ôWeseleö wyspa±skiego jako dramat symboliczny

Stanis│aw Wyspia±ski - charakterystyka

Stanis│aw Wyspia±ski reprezentuje dramat symboliczny. Debiut wi╣za│ siΩ z utworem ôWarszawiankaö. By│ to tekst realistyczny bez element≤w symbolicznych. Inne utwory to ôWeseleö, ôWyzwolenieö. Dramaty ludowe o tematyce wsp≤│czesnej to ôSΩdziowieö, ôKl╣twaö. Dramaty o temacie antycznym to ôAchillesö, ôProtesilos i Laodamiaö. Nawi╣zanie do powstania listopadowego w ôNocy listopadowejö i ôLeleweluö. Mia│ wielostronne zainteresowania. Wszechstronnie dzia│a│ i by│ pracowity. Dramat ôWyzwolenieö to utw≤r wsp≤│czesny. Uwa┐any jest za jego jeden z najlepszych utwor≤w. Oryginalny kszta│t. G│≤wny bohater Konrad jest re┐yserem przedstawienia. W krΩgu wydarze± utworu pojawiaj╣ siΩ sprawy Polski i polityki. Konrad podobny jest do Wyspia±skiego, kt≤ry przyby│ by wyzwoliµ ludzi z mit≤w, legend od narzuconego pewnego sposobu my£lenia. Jest autorem r≤┐nych luƒnych wierszy o charakterze osobistym. Autor poemat≤w i didaskali≤w (np. w ôWeseluö, pisane s╣ wierszem i traktowane s╣ jako oddzielny utw≤r liryczny). Oryginalny malarz. Malowa│ portrety dzieci i cykl macierzy±stwo. Uprawia│ malarstwo sztalugowe czyli w pracowni. U┐ywa│ farb pastelowych. Uprawia│ rysunek pi≤rkiem, kredk╣ i wΩglem. Zajmowa│ siΩ te┐ malarstwem £ciennym - Polichromie. Projektowa│ meble, witra┐e, tkaniny, elementy u┐ytkowe. Wykonywa│ kilka p│askorzeƒb i litografii (rzeƒbienie rysunku w metalu, a p≤ƒniej odbicie na papierze). Jego dzia│a sztuki nie nale┐y rozdzielaµ jest to bowiem wizja pewnej cas│o£ci - ôTeatr m≤j widzΩ ogromnyö. Wizje teatralne. Munumentalizm syntetycznych wizji.

ôSkarby Sezamuö to jeden z obraz≤w Wyspia±skiego - najwiΩkszy. ú╣czy w nim dwa £wiaty. Reprodukcje jedynie fragment≤w obrazu. Oddzia│ywuje nastrojem, tajemniczo£ci╣ i groz╣.

Do napisania tego utworu zainspirowa│o go wesele i £lub przyjaciela. W Krakowie, w pierwszym okresie impresjonizmu, m│odzie┐ zainteresowa│a siΩ £wiat│em. Malowali czΩsto za miastem wykorzystuj╣c elementy £wietlne. Ludzie z pod Krakowskich wsi uchodzili za szczerych, uczciwych, malowano ich portrety. Moda na styl ludowy - ôludomaniaö czyli bratanie siΩ z ch│opami. Arty£ci skierowali siΩ w stronΩ ludu, chcieli dotrzeµ do ich szczero£ci i moralno£ci. W 1920 roku Boy-»ele±ski napisa│ ôPlotkΩ o ôWeseluöö by zachowaµ dla potomno£ci jak dosz│o do powstania tego dzie│a. W ôWeseluö umie£cil ludzi, kt≤rych zna│ - ich odpowiedniki:

1. Gospodarz - W│odzimierz Tetmajer, malarz
2. Gospodyni - Anna Miko│ajczyk≤wna
3. Pan M│ody - Lucjan Rydel - gadu│a
4. Pani M│oda - Jadwiia Miko│ajczyk≤wna
5. Radczyni - profesor Doma±ska
6. Haneczka - Hanna Miko│ajczyk≤wna
7. Nos - Noskowski
8. Dziennikarz - Starzewski
9. Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer
10. Zosia i Maryna - c≤rki lekarza - Pore±skie
11. Klimina - swatka
12. Czepiec - amant wiejski

îlub ten by│ szokiem dla spo│ecze±stwa krakowskiego. Mieszkali w Bronowicach, gdzie toczy siΩ akcja utworu. Skandal. Wyspia±ski by│ na tym £lubie. Fascynowa│a go prostota, ┐ycie zamieni│ w poezjΩ. Ka┐da postaµ ma znane cechy. Prapremiera by│a skandalem bo sztuka by│a nietypowa (gwara ludowa), wystawiono j╣ w Teatrze Starym. Na afiszu chcia│ podaµ prawdziwe nazwiska. Wiele os≤b opu£ci│o salΩ.

Akcja utworu dotyczy dw≤ch stan≤w. Inteligencji ze strony pana m│odego oraz ch│opstwa ze strony panny m│odej. Brak przedstawicieli arystokracji czy proletariatu. Wyr≤┐nia siΩ tu dwa rodzaje scen:

1. realistyczne - osoby, bohaterowie tworz╣ nurt satyryczny
2. symboliczno-irracjonalne - obok realistycznej rzeczywisto£ci wystΩpuje metafizyka, osoby-duchy. Ukazane uczucia konkretnych os≤b.

Ze scen realistycznych wyczytaµ mo┐na stosunek Wyspia±skiego do zjawisk i uczuµ.

Stosunek przedstawicieli inteligencji do ch│op≤w

Zwracanie uwagi na piΩkno zewnΩtrzne. Pan M│ody odnalaz│ tu ┐yw╣ urodΩ, odnajduje tu ┐ycie, spontaniczno£µ, chodzi mu g│≤wnie o wygl╣d. Stylizuje siΩ zewnΩtrznie (chodzi boso, z go│╣ g│ow╣). Zwraca uwagΩ na ubi≤r panny m│odej. Zafascynowany swym strojem, kt≤ry i tak zrzuci. Fascynacja dƒwiΩkami muzyki ludowej. Nie zna ch│opskich obyczaj≤w, np. Dziennikarz lekcewa┐y│ ch│op≤w. Nie zna ┐ycia na wsi. Inteligencja nie liczy siΩ z prawami ch│opskimi. Zapominaj╣ o niedawnej przesz│o£ci, o powodach krwawego wyst╣pienia ch│op≤w. Nie interesuje go, ┐e ch│opi s╣ ┐╣dni w│adzy. Chce tylko odpoczywaµ. Idealizacja ch│op≤w i ich ┐ycia wiejskiego. My£li on, ┐e ┐ycie to siedzenie w£r≤d zieleni, odnajduje tu ucieczkΩ od codzienno£ci. M≤wi o pospolito£ci, o swym pokoleniu, ┐e s╣ przeklΩci, ubezw│asnowolnieni, dekadenci. To co ludzie z miasta widz╣ na wsi to fantastyczne poszukiwanie celu i sensu ┐ycia. Odmiany od pospolitej czΩ£ci mieszczucha. Podoba im siΩ wie£ od£wiΩtna, kolorowa, bez ciΩ┐kiej pracy. Nie dociekaj╣ marze± ch│opskich. Nie interesuje ich to. Podoba im siΩ powierzchowno£µ. Ch│opi to widz╣ i rozumiej╣. Czepiec widzi to nieszczere bratanie siΩ z ch│opami. »yd te┐ traktuje tΩ stylizacjΩ za zabawΩ, ba│amuctwo w wielkim stylu. Jest to szopka, chwilowy kaprys, znudzeni s╣ bowiem zwyk│ym ┐yciem. Ch│opi odczuwaj╣, ┐e nie s╣ rozumiani, czuj╣ obco£µ. Ch│opi nie s╣ ufni.

Inteligencja

1. Niezdolni do czynu. Pomimo ataku ch│op≤w na szlachtΩ, bawi╣ siΩ razem z nimi, chwilowo zapomnieli o tym wydarzeniu.
2. Przeklinaj╣ przesz│o£µ, ale nic nie robi╣. »a│uj╣ tego co by│o lecz nic nie robi╣ by to zmieniµ. Uwa┐aj╣, ┐e poprzez przesz│o£µ s╣ niewolnikami.
3. Brak aktywno£ci dzia│ania. Dziennikarz wspomina dzwon Zygmunta, stare stroje. Wszystko u£pione. Inteligencja czeka na co£ lub na kogo£.
4. Pospolici, niedojrzali politycznie. Np. Gospodarz powierza r≤g Ja£kowi, a to przecie┐ on mia│ na nim graµ.
5. Pogarda dla wsp≤│czesnych. Pokolenie skazane na degeneracjΩ, tylko sztuka, a ona te┐ nie jest na czasie. Poezja nie o tym co ┐ywotne - spokojna jest. Usypia, znieczula, nie pobudza emocji, kt≤re maj╣ byµ domen╣. B│ahe sprawy s╣ poruszane. Utwory s╣ identyczne. Powierzchowna, bezideowa, s│owa bez pokrycia. Nie zmieniaj╣ siΩ w czyn. Opiesza│a poezja.

Ch│opi

1. Gotowi do walki, ale potrzebuj╣ przyw≤dcy
2. Podatni na walkΩ chΩtnie bΩd╣ uczestniczyyµ w dzia│aniu
3. ZawziΩci, odwo│uj╣ siΩ do chlubnych kart historii
4. Z┐yci ze sob╣. Oczekuj╣, ┐e kto£ poprowadzi ich do walki. Ch│op czuje potrzebΩ dzia│ania, decyzjΩ o podjΩcie dzia│a± pozostawia inteligencji. ChΩtni do walki, ale mierzi ich apatia.
5. Uwa┐aj╣, ┐e ludzi z miasta trzeba trzymaµ kr≤tko by nie przejΩli kontroli nad ch│opami
6. Widz╣ w│asn╣ potΩgΩ, ale nie s╣ przygotowani bo warto£ci materialne stanowi╣ dla nich wiΩksze znaczenie.
7. Nie umiej╣ dobrze gospodarowaµ i zaci╣gaj╣ d│ugi
8. Nie boj╣ siΩ zawstydziµ pan≤w, nieufni, krytycznie nastawieni do inteligencji.
9. Otwarci, spontaniczni, szczerzy w reakcjach, garn╣ siΩ do wiedzy, znaj╣ sw╣ potΩgΩ i moc, warto£µ. Garn╣ siΩ do dzia│ania, ale nie doro£li do czynu. Zapalni jak s│oma. Trzeƒwo i realnie oceniaj╣.
10. Skorzy do b≤jek, porywczy, d╣┐╣ do bogactwa, staj╣ siΩ pr≤┐ni.

Podczas wesela spotykaj╣ siΩ dwa r≤┐ne £wiaty. Ludzie ci nie potrafi╣ siΩ porozumieµ. Prowadzi to do rozbie┐no£ci, do oceny przesz│o£ci i r≤┐nego widzenia narodu. Ch│opi skorzy do dzia│ania, konkretnej walki, ale to inteligencja ma przodowaµ bo ch│opi s╣ za s│abi. ôWeseleö to satyra na wsp≤│czesno£µ. Nie zdolno£µ do czynu ca│ego pokolenia. Rzekomy solidaryzm. Stylizowanie siΩ na poszczeg≤ln╣ modΩ. Pod mask╣ przyjaƒni i braterstwa kryje siΩ niechΩµ, urazy, nie zrozumienie.

Symbole w ôWeseluö

Po koniec aktu I m│oda para zaprasza na wesele chocho│a, kt≤ry przybywa. Jest on tw≤rc╣ uroje±. W utworze tym wystΩpuj╣ trzy rodzaje symboli:

1. rzeczy
2. postaci
3. sceny

Chocho│ rzuca czar na zebranych, budz╣ siΩ w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnie±.

Widmo

Narzeczony Marysi, kt≤ry zmar│ na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przyby│ na wesele. RozpamiΩtuje chwile gdy byli razem, gdy istnia│a miΩdzy nimi jaka£ wiΩƒ. Jest to upostaciowanie wnΩtrza Marysi. Z jednej strony cieszy siΩ ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodzi│a siΩ z jego £mierci╣. Jest to symbol utraconej mi│o£ci. Marysia przypomina sobie te chwile i boi siΩ stabilizacji z mΩ┐em. Nie wie czy ma zostaµ z Wojtkiem,. Wesele sprowokowa│o j╣ do tych rozwa┐a±. Raz siΩ cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.

Sta±czyk

Dziennikarz ôCzasuö nale┐y do organizacji ôSta±czyk≤wö. Sta±czyk to symbol m╣dro£ci. G│os wewnΩtrzny dziennikarza. Wie on, ┐e dziennikarz jako inteligent powinien przewodziµ narodowi. Jest te┐ symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpiecze±stwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi s│owne deklaracje. Przyznaje siΩ do bezczynno£ci, obwinia za sytuacjΩ przesz│o£µ. Jawi siΩ jako dekadent, pragnie £mierci i to jest jego s│owna deklaracja. Sta±czyk przypomina czasy Jagiellon≤w. Nie wierzy w deklaracje spo│eczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrz╣sn╣µ spo│ecze±stwem, by wyrwaµ ich z marazmu. Cena jest £wiΩto£µ tradycji. Nie widzi przysz│o£ci dla Polski widzi, ┐e z│╣ obra│ drogΩ. Sta±czyk wrΩcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyra┐a pogardΩ dla bratania siΩ z ludem. Widzi fa│sz solidaryzmu. Sta±czyk to jego sumienie i dla tego z ironi╣ wrΩcza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przyw≤dca narodu.

Rycerz

Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnie± poety. Poeta ma odczucie si│y. Dekadentyzm, a poeta tΩskni do mocy i si│y. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwyciΩstwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetΩ nΩdzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagie││y. Poeta ma szansΩ prowadzenia ludu do walki. Os╣dzona jest zdegenerowana poezja m│odo polska. Poeta nie chce napisaµ wielkiego dzie│a. Poeta nie jest w stanie podo│aµ przyw≤dztwu narodu. Rycerz to symbol si│y poezji oddzia│uj╣cej na spo│ecze±stwo.

Hetman

Duch hetmana Branickiego, kt≤ry gardzi│ ch│opami. Symbol fa│szu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan m│ody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad ch│opami. Polska mu nie pomo┐e bo zaprzeda│ on kraj szatanowi. Pan m│ody ┐eni╣c siΩ z ch│opk╣ zdradzi│ sw≤j stan. T│umaczy mu, ┐e to moda, a nie szczere bratanie siΩ z ludem.

Upi≤r

Jakub Szela stan╣│ na czele powstania ch│opskiego. Jest on ca│y we krwi bo wielu zabi│. Chce siΩ obmyµ wod╣. Dziad stara siΩ go odpΩdziµ. Upi≤r jako zimny trup. Dla Szeli wa┐ne s╣ dobra materialne. Przypomina, ┐e bratanie siΩ ch│op≤w i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach.

Wernyhora

Ofiarowuje z│oty r≤g gospodarzowi. Zszed│ on z obrazu Matejki. Przewiduje przysz│o£µ. Zwiastun czynu i niepodleg│o£ci.

1. Z│oty r≤g to symbol walki, znak czynu, ma ruszyµ spo│ecze±stwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz odda│ r≤g Ja£kowi, kt≤ry go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm ch│opstwa. Nie spe│ni siΩ to.
2. Czapka z pi≤r to symbol przywi╣zania do rzeczy b│achych i matrerialnych. Ostrze┐enie by nie przek│adaµ warto£ci prywatnych nad pa±stwowe.
3. Sznur to symbol niewoli
4. Dzwon Zygmunta symbol wielko£ci Polski
5. Kosy nasadzone na sztorc to mit rac│awicki, gotowo£µ walki
6. Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej

Ponownie pojawia siΩ chocho│, kt≤ry jest symbolem ca│ego narodu. Scena najbardziej smutna. Go£cie weselni symbolizuj╣ nar≤d, chata to Polska w kt≤rej krzy┐uj╣ siΩ wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i przesz│o£ci. ôWeseleö to diagnoza polskiego spo│ecze±stwa. Ko±cowy taniec chocho│a to kwintesencja my£li zawartej w utworze. Krzak bez ┐ycia otulony s│om╣ na zimΩ. Oznacza u£pione warto£ci narodu. Na wiosnΩ siΩ obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodleg│o£ci.

Artyzm w ôWeseluö

S╣ tu dwa r≤┐ne w╣tki sceniczne:

1. realistyczne
2. wizyjno-symboliczne

Fina│ polega na spleceniu obu w╣tk≤w. Zro£niΩcie komedii obyczajowo spo│ecznej. Wyspia±ski to satyryk ideolog i wieszcz. Poezja okresu M│odej Polski wytwarza nastr≤j. W ôWeseluö mamy do czynienia z nastrojem sztuki:

• Malarstwo

1. W wypowiedziach, np opis stroju panny m│odej
2. Didaskalia - jest tu impresjonizm czyli:

• precyzja operowania barw╣
• zatarcie szczegu│≤w
• gra £wiat│a

1. Rola £wiat│a: odbijanie siΩ go od twarzy. Osoby zmieniaj╣ cienie co umo┐liwia gra £wiat│a
2. Barwy o charakterze symbolicznym
3. Didaskalia, pisane du┐╣ liter╣. îwiat│o i czar. Symbolem jest wstawanie nowego dnia, czas ten nie stanie siΩ bo Jasiek zgubi│ z│oty r≤g.
4. Wa┐ne s╣ elementy plastyczne

• Muzyka

1. weselna
2. chocho│a
3. zawodzenie wiatru
4. odg│osy ta±cz╣cych ludzi
5. odg│osy wsi (pianie koguta)
6. tΩtent konia
7. cisza
8. szelest s│omy chocho│a
9. £wiergot ptak≤w
10. piosenka Ja£ka
11. melodyjno£µ utworu, liczne powt≤rzenia

Elementy te po z│╣czeniu tworz╣ pewien nastr≤j

Akt I to rozmowy o rzecach b│achych, mi│ostki, flirty. Motyw polityczny i rozmowa o niej. Motyw sztuki i poezji. Rozmowa o nich.

- ch│opi ubrani na kolorowo

- inteligencja: panowie na czarno, panie na bia│o

Akt II to zmiana nastroju. Inaczej siΩ m≤wi w tym akcie. S│owa dosadne i dobitne. W ciemno£ci pojawiaj╣ siΩ osoby dramatu. S│ychaµ skrzypienie pod│ogi, nastr≤j grozy i tajemnicy.

Akt III oparty na poczuciu nie mocy. Nastr≤j otΩpienia i apatii. Oczekiwanie na cud. Nastr≤j podkre£la jako£µ s│≤w. Uwa┐ne wypowiedzi. Pok≤j jest ciemny to £wit zmienia sytuacjΩ.

Utw≤r poprzez syntezΩ sztuk w po│╣czeniu z wydarzeniami zmierza nastr≤j z aktu do aktu. Akt II to rozpamiΩtywanie, rozmowa samego ze sob╣. Akt III to marazm, niemoc, zmΩczenie i otΩpienie. W ôWeseluö mamy przewidziane przez aktora intencje autorskie. Sens komediowy i metaforyczny.

Dramat romantyczny - por≤wnanie z ôDziadamiö

Te podobie±stwa to £wiadomy zabieg autora. Chcia│ uwydatniµ problem o kt≤rym m≤wi, pokazaµ, ┐e kto£ ju┐ poruszy│ ten problem. Mimo klΩsk trzeba pr≤bowaµ dalej. ôDziadyö m≤wi╣ o problemach patriotycznych, narodu. Nie chce by by│a to plotkarska tre£µ o weselu Rydla. G│Ωbokie przemy£lenia. ôWeseleö na r≤wni z ôDziadamiö. Tekst oparty na sytuacji bie┐╣cej. Dotyczy ca│ego narodu. Tak to odebrano. Wyspia±ski nazwany zosta│ ôczterdzie£ci i czteryö. Zosta│ wieszczem.