmem.

  1. odrzucenie intelektu
  2. £wiata nie mo┐na poznaµ, tylko przeczuµ poprzez intuicjΩ
  3. odrzucenie racjonalizmu i empiryzmu na rzecz intuicji
  4. Koncepcja Elane Vitale, si│a wewnΩtrzna ka┐dego, kt≤ra nim kieruje i zmusza do aktywno£ci i dzia│ania, si│a ta sprawia, ┐e cz│owiek przekszta│ca £wiat, kt≤ry jest dynamiczny

Zygmunt Freud

Tw≤rca psychoanalizy. W wyniku bada± dostrzeg│ dwoisto£µ ┐ycia psychicznego: ( £wiadomo£µ i nie£wiadomo£µ ). Dostrzeg│ on mo┐liwo£µ dotarcia do pod£wiadomo£ci cz│owieka. Rola sn≤w i motyw≤w erotycznych przez kt≤re mo┐na odnaleƒµ prawdΩ o cz│owieku. G│≤wna my£l to poznanie prawdy o cz│owieku i £wiecie poprzez sferΩ psychiki, pod£wiadomo£µ cz│owieka. Centrum zainteresowania to to, co niepoznawalne.

Karol Marks

Stworzy│ marksizm. Wywar│ on wp│yw na proletariat. Nie sk│ania│ siΩ ku jednostce. Zainteresowanie t│umem, zbiorowo£ci╣ i sytuacj╣ spo│eczn╣, kt≤ra siΩ zmienia ze wzglΩdu na wiod╣c╣ klasΩ spo│eczn╣. Od┐egnanie od indywidualizmu.

Nast╣pi│ kryzys w warto£ciach literackich:

  1. literatura realistyczna by│a bezwarto£ciowa, warto£µ to uczucie subiektywne, wp│yw liryki - liryzm
  2. odrzucenie prawide│ poetyckich jako krΩpuj╣cych swobodΩ i sponataniczno£µ
  3. odzwierciedlanie g│≤wnie pejza┐u psychicznego tw≤rcy i cz│owieka.

CZASOPIîMIENNICTWO

To ono g│≤wnie siΩ rozwija│o mimo surowej cenzury. Zawiera│o ono materia│y literackie oraz dyskusyjne polemiki o kszta│cie artystycznym. By│y dokumentem ┐ycia literackiego.

ô»ycieö

Warszawa - Tygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Zenon Przesmycki (ôMiriamö) by│ redaktorem naczelnym. To on przyswoi│ tw≤rczo£µ Norwida. Walczy│ z tradycyjno£ci╣. Jawnie popiera│ i nawi╣zywa│ do romantyzmu.

ôîwiatö

Krak≤w - Dwutygodnik wydawany w latach 1880 - 1890. Dba│ o warstwΩ estetyczn╣ i ilustracje. Na jego │amach Zenon Przesmycki og│osi│ studium o belgijskim dramaturgu Maurycym Maeterningu. Popierali i propagowali kulturΩ modernistyczn╣.

ô»ycieö

Krak≤w - Tygodnik ukazuj╣cy siΩ w drugiej po│owie lat 90 - tych. Redaktorem naczelnym by│ Artur G≤rski. Propagowa│ on kontynuacjΩ hase│ romantycznych. Jednym z redaktor≤w naczelnych by│ Stanis│aw Przybyszewski. Walczy│ o pe│niΩ swobody artystycznej. Pismo buntu modernistycznego. Pisali w nim min. Stanis│aw Wyspia±ski czy Jan Kasprowicz.

ôChimeraö

Ukazywa│ siΩ u schy│ku XIX wieku. Redaktorem Naczelnym by│ Zenon Przesmycki. Og│oszono tu pisma Norwida oraz has│a sztuki elitarnej. Izolacja od rzeczywisto£ci.

KIERUNKI ARTYSTYCZNE

Ukszta│towa│y siΩ one we Francji, ale oddzia│ywa│y na literaturΩ innych pa±stw.

Naturalizm

Jego tw≤rc╣ by│ Emil Zola. Utwory jego nawi╣zywa│y do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawar│ on w przedmowie do utworu pt. ôTeresa Raquinö:

  1. biologizm
  2. a) uto┐samianie spo│ecze±stwa z organizmem ┐ywej istoty

    b) pojmowanie cz│owieka jako cz╣stki natury, cz│owiek zdeterminowany jest przez prawa natury

    c) pojmowanie ┐ycia jako wiecznej walki o byt

  3. postawa uczonego i badacza, kt≤ry wiernie odzwierciedla ┐ycie odebrane zmys│ami, wierno£µ szczeg≤│≤w
  4. maksymalny obiektywizm, bez w│asnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokazuje
  5. brak temat≤w tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowaµ odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezw│asnowolnia cz│owieka poprzez prawa natury. ôGerminalö (narodziny £wiadomo£ci spo│ecznej).

Impresjonizm

Najpe│niej wyra┐ony zosta│ w malarstwie. Nazwa francuska od tytu│u obrazu Moneta ôWsch≤d s│o±ca. Impresjaö. Inni przedstawiciele to Manet, Renoir, Cezanne. W Polsce byli to g│≤wnie Wycz≤│kowski, Fa│at, Pankiewicz, Bozna±ska. Zerwa│ on z pierwsze±stwem temat≤w historycznych. Centrum zainteresowania by│ pejza┐. Zmiany ze wzglΩdu na £wiat│o - wra┐enie. Malowano portety i postacie na tle natury. Cechy:

  1. szkicowo£µ obrazu, rozmycie
  2. uwra┐liwienie na barwΩ zmieniaj╣c╣ siΩ z o£wietleniem
  3. dba│o£µ o ukazanie wp│ywu £wiat│a na obraz barw i przedmiot≤w
  4. gra £wiate│ i cienia

Specyficzna technika malowania - plamy barw. W literaturze charakterystyczna kompozycja:

  1. zestawienie luƒnych scen czy obraz≤w.
  2. zmieniaj╣cy siΩ pejza┐, dynamizm przyrody
  3. gar £wiate│ w opisach
  4. uchwycenie niepowtarzalnych chwili, wra┐e± towarzysz╣cych

Symbolizm

By│ wykorzystywany g│≤wnie w plastyce. G│oszono, ┐e dzie│o artystyczne ma ukazywaµ problemy duchowe cz│owieka. Te sfery ludzkich problem≤w nierozwi╣zywalnych drog╣ intelektualn╣. Nawi╣zanie do intuizmu. Tematem by│a abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. îrodek artystyczny to symbol (przedmiot, sytuacja, obraz, kt≤ry poza naturalnym znaczeniem kry│ metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt: öîmierµö. By│ on zafascynowany £mierci╣. îmierµ - personifikacja, animizacja, wieloznaczno£µ, alegoria.