Ibsen by│ Norwegiem, kt≤ry porzuci│ studia medyczne dla pisarstwa. Symbolizm, naturalizm, realizm to elementy wykorzystane przez ôDzik╣ KaczkΩö. Inne utwory Ibsena to ôUpioryö, ôWr≤g luduö, ôNora czyli dom lalkiö.
Zwi╣zki miΩdzy rodzinami:
Odpowiedzialno£µ skupi│a siΩ na starym Egdalu. Jego syn Hjalmar chcia│ przywr≤ciµ honor rodzinie. Cz│owiek przeciΩtny, mimo, ┐e ka┐dy widzia│ w nim indywidualistΩ. Zachowywa│ siΩ jak egoista oskar┐aj╣c rodzinΩ o zdradΩ, nie umia│ zachowaµ siΩ w towarzystwie. Nie panowa│ nad sob╣, nie przyznawa│ siΩ do ojca. Otoczenie przypisywa│o mu cechy w kt≤re nie wierzy│. Jako ojciec by│ kochaj╣cy, chcia│ zapewniµ c≤rce przysz│o£µ, c≤rka odwzajemnia│a jego mi│o£µ (serdeczne powitania). Zwi╣zek uczuciowy pomiΩdzy nimi by│ silny. »y│ jednak w £wiecie u│udy, nieprawdziwym. Tak samo ┐yje Egdal.
Gregers
Uwa┐a│ za przeznaczenie g│oszenie prawdy. Tylko przez prawdΩ i szczero£µ mo┐na ┐yµ we w│a£ciwy spos≤b. Hjelmar opuszcza dom, czuje siΩ oszukany, domy£la siΩ, ┐e Jadwiga nie jest jego dzieckiem. Polemika miΩdzy Gregersem, a Relingiem. Uwa┐a, ┐e ┐ycie opiera iΩ na prawdzie i szczero£ci. Idealista. Absolutysta moralny, nie widzi kompromisu. Reling inaczej patrzy na te sprawy. Uwa┐a, ┐e nale┐y czasem k│amaµ poniewa┐ cz│owiek wierzy w to co chce. Hjalmar wierzy, ┐e jest wynalazc╣. Pozwala mu to ┐yµ we w│asnym £wiecie. Prawda nie jest cz│owiekowi niezbΩdna, ludziom potrzebne s╣ z│udzenia. Gregers jest winny zniszczeniu rodziny. PrawdΩ postrzega jako co£ dobrego. Zwi╣zek ┐ony Hjalmara z ojcem Gregersa jest ma│o istotny. Nale┐y d╣┐yµ do prawdy lecz nie za cenΩ ludzkiego cierpienia. Prawda jako si│a niszcz╣ca. Gregers to fanatyk prawdy, a jakikolwiek fanatyzm jest z│em. Nie ogl╣da siΩ na krzywdy. Ludzie s╣ s│abi psychicznie i potrzebuj╣ z│udze±, marze±, kt≤re pozwalaj╣ cieszyµ siΩ ┐yciem.
ôDzika Kaczkaö to utw≤r realistyczny. Naturalizm i symbolizm. Realizm oparty na przeciΩtnej rodzinie, miΩdzy nimi zachodzi zwi╣zek przyczynowoskutkowy.
Naturalizm:
Symbolizm:
Relatywizm etyczny w ôZbrodni i Karzeö Fiodora Dostojewskiego
Relatywizm etniczny to wzglΩdno£µ warto£ci moralnych.
Powie£µ ta powsta│a w latach 1865-66.
T│em wydarze± jest obraz Petersburga, kt≤ry wytwarza i wp│ywa na nastr≤j ludzi ┐yj╣cych w nim. Dba autor o szczeg≤│y. Ukazane dwie czΩ£ci miasta:
Raskolnikow
Urodzi│ siΩ w biednej rodzinie szlacheckiej. Studiowa│ prawo, ale zmuszony jest je porzuciµ bo ma problemy finansowe. Jest nadziej╣ rodziny. Niezr≤wnowa┐ony psychicznie, wyobcowany, nie ma przyjaci≤│. Czuje siΩ kim£ lepszym. Hipochondryk. Jest ateist╣ mimo, ┐e wychowano go religijnie. Nie wierzy w Boga bo nie ma sprawiedliwo£ci. Wra┐liwy na niedolΩ innych. Osobowo£µ skomplikowana. Ma o sobie wielkie mniemanie, ale jest wra┐liwy - paradoks.
Spo│ecze±stwo dzieli siΩ na ludzi zwyk│ych i niezwyk│ych. Ci ostatni maj╣ prawo zbrodni, zmian prawa gdy┐ maj╣ predyspozycje. Ludzie normalni musz╣ podporz╣dkowaµ. Niezwykli mog╣ przekraczaµ prawo bo sami je ustanowii, mog╣ pope│niaµ zbrodniΩ, po£wiΩcaµ jednostkΩ dla ludzi. Naruszaj╣ stare prawa. Tworz╣ nowy £wiat, wiΩc mog╣ sobie na to pozwoliµ. Cel u£wiΩca £rodki. Oni mog╣ byµ mniej lub bardziej wybitni. Im ôlepsiö tym wiΩksze maj╣ prawa.
Pogl╣dy te zbieg│y siΩ z wypowiedzi╣ na temat Alony Iwanowny. Ograbia ona najubo┐szych. Jest sk╣pa, okrutna dla siostry. ôweszö. Jej zabicie to po┐ytek dla biednych. Rodia czu│ siΩ cz│owiekiem niezwyk│ym dlatego j╣ zabi│. Za jej bogactwo chce pomagaµ biednym. Intencje szlachetne i altruistyczne. Chce udowodniµ, ┐e jest nieprzeciΩtny. Por≤wnuje siΩ do Napoleona. Pragnie dowie£µ swego charakteru. Dla postΩpu ludzko£ci mo┐e zabijaµ. Oni decyduj╣ o losie innych ludzi - w│adcy przysz│o£ci. Zwykli ludzie s╣ materia│em spo│ecze±stwa.
Powie£µ o psychice zbrodniarza i o z│o┐onych motywach zbrodni
Motywy zbrodni
Chcia│ byµ wyrachowany i zimny, dbaµ o szczeg≤│y. Nie wytrzyma│ emocjonalnie tu┐ przed mordem. Zabi│ obie kobiety w szale i zdecydowaniu. Nie wszystko odby│o siΩ tak jak planowa│. Komplikacje przy ucieczce. îmierµ Lizawiety t│umaczy│ jako przypadkow╣ i konieczn╣ (musia│ m≤c uciec).
Cel mordu niespe│niony
Rola Soni
Uosobienie dobra. Jej zaw≤d to forma ofiary. Kocha ludzi, uwa┐a, ┐e ka┐dy jest potrzebny i nikogo nie nale┐y wywy┐szaµ. U£wiadomi│a niedorzeczno£µ idei Raskolnikowa. Wiedz╣c, ┐e jest niezbΩdna dla Rodii idzie z nim na zes│anie. Udowodni│a mu, ┐e nie ma altruizmu gdy w grΩ wchodzi cierpienie innych. Jej wp│yw skruszy│ op≤r Rodii. Pojecha│a za nim bo kierowa│ ni╣ mi│o£µ, dobro i szlachetno£µ. Odpowiedzialna za nawr≤cenie grzesznika.
Syberia
Zachodzi w nim przemiana wewnΩtrzna. Zaczyna czuµ potrzebΩ cz│owieka (SoniΩ). Czeka go ca│e ┐ycie, kt≤re spΩdziµ chce z Soni╣. Sta│ siΩ bardziej pokorny wobec ludzi i boga - mia│ cel ┐ycia. Z│o mo┐e zostaµ zniszczone przez dobro i szlachetno£µ, a nie przez przemoc.
Pocz╣tkowo Raskolnikow uwa┐a│, ┐e wolno£µ to prawo do czynienia wszystkiego. Po pewnym czasie zrozumia│, ┐e nie ma wolno£ci ca│kowitej bo trzeba braµ pod uwagΩ ograniczenia moralne. Rodia powr≤ci│ do Boga. Zalety Soni przypisywa│ religii w kt≤r╣ ona bezgranicznie wierzy│a. Jego pierwotna ideologia doprowadzi│a go do cierpienia, a on chcia│ byµ szczΩ£liwy. Widzia│ jej wewnΩtrzn╣ rado£µ i te┐ taki chcia│ byµ. Metamorfoza cz│owieka pogodzonego z natur╣.
Jest to krymina│ nietypowy bo ukazana jest psychika zbrodniarza i analiza zbrodni. Zbrodnia to pretekst do analizy postaw ludzkich wobec z│a. Powie£µ psychologiczna. Proces my£lowy i analiza postΩpowania.
Powie£µ polifoniczna jest prawie bez narratora. Charakterystyka poprzez dialogi.
WnΩtrze bohatera prezentowane jest przez wprowadzenie lustrzanych postaci realizuj╣cych dzia│anie.
Swidrygaj│ow
Sprytny, przebieg│y, zdemoralizowany, znudzony ┐yciem. Nagina prawo. Wyrachowany, rozpustny, lubie┐ny. D╣┐y do celu.
úu┐yn
Egocentryk, poczucie wy┐szo£ci, sk╣py i wiecznie niedowarto£ciowany. Lubi│ gdy kto£ by│ mu oddany, pokorny i pos│uszny. W│adczym, niegodziwiec, wyrachowany. Lubi│ manipulowaµ innymi, rz╣dny fortuny.
W momΩcie podjΩcia decyzji o morderstwie i wizyta u lichwiarki
Walka z wahaniem i jednoczesna pewno£µ postanowienia. LΩk obawa cia│a i emocji. Zabi│ w napadzie sza│u. OgarnΩ│a go panika wraz z roztargnieniem. Widok trupa napawa go groz╣. Przestaje my£leµ logicznie. Narasta│ w nim strach, ┐e kto£ go nakryje. Emocje stworzy│y urojenia. Zwraca uwagΩ na szczeg≤│y w przeb│ysku £wiadomo£ci. Obrzydzony czynem. Czuje roztargnienie po drugim morderstwie.
Anatomia zbrodni i psychika zbrodniarza
Anatomia zbrodni ukazana jest przez szczeg≤│owy opis mordu i psychiki mordercy. WewnΩtrzny sp≤r i reakcje po kilku dniach od morderstwa. »ycie z piΩtnem zbrodni. OdciΩcie od £wiata i rozpamiΩtywanie. Pragnie bez skutku zapomnieµ. Zachowuje siΩ jak opΩtany. Dzia│a w zamroczeniu, a kieruj╣ nim emocje. Chce ukryµ dowody, zmazaµ £lady mordu. Strach przed zdemaskowaniem. U innych w s│owach i czynach szuka aluzji. Podejrzliwy, zamkn╣│ siΩ w sobie. Osaczony. PosΩpny i ponury. Wola│ byµ sam. »y│ w ci╣g│e w niepewno£ci, histerii, skrajno£ci emocji. îwiadomy tej sytuacji. Samotny.
Porfiry i Rodia
Porfiry wprowadza RodiΩ w ob│Ωd. Prowadz╣ ci╣g│╣ walkΩ intelektualn╣. Rodia zdominowany jest przez emocje i nie m≤g│ racjonalnie rozpatrywaµ dyskusji. Porfidia by│ do£wiadczonym detektywem i zna│ reakcje mordercy na aluzjΩ. Rodia gubi│ siΩ we w│asnych s│owach i traci│ orientacjΩ. By│ atakowany i musia│ siΩ broniµ. Doprowadzi│o to do przyznania siΩ do winy. Nie wytrzyma│by d│u┐ej. Zachowa│ reszty dumy, nie wyrzeka siΩ swej wy┐szo£ci. Chce zako±czyµ ten rozdzia│ ┐ycia. Po przyznaniu siΩ do winy emocje odesz│y. Opowiada o wszystkim ze szczeg≤│ami. Pozbywa siΩ wiedzy o mordzie. Pozostaje pusty. R≤wnowaga psychiczna powraca.
Kara
Nietypowa skrucha. Nie potΩpia czynu, ale ma £wiadomo£µ, ┐e nie by│ do tego zdolny. Potem dopiero pod wp│ywem Soni jego pragnienie pokuty i kary powraca. M≤wi o rzeczach w s╣dzie, kt≤re mo┐e zataiµ i nieobwiniaµ siebie. M≤wi dok│adn╣ prawdΩ. DziΩki temu rehabilituje siΩ we w│asnych oczach. Powraca spok≤j sumienia. Powie£µ ta jest analiz╣ istoty kary.
ôLord Jimö - Joseph Conrad (Korzeniowski)
Korzeniowski m│odo siΩ usamodzielni│. W wieku 38 lat zadebiutowa│ jako literat. W literaturze istnieje jako J≤zef Conrad. W £wiecie powie£ci jego si│╣ napΩdow╣ jest zbi≤r wydarze±. îledzenie wewnΩtrznych filozofii cz│owieka, poznanie prawdy o nim. Trudne w odbiorze.
Syn proboszcza. Jeden z piΩciu syn≤w. Nauczy│ siΩ sumienno£ci i rzetelno£ci. Czyta│ literaturΩ przygodow╣, by│ sk│onny do marzycielstwa. Poci╣ga│o go morze by│ ogarniΩty ┐╣dz╣ prze┐ycia przyg≤d. My£li, ┐e morze czyni z cz│owieka silnego i odwa┐nego mΩ┐czyznΩ. Kszta│ci│ siΩ w kierunku marynarki. Po sko±czeniu szko│y zosta│ oficerem i praktykowa│ na statku. Podczas praktyk wydarzy│ siΩ wypadek, a on nie m≤g│ braµ udzia│u w akcji ratunkowej. Nie zd╣┐y│. Czu│ siΩ zawiedzony, pokrzywdzony, gorszy, straci│ okazjΩ na sprawdzenie siΩ. Zosta│ oficerem i zaci╣gn╣│ siΩ na statek. Po wypadku przebywa│ w szpitalu. Zosta│ pierwszym oficerem na ôPatnieö. Stary, z┐arty rdz╣ parowiec. Za│oga to ludzie nieodpowiedzialni i rozpijaczeni. Kapitanem Niemiec. By│ on niemi│y. Mechnik by│ szubrawcem. Byli bez honoru i zasad. Nie dbali o za│ogΩ. Niedbali w zawodzie. Pewnego razu statek wype│nili pielgrzymi (Maleje). By│ statek przeci╣┐ony (800 os≤b). Statek wpad│ na co£. Utworzy│a siΩ dziura, przez kt≤r╣ dosta│a siΩ woda. Podejrzewano, ┐e by│ to wrak statku. Wszyscy byli pogr╣┐eni we £nie. Za│oga gdy zorientowa│a siΩ w sytuacji postanowi│a ratowaµ siebie. Wpadli w panikΩ, a Jim przygl╣da│ siΩ temu. W ostatniej chwili wskoczy│ na │≤dƒ odp│ywaj╣c z nimi. My£leli, ┐e statek zaton╣│. Decyzja Jima by│a bezwolna i nie£wiadoma. Skoczy│ nie my£l╣c o tym, by│ przera┐ony pod wp│ywem emocji. Uleg│ panice, chwili, impuls, odruch, kt≤ry zaci╣┐y│ na jego dalszym losie. Brak usprawiedliwienia dla ucieczki za│ogi. Na szczΩ£cie nikt nie uton╣│, odratowano wszystkich. Wina pozosta│a. Statek odratowany by│ dowodem ich winy - sprzeniewierzenie siΩ kodeksu marynarzy. Jedynie Jim poczuwa│ siΩ do odpowiedzialno£ci. Stawia siΩ do s╣du, odpowiada na pytania, przyjmuje sw≤j los. By│ honorowy, mia│ wyrzuty sumienia i zasady. Nie chcia│ byµ traktowany jak pozosta│a, za│oga. Mia│ £wiadomo£µ winy. Podda│ siΩ, poni┐y│. Stawi│ na s╣d. Wyrok - pozbawienie dyplomu oficerskiego. Nie m≤g│ p│ywaµ, wykonywaµ tego zawodu. Kara niewystarczaj╣ca. We w│asnym sumieniu chce rehabilitacji za nie moc opanowania w│asnego strachu. Dalsze losy to rehabilitacja, pozyskanie zaufania innych ludzi. Tu│aczka, wΩdr≤wka, zmiana pracy. WszΩdzie jest prze£ladowany przez z│╣ legendΩ. Jim chce zapomnieµ, ale wszΩdzie spotyka kogo£ kto przypomina mu o tej tragedii. Czuje siΩ szykowany i pogardzany. Ucieka od przesz│o£ci. Nie widzi zrozumienia u nikogo. Ucieka od wspomnie±. Pr≤by swe zaczyna ci╣gle od nowa. Zdobywa zaufanie jako nieznany cz│owiek, nie chce by go os╣dzano przez pryzmat wydarze± na ôPatnieö. Chce pokazaµ siΩ takim jakim jest. Nie chce by cie± z przesz│o£ci przykrywa│ teraƒniejszo£µ. Szuka odkupienia win. Surowa ocena samego siebie. Marlow umo┐liwia wyjazd Jimowi do Patusanu. Wyspa dziewicza nie znana ludziom. Tam mo┐e siΩ odnaleƒµ na nowo. Widzi dla siebie szansΩ. Zdobywa zaufanie, formuje spo│eczne rz╣dy. Niszczy wyzysk. Stworzy│ pa±stwo gdzie rz╣dzi│ sprawiedliwie, zdoby│ powa┐anie i szacunek podw│adnych. Ludzie ┐yli szczΩ£liwie. Czu│ siΩ on tam znakomicie. Czu│ siΩ kochany i potrzebny. Od niego zale┐a│o ┐ycie ludzi. Pomaga│ i opiekowa│ siΩ imi. Uwa┐ano go za mΩdrca, radzono siΩ go. Bez Jima tubylcy stawali siΩ bezradni. Darzono go zaufaniem i szacunkiem. Mia│ autorytet. Bezgranicznie mu wierzono. Brawn to przyw≤dca korsarzy. Chcia│ ograbiµ Patusan. Jim nie pozwoli│ na atak. Zawierzono jego do£wiadczeniu. Brawn wykorzysta│ sytuacjΩ i ich zaatakowa│. Zabi│ Daina Warisa, przyjaciela Jima. Brawn wykorzysta│ zaufanie i dobroduszno£µ Jima. Chcia│ on pu£ciµ pirata bo ten pozna│ prawdΩ. Dobre intencje Jima nie uda│y siΩ. Po £mierci przyjaciela, Jim wyrusza do Daromina, kt≤ry go zabija. Wiedzia│ Jim o takiej mo┐liwo£ci bo Daromin bardzo kocha│ syna. Czu│ siΩ on odpowiedzialny, przyt│acza│a go ponownie wina. Kolejna pora┐ka. Sam wymierzy│ sobie karΩ. DecyzjΩ tΩ podj╣│ bo sumienie zawsze mu towarzyszy│o. Nie uciek│by od wspomnie±. Cz│owiek honoru, chcia│ udowodniµ, ┐e nie boi siΩ odpowiedzialno£ci. Ostatni akt odwagi. Nie pomy£la│ o ludziach, kt≤rzy go kochali (patusa±czycy). Klejnot zosta│ sam, bezbronna postaµ tragiczna. Niezale┐nie od wyroku cierpia│by. Zmarnowa│ nadzieje. Marlowa. Obawia│ siΩ wyrzut≤w i zmaga± moralnych. Nie by│ na tyle silny by rozpoczynaµ na nowo swoje ┐ycie. Sytuacja bez wyj£cia. Powie£µ ta sk│ania do refleksji nad w│asn╣ moralno£ci╣. Trudem wyboru. Z│o i odkupienie win. Kompozycja luƒna. Powie£µ Jima jest pretekstem do wybor≤w moralnych. Subiektywizm wniosk≤w. Wiele narrator≤w, osobiste refleksje, r≤┐ne spojrzenia. Dociekliwo£µ i dok│adno£µ. ChΩµ dotarcia do prawdy. Zaburzenie chronologii (dygresje, epizody).
ôMoralno£µ pani Dulskiejö - Gabriela Zapolska
Gabriela Zapolska w swojej tw≤rczo£ci ukazywa│a portrety psychologiczne kobiet. Dostrzega│a wszelkie warto£ci. Utwory jej to wierny dokument epoki. Portrety te poddawane by│y wnikliwej analizie sfery duchowej.
Aniela Dulska
W pierwszym wra┐eniu uwa┐ana jest za brudn╣, niesympatyczn╣ kobietΩ. Wci╣┐ krzyczy lub m≤wi podniesionym g│osem. Obraz antysympatyczny. W jednej chwili mo┐e zrobiµ wiele czynno£ci. Dla go£ci przebiera siΩ. »╣dna w│adzy nad swoj╣ rodzin╣. Sk╣pa, nic j╣ nie obchodzi. Zawsze ma byµ tak jak ona chce. Uznaje tylko swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. Dostosowuje siΩ do sytuacji. Powierzchowna i egoistka. Ob│udna, zak│amana, konieczno£µ pozor≤w. »yje w czterech £cianach, oszczΩdza. Nie chodzi do teatru, nikogo nie zaprasza, kontroluje finanse domowe, podwy┐sza czynsz domowy, trzyma magiel w sieni. Sk╣pa do ohydno£ci, ob│udna postawa, brudy pierze pod w│asnym dachem. W s│u┐╣cych nie widzi ludzi. Interesuj╣ j╣ tylko pieni╣dze, oszczΩdza wiΩc na wszystkim i wszystkich.
Jest to ┐ycie w ob│udzie, fa│szu i ograniczeniu. Jest to spos≤b bycia Anieli Dulskiej. Zak│amanie i niechΩµ do szczero£ci. Tak╣ postawΩ zaczΩto nazywaµ Dulszczyzn╣. Skrywanie prawdziwych my£li, odczuµ, przekona± pod pozorami. Sk╣pstwo. Moralno£µ pozor≤w bo dostosowuje zasady do og≤│u/ Pozorna moralno£µ - Dulska udaje wielk╣ damΩ, a w domu jest inna. Moralno£µ na pokaz, stwarza ona pozory, przedstawia siebie jako osobΩ estetyczn╣. Kryteria jej postΩpowania s╣ cyniczne i wyrachowane.
Felicjan Dulski
Jest podporz╣dkowany swojej ┐onie. Nie zgadza siΩ z ni╣, ale jest obojΩtny. Ignoruje j╣, ucieka w milczenie. Zw╣tpi│ w mo┐liwo£ci odmiany ┐ony. ôA niech was wszyscy diabli !!!ö
Zbyszek
Ma inn╣ postawΩ. Jest zbuntowany, zabawia siΩ, celowo szokuje i jest zaczepny, wulgarny i prowokuj╣cy. Aniela zaplanowa│a jego ┐ycie. Juliasiewiczowa chcia│a pokazaµ mu prawdΩ, ┐e bΩdzie siΩ on musia│ troszczyµ i k│opotaµ. Ukaza│a mu prawdziwe ┐ycie, widmo odpowiedzialno£ci, nΩdzΩ. Jest ko│tunem i jest tego £wiadom. Jest s│aby, ale chce walczyµ ze swoim ko│tu±stwem. Krytykuje matkΩ.
Mela
Te┐ siΩ nie zgadza. Te┐ siΩ poddaje by ┐yµ przyjemnie. Nie buntuje siΩ. Postaµ tragiczna bo jest naiwna i dobra i nie orientuje siΩ w jakiej atmosferze moralnej ┐yje.
Hesia
Podobna do matki. Pogardza Hank╣, bije j╣ i siΩ z niej wy£miewa. Ma ju┐ wypaczony charakter. Nikim siΩ nie interesuje. Lubi tylko ta±ce, stroje i student≤w.
Dulscy mieli byµ typow╣ rodzin╣ filistr≤w. Zapolska stworzy│a i komedie i tragedie. Sztuka naturalistyczna. ôMena┐eria ludzkaö. Ods│ania ona temat dra┐liwy, postawa obiektywna, fotograficzna dba│o£µ obyczajowa.
S╣ tu bohaterowie z ni┐szych sfer (Hanka, Kucharka), szczegu│owe didaskalia. Poruszy│a tematy wstydliwe. »ycie ich jest motywowane biologicznie (dulszczyzna dziedziczna). Tylko silni mog╣ przetrwaµ, a s│abi przegraj╣.