Cechy tw≤rczo£ci:
Rodzaje liryk dominuj╣cych w jego tw≤rczo£ci:
ôKoniec wieku XIXö
Podmiot liryczny jest zbiorowy. Propozycja nadaniu sensu ┐ycia. Odpowiedzi s╣ niechΩtne, negatywne. Nic nie nadaje siΩ do realizacji. Wszystko ju┐ by│o, nic go nie interesuje. Cz│owiek ko±ca wieku ma brak woli dzia│ania i ┐ycia. Jest zgubiony w £wiecie, bezradny. Bez celu ┐ycia, bierny i apetyczny. Zwieszenie g│owy to znak rezygnacji, poddania siΩ losowi, bierno£ci. Brak idei dalszego dzia│ania. Kompromitacja wszystkich warto£ci. Rozwa┐anie ich i odrzucenie. W obliczu kryzysu kultury, cz│owiek staje siΩ bezbronny - tragizm. Pesymizm i wyobcowanie tego cz│owieka - Schopenhaueryzm. Przyczyny tej postawy to:
ôNie wierzΩ w nic...ö
Postawa cz│owieka ko±ca XIX wieku. Jego uczucia i podej£cie do ┐ycia. Brak mu wszelkich chΩci, d╣┐e±, cel≤w. Ma tylko istnieµ, do niczego nie d╣┐yµ. îwiadoma rezygnacja z uczuµ. Nirvana to jedyna droga ┐ycia. Podmiot nie wierzy w nic, niczego nie pragnie, ma wstrΩt do wszystkiego i wszystkich czyn≤w, niszczy idea│y i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na £wiecie. Oczekuje nirwany. Chce uciec od ôb≤lu istnieniaö w niebyt £mierci, w nieistnienie.
ôWszystko umiera ze smutkiem i ┐a│ob╣ö
Wszystko to dusza i uczucia, kt≤re wraz ze £mierci╣ odchodz╣. Wypalaj╣ siΩ. îmierµ nie jest wybawieniem z cierpie± ziemskich, gdy┐ wszystko umiera - £mierµ duszy. Cz│owiek zostaje zniszczony. Po zmartwychwstaniu nie bΩdzie taki sam.
ôHymn do Nirvanyö
Wys│awianie stanu niebytu. Charakterystyka ludzkiego ┐ycia: pod│o£µ, z│o£µ, nikczemno£µ, cierpienie, z│o, niesprawiedliwo£µ spo│eczna. Podmiot liryczny czuje do tego wstrΩt. îwiadomo£µ konieczno£ci bytu, kt≤ry skazuje go na wieczne cierpienie. Kszta│t modlitwy. Nirvana to jedyne wyobcowanie z ┐ycia, cierpienia, ludzkich wad, kt≤re odbieraj╣ ludziom sens bytu. Nie wierzy w moc religii, odrzuca j╣. TΩsknota za unicestwieniem.
ôNa Anio│ Pa±skiö
OsmΩtnica to bohaterka utworu. Symbol ludzkiego losu i dozna±. Los wΩdruje po │╣kach, moczarach, trzΩsawiskach, roz│ogach, zapomnianych polach i drogach, lasach, g≤rach, ob│okach, cmentarzach. S╣ to miejsca ponure, przygnΩbiaj╣ce swoim nastrojem. Samotne i opuszczone. OsmΩtnica sieje smutek. Kolory s╣ zimne, tajemnicze, ciemne i straszne. Pejza┐ cichej zag│ady. Towarzysz╣ mu jΩki, zawodzenia, smutek, rezygnacja, tΩsknota, ┐al, beznadziejno£µ. Pejza┐ ten stanowi t│o ludzkiego ┐ycia, kt≤re jest smutne. Motyw rzeki: ┐ycie, kt≤re zatapia siΩ w ko±cu w bezkresnym morzu. Bezcelowo£µ ┐ycia i przygnΩbienia. OsmΩtnica to artystka, kt≤ra z wra┐liwo£ci╣ patrzy na £wiat.
ôEvviva lÆarteö
Obraz ┐ycia: upodlenie, materializm, bieda, g│≤d, nΩdza, beznadziejno£µ ┐ycia. Podmiot liryczny okre£la siebie i sobie podobnych artyst≤w kr≤lami bez ziemi (posiadaj╣ duszΩ bez warto£ci materialnych, w│adza duchowa, uczucia, wyrastaj╣ ponad przeciΩtno£µ). Arty£ci posiadaj╣ zdolno£ci kreacyjne, s╣ powo│ani przez Boga, kt≤ry im nada│ te zdolno£ci. Dumni i wynio£li s╣ £wiadomi swojej warto£ci. Or│y - por≤wnanie do ptaka, kt≤ry nie mo┐e wzlecieµ. Dopiero w locie nabieraj╣ piΩkna. Artysta podnosi g│owΩ. Jest to lekarstwo na kryzys. Sztuka, przywraca warto£ci. Daje im si│Ω tworzenia i przetrwania w beznadziejnym ┐yciu.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer uwa┐a│, ┐e droga ucieczki to mi│o£µ o charakterze seksualnym. Erotyka. Cia│o kobiety pojmowane jako dzie│o sztuki, daj╣ce przyjemno£µ i ucieczkΩ. îmia│a, szokuj╣ca prezentacja.
ôLubiΩ kiedy kobietaö
Ucieczka polega na zapamiΩtaniu siΩ w namiΩtno£ci, uczuciu. Moment rozkoszy po kt≤rej, niestety, powraca rzeczywisto£µ. Chwila daj╣ca ukojenie. Ucieczka poprzez kontakt z natur╣, przyrod╣ - tworem Boga.
ôJa, kiedy usta ku twym ustom chylΩö
Podmiot liryczny szuka zapomnienia, ucieczki od rzeczywisto£ci. NajwiΩkszym marzeniem w chwili ekstazy mi│osnej jest umrzeµ, gdy┐ powr≤t do rzeczywisto£ci przywraca cierpienie i b≤l. Ka┐de nowe do£wiadczenie seksualne przynosi jedynie wiΩksze rozczarowanie. Po prze┐ytych chwilach szczΩ£cia £wiat staje siΩ bardzo brutalny. Tetmajer temat mi│o£ci opracowa│ w swoich poetykach w spos≤b £mielszy ni┐ poeci epoki pozytywizmu (Asnyk, Konopnicka). Daleka jest r≤wnie┐ ta namiΩtna mi│o£µ od obrazu wyidealizowanego uczucia, jaki stworzyli romantycy. Liryka mi│osna Tetmajera by│a r≤wnie┐ wyrazem zniechΩcenia wobec panuj╣cych obyczaj≤w i filisterskiej moralno£ci.
ôMelodia mgie│ nocnychö
Tatry to odzwierciedlenie duszy artysty, tajemniczo£µ i wielko£µ. Tematem wiersza jest krajobraz tatrza±ski: mg│a, woda, wiatr. Mg│a dynamiczna, puszysta, lekka, delikatna. Uplastycznienie jej obrazu. Ruch dynamizuje wiersz: wzloty, oplatywanie, przerzucanie, lot. Barwy: blask, b│Ωkit, biel - r≤┐norodne odcienie w £wietle ksiΩ┐yca. Nastr≤j tkwi w pejza┐u: melancholia, niezm╣cony spok≤j, wyciszenie, oderwanie od tΩpa ┐ycia codziennego. Bogactwo oddzia│uje na zmys│y odbiorcy (impresjonizm). Zespolenie s│owa, muzyki, plastyki, kt≤re oddzia│uj╣ nastrojem. Ukazane emocje autora.
ôW lesieö
Impresjonizm objawia siΩ tu r≤┐norodno£ci╣ barw, dynamizmem kolor≤w, ruchu w opisywanych obrazach, szkicowo£ci pejza┐u oraz grze £wiate│. Zaanga┐owanie zmys│≤w, stworzenie nastroju, zaduma, refleksja, melancholia
ôWidok ze £winicy do doliny Wiercichejö
Jest to wiersz impresjonistyczny poniewa┐ barwa, £wiat│a s╣ r≤┐ne, dynamizm pejza┐u pod wp│ywem £wiat│a, iskrzenie promieni s│onecznych, precyzyjne tonacje barw, migotliwo£µ obraz≤w, promienno£ci, cienie, subtelno£µ kolorystyki, szczeg≤│y, uczulenie na £wiat│o. Przyroda daje doznania emocjonalne i estetyczne. Puenta wiersza to tΩsknota zjednoczenia siΩ z doskona│o£ci╣ przyrody, zapamiΩtanie siΩ w widoku, chΩµ zapomnienia. Kontrast natura-cierpienie cz│owieka. Przepa£µ to symbol z│a codzienno£ci, rzucaj╣cy cie± na piΩkno przyrody, nie pozwalaj╣ ca│kowicie o £wiecie. Nie ma ca│kowitej ucieczki tylko chwila zapomnienia, zapamiΩtania.
ôO Panu Jezusie i zb≤jnikachö
Pan Jezus szed│ przez las ze £wiΩtym Piotrem, gdy wtem ko│o Luptowic napadli ich zb≤jcy, kt≤rzy kazali im i£µ z nimi. Jezus mia│ k│a£µ ogie± i robiµ jedzenie, a Piotr nosiµ torby i r╣baµ drewno na opa│. Mimo mo┐liwo£ci ucieczki, nie skorzysta│ z niej. Po drodze herszt nakarmi│ g│odnego starca ostatnim kawa│kiem chleba, oddali ko┐uchy zmarzniΩtemu dziecku i sami szli na mr≤z w koszulach, uratowali dzieci z p│on╣cego domu. Aresztowano ich. W s╣dzie przyznali siΩ do kradzie┐y, mord≤w i podpale±, ale jednocze£nie powiedzieli, ┐e Jezus i £wiΩty Piotr nie nale┐eli do bandy. Zb≤jc≤w skazano na £mierµ, a Jezusa i £wiΩtego Piotra puszczono wolno. Wtedy Pan Jezus zacz╣│ pisaµ wyrok na sΩdzi≤w, okaza│o siΩ bowiem, ┐e oni to kijami wygnali g│odnych, pobili do krwi dziecko, matkΩ wygna│ z domu. Gdy po£wiata widnia│a nad Jezusem to wtedy zb≤jcy go poznali. Pan zmieni│ ich w trzy jab│onie, a potem znikn╣│. SΩdzi≤w wygnano, a pod jab│oniami postawiono krzy┐.
Kierunki artystyczne w tw≤rczo£ci Tetmajera:
Pierwszy etap tzw m│odzie±czy. Tematyka spo│eczna. UjΩty realizm i naturalizm. Napisa│ cykl sonet≤w ôZ cha│upyö. Nie s╣ to typowe sonety. Brak w nich refleksji w ostatniej zwrotce. Maj╣ charakter nowelek. Inni tw≤rcy sonet≤w to: Petrarca (mi│osne), Szarzy±ski (egzystencjalne), Mickiewicz (filozoficzne), Morszczyn (mi│osne), Asnyk (filozoficzne). Tematem s╣ wznios│e uczucia. W sonetach Kasprowicza pojawiaj╣ siΩ losy mieszka±c≤w wsi. Celem by│o podkre£lenie wa┐no£ci ┐ycia codziennego, psychika ludzi nie odzwierciedla ich warunk≤w materialnych. Ujawnione s╣ uczucia autora do ludzi i miejsc.
I Sonet
Chaty, piaszczyste wzg≤rza, sad, stodo│y, obory, stare p│oty, chude byd│o. Zniszczenie, staro£µ, szaro£µ, smutek, ub≤stwo. Z tym smΩtnym krajobrazem kontrastuje ubi≤r i witalno£µ ludzi. Barwy i zdrowie mieszka±c≤w. Jest on pe│en podziwu dla prostoty i kontaktu z natur╣. Wie£, wspomnienia, jako miejsce wa┐ne i niepospolite. Poeta zwi╣zany jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi tam ┐yj╣cych. S╣ oni skazani na ub≤stwo. Wt│oczeni do szarego ┐ycia. Podmiot liryczny zastanawia siΩ nad przysz│o£ci╣, manifestuje przywi╣zanie do wsi, tamtego ┐ycia, codziennych problem≤w. Czuje siΩ cz│onkiem wiejskiego spo│ecze±stwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozosta│e sonety to wierszowe nowelki. Maj╣ charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.
XV Sonet
»ycie kobiety, kt≤ra po stracie mΩ┐a sprzedaje ziemiΩ. Utrzymuje siΩ z pracy r╣k, a kiedy jest stara to umiera.
XIX Sonet
MΩ┐czyzna, kt≤ry by│ zdrowy, silny, wz≤r pracy na wsi. Nagle zachorowa│. Baby go leczy│y, ale to nie pomaga│o. Nie staµ go na doktora.
XXXIX Sonet
Ch│opiec, kt≤ry siΩ uczy│ pomimo szyderstw koleg≤w, kszta│ci│ siΩ w mie£cie. Sam zarabia│, ale zmar│ na suchoty.
ôW cha│upieö
Charakter opisowy, przedstawia nΩdzΩ, ub≤stwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biedΩ w cha│upie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastr≤j przygnΩbienia i smutku. WnΩtrze ubogiej cha│upy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, staro£µ, precyzja opisu. Mieszka±cami cha│upy jest starsza kobieta (zniszczona, zmΩczona, zmartwiona) i m│odsza kobieta (marzy). Wprowadzaj╣ kolory do szaro£ci ┐ycia. M│odo£µ, £wie┐o£µ i spontaniczno£µ. Warunki ┐ycia jednak ska┐╣ j╣ jednak na nΩdzny ┐ywot i ub≤stwo.
Cechy naturalizmu:
W dalszej tw≤rczo£ci Kasprowicza nast╣pi│ zwrot ku tendencji m│odopolskich. Bunt - utwory modernistyczne.
ôKrzak dzikej r≤┐y w Ciemnych Smreczynachö
Kasprowicz zrezygnowa│ z opisu wsi i przeszed│ do opisu g≤rskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie siΩ efekt≤w dƒwiΩkowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra £wiate│. Ukazano krajobraz w £wietle s│o±ca. Zmiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu zmieniaj╣cego siΩ pod wp│ywem czasu dnia.
Elementy limby pr≤chniej╣cej i krzaku dzikiej r≤┐y
Limba |
R≤┐a |
| potΩ┐na | w╣t│a, subtela |
| pruchniej╣ca | piΩkna |
| szpetna | wspania│a |
| wynios│a, dumna | s│aba, szuka wsparcia |
| umieraj╣ca | ┐ywa |
Kontrasty, zastosowanie autonomii (r≤┐ne elementy natury by zasugerowaµ ich symbolikΩ).
Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni podczas burzy zostan╣ powaleni.
R≤┐a to symbol witalno£ci, ┐ycia, piΩkna. Delikatni i giΩtcy mog╣ │atwiej przetrwaµ burzΩ.
R≤┐a obawia siΩ burzy dr┐y przed jej si│╣, ale d╣┐y do przetrwania. Widzi potΩ┐ne drzewo, kt≤re nie podo│a│o. Wszystko przemija, ale r≤┐a kurczowo trzyma siΩ ┐ycia. Wiersz o niepokojach, obawach wsp≤│czesnego cz│owieka w obliczu przemijania, zniszczenia, £mierci. Konieczno£µ trwogi przed £mierci╣. Obawy.
Elementy symboliczne:
ôDies iraeö
Opis dnia gniewu Bo┐ego. Os╣dowi podlegaj╣ wszyscy: ludzie ┐ywi, umarli, stworzenia £wiata - dzie│a Bo┐e. Gniew Boga karz╣cego za grzechy - rozpusta, z│o, zawi£µ, zbrodnia czyli s│abo£ci ludzkie. Powodem tego jest B≤g i Szatan. Ewa to narzΩdzie grzechu. B≤g dopu£ci│ do zaistnienia z│a. Stworzy│ £wiat i przesta│ siΩ nim interesowaµ, odda│ go szatanowi. W ôHymnachö Kasprowicza ukazana jest przera┐aj╣ca wizja dnia przysz│ego s╣du. Konrad podobny jest do podmiotu lirycznego z hymnu. Oskar┐a Boga o przyczynΩ ludzkiego cierpienia. Czu│ si│Ω bosk╣ i prowadzenie do szczΩ£cia. Bunt przeciw Bogu, walka o dobro £wiata. Stara siΩ wydrzeµ jego w│adzΩ nad ┐yciem. Bluƒni, obarcza Go win╣ za cierpienie i grzechy £wiata. B≤g unicestwia sw≤j w│asny tw≤r. Konrad te┐ twierdzi│, ┐e B≤g nie kocha ludzi.
Katastrofizm: Postawa g│osz╣ca przekonanie, ┐e ca│y £wiat d╣┐y do katastrofy, kataklizmu. Rozpanoszenie grzechu - nie ma ratunku. Zag│ada wszelkich warto£ci.
ôîwiΩty Bo┐eö
Forma modlitwy. Podmiot liryczny to cz│owiek zmΩczony ┐yciem. Wo│anie do Boga. Cz│owiek jest bezbronny wobec z│a i niesprawiedliwo£ci £wiata. Drwi z niego szatan i £mierµ. Skazany jest na samotn╣ wΩdr≤wkΩ by umrzeµ tak┐e samemu. Jest to katastroficzna wizja. Ca│e ┐ycie zmierza do grobu. Bezsilno£µ wobec klΩski £wiata. Oskar┐enie Boga. îwiat jest pado│em │ez. Los cz│owieka podziela natura. Za│amany cz│owiek zwraca siΩ do szatana. Sp≤r z Bogiem - zarzut egoizmu i obojΩtno£ci. B≤g nie jest dobry i sprawiedliwy. Ostatnie s│owa to bluƒnierstwo.
W hymnach jest prze£wiadczenie o upadku warto£ci. Oskar┐enie Boga. Pozwolenie na rz╣dy szatana i cierpienie ludzi. Pozostawienie samemu sobie. W p≤ƒniejszej tw≤rczo£ci pogl╣dy siΩ jego zmieni│y.
ôHymn £wiΩtego Franciszka z Asy┐uö
Franciszek to idea│ mi│o£ci ┐ywego stworzenia - przejawy bosko£ci. Jest to hymn ku chwale mi│o£ci. Bezinteresowne oddanie bliƒnim. Stosunek uleg│y do Boga. Przyjmowanie cierpienia jako pokuty. Z pokor╣ skazuje siΩ na cierpienie, zgadza siΩ z boskimi regu│ami. Cierpienie to nieod│╣czny element ┐ycia. îwiat bo┐y to wsp≤│ istnienie kontrast≤w. Tak chcia│ B≤g i trzeba siΩ z tym pogodziµ. Istnieje z│o, ale nie pochodzi ono od Boga. Jest on konsekwencj╣ ludzkich s│abo£ci i u│omno£ci. Odszukanie ƒr≤de│ z│a i walka z nim. Cz│owiek powinien szukaµ w ┐yciu dobra i szczΩ£cia. B≤g objawia siΩ w harmonijnym ┐yciu cz│owieka z natur╣. Nawi╣zanie do franciszkanizmu. Harmonia z przyrod╣, postawa pokory i uwielbienia tego co naturalne. Z│o to rezultat sprzeciwu wobec Boga. Cierpienie to konieczno£µ do dostrze┐enia dobra. Istota £wiata to harmonia antymonii. M╣dro£µ cz│owieka ┐yj╣cego z natur╣.
W III etapie swej tw≤rczo£ci Kasprowicz napisa│ cykl utwor≤w ôKsiΩga Ubogichö. Ukazanie harmonii £wiata. Cz│owiek mo┐e uzyskaµ wewnΩtrzny spok≤j poprzez kontakt z natur╣ i pogodzenie siΩ z kszta│tem £wiata. Umi│owanie przyrody tatrza±skiej. Pogodzenie siΩ z ┐yciem. Zgoda z Bogiem uspokojenie.
ôPrzeprosiny Bogaö
Nawi╣zanie do franciszkanizmu. Obcowanie i wsp≤│istnienie Boga z ludƒmi. Ich przyjaƒ±, zaufanie i zawierzenie. Szukanie Go, ale B≤g jest wszΩdzie, na co dzie±, a nie tylko w ko£ciele. Doszukiwanie siΩ winy w samym sobie. Nie obwinianie Boga. Pogodzenie siΩ z dobrem i z│em tego £wiata.
Biblia pomperum to pokazanie ludziom nieprzemijaj╣cych warto£ci (dobro i natura). Uspokojenie psychiki i zaznanie szczΩ£cia.
Tw≤rczo£µ Kasprowicza wyra┐a mi│o£µ do cz│owieka, jego ┐ycia, natury i krajobrazu.
Nie mia│ on do ko±ca typowych cech modernistycznych. Np. Egotyzm, introspoktywno£µ (rozwa┐ania, analiza w│asnych prze┐yµ wewnΩtrznych). Pierwszy jego tomik pt.: ôSny o potΩdzeö. Przeciwie±stwo dekadentyzmu. Cz│owiek pragnie si│y, mocy. O tym £ni.
ôKowalö
Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. Forma tekstu i spos≤b obrazowania jest modernistyczny, ale tre£µ odmienna. Opis podmiotu: osoba, czynna, aktywna. Chce ona kszta│towaµ sw≤j charakter. Ma poczucie w│asnej warto£ci. Ma zasoby energii, ale nie ukierunkowanej. Teraz chce nadaµ im kierunek. Ka┐dy ma drogocenny kruszec w piersi, ale nie wszyscy potrafi╣ nadaµ im odpowiedni kierunek. Niekt≤re s╣ s│abe. Potencja│ noszony przez ka┐dego jest zobowi╣zany do nadania kszta│tu swojemu sercu. Dzia│aniem i czynem. Serce to idea│y dzia│ania, si│a, charakter, osobowo£µ, uczucia (indywidualno£µ cz│owieka), dusza, psychika. Ma byµ zdecydowany, mΩ┐ny, dumny, silny, decydowaµ o w│asnym ┐yciu. NieprzeciΩtna indywidualno£µ. Ka┐dy musi pracowaµ nad sob╣, ale je┐eli jest to nie doskona│e to lepiej zgin╣µ ni┐ byµ s│abym i bezwolnym (Nizche). Postuluje aktywno£µ, ci╣g│e doskonalenie osobowo£ci. Kowal to symbol tΩsknoty do mocy, si│y uosobienia poety.
ôO mi│o£ci wrogaö
Opis walki pomiΩdzy dwojgiem ludzi. Ten co atakuje sam na tym traci, a krzywdzony jest dobry, modli siΩ za duszΩ drugiego. Cieszy siΩ ┐yciem, cierpienie przyjmuje z pokor╣, umie wybaczyµ i byµ ponad krzywdz╣cym. Je£li cz│owiek cierpi to │atwiej przyjmuje rado£µ i szczΩ£cie. Cz│owiek, kt≤ry umie cierpieµ, zna je i przyjmuje je z godno£ci╣. Wierzy w szczΩ£cie. Jest m╣dry. Wie, ┐e ┐ycie sk│ada siΩ z dobra i z│a.
ôDeszcz Jesiennyö
Obrazy:
Nastr≤j smutku stworzony jest przez epitety i przeno£nie. Efekty kolorystyczne: szaro£µ, mg│a, czer±. Monotonna rytmika wiersza. Refren to padaj╣cy deszcz - onomatopeja (dƒwiΩk szumu kropel) - monotonne uderzanie o szybΩ. Synteza sztuk: onomatopeja, kolory, s│owo, rytm, nagromadzenie tych cech kszta│tuje nastr≤j (anga┐owanie my£li by wytworzyµ nastr≤j).
ôPrzed£piewö
Mowa o arty£cie (czciciel gwiazd i m╣dro£ci, wyznawca sn≤w i piΩkna, entuzjazm dla sztuki i natury). Sztuka rodzi siΩ z mi│o£ci. Tw≤rca do£wiadcza wszystkich trosk ludzkich, ale sztuka wyra┐a tylko piΩkno £wiata. Sztuka boska, odmienna od ┐ycia. Tre£µ to sens, m╣dro£µ, piΩkno. Nie bΩdzie opisywaµ ┐ycia, ale afirmowaµ go, wskazywaµ do doskona│o£ci (ôConfiteorö). Staff czuje siΩ wybra±cem boskiej sztuki. M≤wi o swym ┐yciu, jest do£wiadczony. Dominuje smutek, przygnΩbienie, tragedia. Pomimo tego podmiot liryczny m≤wi: ôNic co ludzkie nie jest mi obceö. Odwo│uje siΩ do renesansu. Afirmacja ┐ycia, odr≤┐nienie od dekadentyzmu. Dope│nienie element≤w klasycznych (jasna klarowna konstrukcja, dystans w m≤wieniu o emocjach i uczuciach) i modernistycznych.
Tadeusz »ele±ski ┐y│ w gronie cyganerii. Kompan Przybyszewskiego. By│ nimi zauroczony. W miarΩ czasu ten styl bycia traci│ na spontaniczno£ci. Wypaczenie idei modernizmu. Tadeusz chc╣c zachowaµ pamiΩµ o pierwszych latach ôZnaszli ten krajö pod pseudonimem Boy. W 1905 roku by│ znanym autorem i satyrykiem. By│ jednym z powo│uj╣cych kabaret ôZielony Balonikö. Wyszydza│ prowincjonalne, filisterskie spo│ecze±stwo. By│ on g│≤wnym dostawc╣ tre£ci (ôS│≤wkaö). Smaga│ drobnomieszcza±stwo, ob│udΩ, fa│sz i snobizm.
ôNowa pie£± o Rydzuö
Cyganeria spotyka│a siΩ w kawiarniach. Prowadzili gwarne ┐ycie, ha│a£liwe. Szokuj╣cy wygl╣d zewnΩtrzny. Lubili zabawΩ i swawolΩ. Byli biedni, p│acili sztuk╣, kt≤r╣ byli zauroczeni. »yli chwil╣. beztroscy. Jan Michalik by│ w│a£cicielem kawiarni.
ôO bardzo niegrzecznej literaturze polskiej i jej strapionej ciotceö
Modernista to cz│owiek , kt≤ry robi wszystko odmiennie. Ciotka strapiona to konserwatyska, kt≤r╣ szokuje zachowanie m│odzie±ca. Ceni tradycje, dobre wychowanie, stara siΩ przekazaµ dzieciom swoje pogl╣dy. A J≤zio demoralizuje dzieci, prowokuje ciotkΩ, denerwuje j╣, irytuje, daje mu zadowolenie. Ciotka to pozytywistka. Doktor Tarnowski to przeciwnik modernizmu. Konserwatysta. J≤zio to modernista, gardzi tradycj╣ i ideologi╣ pozytywistyczn╣. Jest nieposkromiony. Ciotka oskar┐a i obarcza win╣ Przybyszewskiego jako tw≤rcΩ tej epoki.
ôPie£± inauguracyjna na otwarcie Zielonego Balonikaö
Za│o┐enia dzia│alno£ci kabaretu:
Forma kr≤tka, zwiΩz│a budowa. JΩzyk zrozumia│y, dosadny. Wiersz klasyczny - rymy. Przeciwie±stwo do podnios│o£ci pozytywizmu. Szyderstwo, obraƒliwo£µ, satyra. Biblioteka Boga - T│umaczone utwory francuskie.
By│ to m│odszy modernista. Dramaturg i poeta. W Berlinie spotka│ siΩ z awangardow╣ m│odzie┐╣ niemieck╣. Interesowa│ go dramat, poezja, malarstwo, metafizyka, inkwizycja. Mieszka│ w Zakopanem co wp│ynΩ│o na jego pocz╣tkow╣ tw≤rczo£µ. Korespondent czasopisma ôîwiatö. Poezja jego jest inna bo wykroczy│ poza impresjonizm. Prekursor surrealizmu i symbolizmu. RozwiniΩto je w XX wieku. Tworzy│ dramaty, prozy. Nawi╣zywa│ do romantyzmu. Prekursor prozy fantastycznej. Mia│ inne pogl╣dy, uwa┐a│, ┐e nie nale┐y rezygnowaµ z walki. îwiat jeszcze mo┐na zmieniµ, ale trzeba dzia│aµ, walczyµ. R≤┐norodna poezja. Nowatorstwo wykracza ponad konwencje modernistyczne. Korzysta│ z element≤w modernizmu. Cechy liryki modernistycznej:
Ekspresje stan≤w wewnΩtrznych. Mici±ski operuje wizjami plastycznymi, nie m≤wi wprost. Operuje nastrojem poprzez:
Erotyka, sadyzm, fantastyka, motyw walki dobra ze z│em. Nawi╣zuje do Nietchego i Shopenchauera
ôJesienne lasy...ö, ôNa hali MiΩtusiejö
Wiersz z liryk≤w tatrza±skich, impresjonistyczne. Ukazany poranek na hali MiΩtusiej. Nastrojowo£µ, zaduma, zachwyt nad przyrod╣. Przyk│ad modernizmu.
ôLuciferö
Bohaterem wiersza i podmiotem lirycznym jest szatan. Cechuje go:
Osoba cierpi╣ca nie mo┐e wszystkiego zi£ciµ. Nudzi siΩ on na £wiecie. Uosobienie £mierci i ohydy.
WystΩpuj╣ tu symboliki biblijne:
Pragnie on zniszczyµ £wiat i raj. Podnios│a forma utworu. îwiadcz╣ o tym, d│ugie rozbudowane zdania, epitety i por≤wnania. Zauwa┐amy ekspresjonizm i syntezΩ sztuk. Chce ukazaµ przez to s│abo£µ i nik│o£µ w│adzy, smutek oraz tragizm Lucyfera. Zestawienie r≤┐nych obraz≤w. Surrealizm oraz symbol. Lucyfer to symbol z│a, a B≤g dobra. Odnajdujemy tu elementy shopenhaueryzmu, dekadentyzm i nitcheanizm. Lucyferowi s│o±ce nie okazuje czci. Uosobienie z│a to poczucie cz│owieka w danym momencie dziejowym. O wp│yw nad cz│owiekiem ci╣gle walczy B≤g i szatan. Cz│owiek to pionek.
ôAnankeö i ôKainö
Bohaterem jest cz│owiek buntuj╣cy siΩ przeciwko przyrodzie czyli uosobieniu Boga. Nawi╣zanie do Biblii, cz│owiek skazany jest na przeciwstawienia siΩ przyrodzie. Za zuchwalstwo, b│╣d cz│owiek jest niewzruszony i hardy. Silny przez uczucia i w│asn╣ wolΩ. Cz│owiek podlega przemijalno£ci ┐ycia lecz wolΩ posiada wiΩksz╣ ni┐ przyroda. Przyk│ad opozycji do dekadentyzmu. Ekspresja. îrodki impresjonistyczne, kt≤re oddzia│uj╣ na my£li. Np. dƒwiΩkona£ladowcze wyrazy. W│asna indywidualna wolno£µ. Analogia do wiersza ôKowalö.
ôEmir Rzywulskiö
Nawi╣zanie do romantyzmu. Podmiot m≤wi o potrzebie odrodzenia porzez zmiany (mesjanizm). Cechy to mΩcze±stwo, pokuta, rozw≤j intelektualny. Nale┐y siΩ rozwijaµ by odzyskaµ niepodleg│o£µ. Poeta wodzem narodu. Neoromantyzm.
ôFalaö
Fala to symbol duszy. W literaturze symbol to dwustopniowa konstrukcja jΩzykowa, s│owo lub zesp≤│ s│≤w oznaczaj╣ce zjawisko, osobΩ, przedmiot, pojΩcie abstrakcyjne. Opis tej fali odzwierciedla zjawisko przyrodnicze. Poeta traktuje falΩ jako osobΩ ┐yw╣ (animizacja), wyposa┐on╣ we w│a£ciwo£ci psychiczne. Narodziny - £mierµ. Podlega takiemu samemu cyklowi jak osoba ┐ywa. Obrazy:
Uto┐samienie istoty ┐ywej ze zjawiskiem przyrodniczym. Fala jest jedna z wielu, bez cech szczeg≤lnych. Og≤lno£µ i konkretno£µ. S╣ to cechy symbolicznej techniki. Wierny i konkretny opis. Interpretacja jest og≤lna i gramatyczna konstrukcja zda±. Zdania oznajmuj╣ce. Wiedza zawarta w zdaniu jest oczywista. Zdania dotycz╣ce duszy s╣ pytaj╣ce bo wszystko co jej dotyczy jest niejednoznaczne. Mo┐na to interpretowaµ na r≤┐ne sposoby. Fala mo┐e symbolizowaµ ┐ycie cz│owieka, rozw≤j tw≤rczo£ci, epoki literackiej, emocje (gniew), pragnienia, marzenia dochodz╣ce do jego zrealizowania. Symbol w literaturze nie daje siΩ wyja£niµ jednoznacznie. Symbol to mo┐liwo£ci interpretacyjne okre£lane przez charakter tekstu, kontekst pojawiania siΩ w tek£cie. Elementy tej techniki to wieloznactwo, konkretno£µ, og≤lno£µ, animizacja (nie zawsze).