Reymont zaj╣│ siΩ tematem wsi i ┐yciem ch│op≤w. Dostrzeg│ on pewien moment dziejowy i chcia│ go ukazaµ w ksi╣┐ce.
Prze│om XIX i XX wieku to r≤┐ne procesy zachodz╣ce na wsi. Dawna struktura wsi przestaje siΩ liczyµ, odchodzi w przesz│o£µ. Pojawiaj╣ siΩ ludzie bardziej £wiatli, rozwiniΩci narodowo£ciowo, maj╣cy ┐╣dania co do swego ┐ycia i oczekiwania od narodu. W swej tetralogii Reymont zwr≤ci│ uwagΩ na problemy wsi.
Kompozycja utworu to cztery pory roku. Okres od ko±ca wrze£nia do ko±ca sierpnia (10 miesiΩcy). Ukazana jest pe│nia zada± gospodarskich stanowi╣cych ┐ycie ludzi wsi, r≤┐ne formy obrzΩdowo£ci ludowej i religijnej. Utw≤r pokazuje zale┐no£ci ┐ycia cz│owieka od rytmu natury, nierozerwalny zwi╣zek przyrody i jej wymog≤w z ludzkim ┐yciem.
Ta kompozycja kszta│tuje rozleg│o£µ ujΩcia tematu. Jest syntez╣, ka┐de 10 miesiΩcy tej wsi lub innej bΩd╣ podobne. îwiΩta, prace gospodarskie, obrzΩdy bΩd╣ siΩ powtarza│y, zgodnie z rytmem przyrody. Reymont stworzy│ syntezΩ ┐ycia ludzi wsi.
Narrator jest tu specyficzny. Narrator podstawiony. Nie nale┐y on do £wiata przedstawionego w utworze, nie bierze udzia│u w akcji, ale mamy o nim pewn╣ wiedzΩ. Cz│owiek znaj╣cy wie£ i zaanga┐owany w jej sprawy. Pragnie jak najlepiej wyraziµ my£li i uczucia bohater≤w. Ma wgl╣d w odczucia i emocje. Opisuje wydarzenia od wewn╣trz. Zmienia on czasem si│Ω i natΩ┐enie zainteresowania np. w s╣dzie narrator bardzo siΩ emocjonuje, wchodzi w tΩ atmosferΩ, czasem z wnikliwo£ci╣ przygl╣da siΩ jednostce np Antek w ko£ciele (z punktu widzenia tej postaci). Narrator mo┐e te┐ dystansowaµ siΩ od wydarze±. Nie wyra┐aj╣c uczuµ i emocji. JΩzyk narratora to stylizacja gwarowa.
JΩzyk Reymonta jest jego w│asnym, indywidualnym tworem, nie odpowiada ┐adnej z istniej╣cych gwar choµ najczΩ£ciej korzysta z zasob≤w gwary │owickiej, gdy┐ z tych stron pochodzi. Takie postΩpowanie mia│o na celu nie umieszczanie w konkretnym miejscu akcji. Pod wzglΩdem jΩzykowym nie jest to dzie│o jednolite. W dialogach autor maksymalnie zbli┐a siΩ do gwary, dbaj╣c o komunikatywno£µ. W wypowiedziach narratora mniej jest element≤w gwarowych, w partiach opisowych narrator czΩsto rezygnuje z gwary na rzecz piΩkna polszczyzny.
Akcja utworu te┐ jest nietypowa bo nie rozwija los≤w jednostki, ale prezentuje og≤lny zarys ┐ycia spo│eczno£ci Lipieckiej. Mamy do czynienia z bohaterem zbiorowym mimo, ┐e kilka postaci wysuwa siΩ na pierwszy plan. Brak jednak bohatera g│≤wnego. Brak centralnego w╣tku, istnieje zestaw w╣tk≤w g│≤wnych.
Tom 1 (Jesie±) - Maciej Boryna, Antek, Kuba
Tom 2 (Zima) - Hanka, mi│o£µ Antka i Jagny
Tom 3 (Wiosna) - Hanka, Antek, chory Boryna
Tom 4 (lato) - Antek, Jagna, Hanka
Poprzez swoj╣ typowo£µ w╣tki te s╣ charakterystyczne dla zbiorowo£ci wiejskiej. Z nimi wi╣┐╣ siΩ g│≤wne problemy poruszone przez autora: sp≤r pokoleniowy o ziemiΩ, problematyka rodziny wiejskiej-spoisto£µ, solidarno£µ, problem autorytetu gospodarza, przewodzenie w£r≤d zbiorowo£ci wiejskiej. W╣tki wpisane w okre£lony czas historyczny - sp≤r o las, walka z kolonistami, budowa szko│y rosyjskiej.
S╣ bohaterowie kt≤rym autor po£wiΩca mniej miejsca, ale w╣tki, kt≤re oni rozpoczynaj╣ dobudowuj╣ informacje dotycz╣ce panoramy ┐ycia wsi (ksi╣dz, Ambro┐y, m│ynarz, Dominikowa, Jagustynka, Roch). Nie s╣ to postacie epizodyczne, dope│niaj╣ spo│eczno£µ wiejsk╣.
Splatanie siΩ r≤┐nych tre£ciowo w╣tk≤w s│u┐y przedstawieniu tego co typowe dla gromady wiejskiej. O bohaterze zbiorowym £wiadczy to, ┐e wiele w╣tk≤w rozpoczΩtych w utworze nie ko±czy siΩ w jego obrΩbie. Powie£µ bez pocz╣tku i ko±ca (co siΩ stanie z Jagn╣, sprawa Antka). Akcja otwarta, wiele w╣tk≤w urywa siΩ bez zako±czenia.
ôCh│opiö to synteza polskiej wsi, ludzi, ich problem≤w, prze┐yµ:
Zbiorowo£µ wiejska jest bohaterem zbiorowym. CzΩsto pokazywana jest ona jako bohater odrΩbny (wymarsz na las, wygnanie Jagny). Autor sugeruje to poprzez dialogi - g│os opinii publicznej. Nie wiadomo co kto powiedzia│. Wiele os≤b o podobnej opinii. Zbiorowo£µ zespala siΩ w jedno£µ gdy dotyczy to wszystkich (las). Zbiorowo£µ to suma istnie± indywidualnych, r≤┐nie scharakteryzowanych. Brak postaci wiod╣cej.
Maciej Boryna
Dwukrotny wdowiec. 58 lat ma. Najmo┐niejszy pan we wsi. Dobrze prowadzi│ gospodarstwo, zna│ siΩ na tym. Potrafi│ to robiµ. Cieszy│ siΩ szacunkiem i powa┐aniem. Mia│ autorytet, kt≤ry zdoby│ jako dobry gospodarz. Przychodzono do niego po rady. Bardziej ni┐ do rodziny przywi╣zany by│ do swej ziemi. Z Jagn╣ o┐eni│ siΩ bo w domu brakowa│o kobiety i gospodyni. Zna│ realia i umia│ to wykorzystaµ. Nie by│ altruist╣ twierdzi│, ┐e przeznaczenie i czyny £wiadcz╣ o tym czy siΩ jest bogatym czy biednym. Potrzebowa│ gospodyni, ale Jagna nie spe│ni│a jego oczekiwa±. Do czasu jej zdrady bardzo j╣ kocha│ i ho│ubi│, a nawet dba│ by siΩ nie przemΩcza│a. Potem stosunki do niej zmieni│y siΩ radykalnie. Nie kocha│ jej, lekcewa┐y│ i zagania│ do pracy. Po k│≤tni z Antkiem stwarza│ pozory, ┐e syn jest mu obojΩtny. Niepodwa┐alna pozycja we wsi. Wa┐niejsze decyzje konsultowane by│y z nim mimo, ┐e nie mia│ urzΩdu. Wierzono, ┐e to co on sugeruje bΩdzie dobre dla wsi. W kontaktach z niekt≤rymi by│ nieprzyjemny, ale bywa│ te┐ kochaj╣cy. Dumny, nieugiΩty, twardy, odwa┐ny, uparty. Charakteryzowa│a go ambicja i godno£µ. Zna│ sw╣ pozycjΩ we wsi. Niezale┐ny maj╣tkowo. Autor zaprezentowa│ go jako ch│opa bogatego posiadaj╣cego nie przeciΩtne cechy. Jego stateczno£µ, honor o kt≤ry dba i powaga sprawiaj╣, ┐e czuje siΩ przed nim respekt. Patriarcha rodu. W spos≤b bezwzglΩdny i jednoznaczny podejmuje decyzje dotycz╣ce rodziny i wsi. RozprΩ┐enie we wsi gdy go zabrak│o. Kocha ziemiΩ i pracΩ i z tej przyczyny nie chce siΩ pozbawiµ autorytetu, pozycji pierwszego we wsi. Antek jest zale┐ny od ojca mimo wieku i rodziny w│asnej.
Antek Boryna
Pracowa│ u ojca w gospodarstwie. Ambitny, dumny, chce posiadaµ ziemiΩ. Uwa┐a, ┐e za ciΩ┐ko pracuje u ojca, kt≤ry powinien odpisaµ mu czΩ£µ maj╣tku. Ojciec nie robi tego. Antek okazuje mu nienawi£µ. Pog│Ωbia siΩ ona gdy Maciek pobiera siΩ z Jagn╣ i jej przypisuje czΩ£µ maj╣tku. Antek tak┐e kocha JagnΩ. Pa│aj╣c do niej szalon╣ mi│o£ci╣ przestaje interesowaµ siΩ rodzin╣. Po romansie z macoch╣ zosta│ odrzucony przez mieszka±c≤w wsi. Podczas walki o las Antek chcia│ zabiµ ojca wykorzystuj╣c sytuacjΩ, ale gdy ┐ycie Macieja by│o zagro┐one to rzuci│ mu siΩ na ratunek, odrodzi│a siΩ w nim mi│o£µ synowska. Czuje do ojca szacunek i respekt. Kieruj╣ nim emocje. Prze┐ywa metamorfozΩ w trakcie utworu. Zab≤jstwo borowego odciska piΩtno na dalszym jego ┐yciu i postΩpowaniu. Przebywaj╣c w wiΩzieniu traktuje HankΩ jak obc╣. Po powrocie z odosobnienia zmienia siΩ. ZwyciΩ┐a w nim rozs╣dek. Podziwia pracΩ Hanki. Dostrzeg│, ┐e ona nigdy go nie opu£ci│a. Podczas wypΩdzenia Jagny solidaryzuje siΩ z gromad╣. Jest konfliktowy i wybuchowy. DumΩ i ambicje odziedziczy│ po ojcu. Ze zbuntowanego cz│owieka sta│ siΩ dobrym gospodarzem. Stosunek jego do Jagny to nie mi│o£µ, ale namiΩtno£µ bo zafascynowany jest jej urod╣. Gdy zrozumia│, ┐e przez ni╣ wpl╣tuje siΩ w coraz gorsze k│opoty porzuca j╣. W zwi╣zku tym brakowa│o wiΩzi emocjonalnej, zwi╣zku dusz. Nienawidzi│ jej za to i┐ nie m≤g│ siΩ od niej uwolniµ. Po powrocie z wiΩzienia staje siΩ bardziej rozumnym cz│owiekiem. Reprezentuje nowe pokolenie.
Hanka
Wywodzi│a siΩ z biednej rodziny. BΩd╣c ┐on╣ Boryny wynosi│a siΩ wy┐ej ni┐ inne kobiety. Pocz╣tkowo nie£mia│a i uleg│a mΩ┐owi. Na nieszczΩ£cie reagowa│a p│aczem. Nie potrafi│a walczyµ o swoje prawa i racje. Cierpia│a milcz╣c. Brakowa│o jej mi│o£ci mΩ┐a. Oczekiwa│a uznania, ale Antek lekcewa┐y│ j╣. Mimo to zawsze go kocha│a i by│a mu wierna. Nie wierzy│a w jego romans. Dumna ze swej pozycji we wsi. Jej bierno£µ zmienia bieda, kt≤rej dozna│a po wypΩdzeniu od Macieja. ZaczΩ│a dbaµ o swoje sprawy. Ulega│ metamorfozie. Sta│a siΩ zaradn╣, samodzielna i nieustΩpliwa. Dla dobra dzieci gotowa wyrzec siΩ godno£ci. Zorientowa│a siΩ, ┐e na mi│o£µ Antka nie ma co liczyµ. Odezwa│y siΩ w niej instynkty macierzy±skie. Jej duma i hardo£µ wszystkich dziwi│a. Te cechy czyni│y j╣ w oczach Macieja godn╣ zaufania. Upewniwszy siΩ o zdradzie mΩ┐a wiedzia│a, ┐e sama musi walczyµ o siebie i dzieci. Po bitwie o las przenios│a siΩ z dzieµmi do Macieja. Chcia│a wykorzystaµ mo┐liwo£µ by przej╣µ gospodarstwo. îwiadczy to o jej zaradno£ci i przebieg│o£ci. Wierz╣ca. Prosi Boga o si│Ω do dzia│ania. Dumna. Nie chcia│a by ludzie plotkowali o niej. Pomaga│a innym. Nienawidzi│a Jagny. Widzia│a w niej przyczynΩ ca│ego z│a jakie j╣ spotka│o. K│≤ci│y siΩ. Potrafi│a jednak stan╣µ w jej obronie i zrozumieµ j╣. Umia│a przebaczyµ. Chcia│a zdobyµ mΩ┐a pracowito£ci╣ i zaradno£ci╣ skoro nie mog│a urod╣. Nienagannie zajmowa│a siΩ gospodarstwem. Boryna powierzy│ jej pieni╣dze i gospodarstwo. Typ kobiety, kt≤ra przez nΩdze i cierpienie dochodzi do idea│u. Wie co to bieda i nie zapomina o biednych. Wspania│omy£lna dla innych, nie tak wynios│a jak kiedy£. Czuje sw╣ si│Ω i przewagΩ nad Antkiem. Silna psychicznie, potrafi│a prze┐yµ wszystkie upodlenia.
Jagna
Pochodzi│a z bogatej rodziny. Du┐o siΩ o niej plotkowa│o, wypΩdzono j╣. Jej wra┐liwo£µ by│a odmienna od wra┐liwo£ci przeciΩtnej dziewczyny. Efekt wychowania przez matkΩ. Rozpieszczona, wyros│a na delikatn╣ osobΩ, stworzon╣ do wy┐szych cel≤w, nie do prac gospodarskich. Nie musia│a pracowaµ. Nie rozumia│a istoty ┐ycia na wsi. By│a podobna do matki. Doskonale siΩ ubiera│a i mia│a £wiadomo£µ, ┐e jest najpiΩkniejsza we wsi. Budzi│a tym zazdro£µ innych kobiet. Mia│a inn╣ mentalno£µ bo nie dba│a o maj╣tek i ziemiΩ. Nigdy nie odczuwa│a biedy. Praca nie by│a dla niej wa┐n╣ warto£ci╣. Nie martwi│a siΩ o przysz│o£µ, ┐y│a teraƒniejszo£ci╣ poddaj╣c siΩ losowi. Nie zajmowa│a siΩ gospodarstwem Boryny. Nie martwi│a siΩ tym co robi./ Warto£ci╣ dla niej by│a jej niezale┐no£µ. Kieruje siΩ uczuciami i emocjami. Brak, typowego dla Hanki, wyrachowania, ch│odnej kalkulacji. CzΩsto zdawa│a siΩ na instynkt. Potrafi│a du┐o marzyµ i my£leµ o romantycznej mi│o£ci. Mi│o£µ dawa│a jej si│Ω do ┐ycia. By│a sensem jej ┐ycia. Wci╣┐ tΩskni za czym£ czego szuka sama nie wiedz╣c dok│adnie czego. Nie wystarcza jej to co ma. Ceni wolno£µ i niezale┐no£µ. Chcia│a ┐yµ pe│ni╣ ┐ycia. Nie chcia│a mieµ ┐adnych obowi╣zk≤w. Wra┐liwa i wsp≤│czuj╣ca, ale nie ka┐dy to dostrzega│. Nie by│a uleg│a, pokorn╣ i pos│uszn╣ ┐on╣. Nie chcia│a byµ przez nikogo ograniczana. Nie rozumia│a, dlaczego ludzie tak na ni╣ nastaj╣. Utalentowana plastycznie, lubi│a zabawΩ. Nastawiona na branie od ┐ycia. Postaµ tragiczna, jej psychika nie nastawiona by│a do ┐ycia w wiejskiej gromadzie. NieszczΩ£liwa. Typ m│odej rozwichrzonej, wyrywaj╣cy siΩ z pΩt osobowo£ci. Antek by│ dla niej idea│em, ale potem ujrza│a w nim przeciΩtnego cz│owieka. Nie wi╣za│a ich prawdziwa mi│o£µ. Antek dawa│ jej oparcie. By│ wymy£lonym przez ni╣ romantycznym kochankiem. Nie okaza│ siΩ tak ciekawy. Nie dawa│ jej mi│o£ci jakiej pragnΩ│a. W Jasiu poci╣ga│a j╣ jego m╣dro£µ. Zafascynowana jego delikatno£ci╣ i inteligencj╣. Zwi╣zek dusz bez podtekstu erotycznego. Potrzebowa│a obiektu uwielbienia gdy Antek by│ w wiΩzieniu.
Ksi╣dz proboszcz
Nie by│ zawsze dobrym kap│anem. W£r≤d ludzi cieszy│ siΩ autorytetem bo g│osi│ s│owo Bo┐e. Mia│ ogromny wp│yw na ludzi i ich postΩpowanie. Wielu jednak uwa┐a│o, ┐e ksi╣dz reprezentuje interesy bogatych. Zamo┐ny. Nie odmawia sobie przyjemno£ci ┐ycia doczesnego. Niekiedy w│asne problemy stawia ponad problemy wsi. Materialista, chciwy. Pozycja we wsi czyni go cz│owiekiem uprzywilejowanym.
W≤jt
Jeden z najwa┐niejszych ludzi we wsi. Gdy przy│apano jego z Jagn╣ gdy brakowa│o w kasie pieniΩdzy, ludzie obwinili j╣, a nie jego. Rozpustnik nie szanuj╣cy ┐ony i rodziny. Wykorzystywa│ stanowisko dla w│asnych cel≤w. Trzyma│ z dziedzicem nie martwi╣c siΩ o prawa mieszka±c≤w. Butny, zarozumia│y, ma siΩ za lepszego. Podkre£la│ sw≤j autorytet m≤wi╣c ôJa, w≤jt wam to m≤wiö. Kreuje siΩ na mΩ┐a opatrzno£ciowego gromady. Pewny siebie i tego, ┐e nikt nie mo┐e mu zaszkodziµ. Czu│ siΩ bezkarny, lekcewa┐y│ ludzi, obyczajowo£µ, moralno£µ.
Kowal
M╣┐ Magdy corki Maµka. Chciwy i pozbawiony skrupu│≤w. Wi╣┐e siΩ z ludƒmi mog╣cymi przynie£µ mu korzy£µ. Ma│┐e±stwo z Magd╣ to dla niego szansa na zdobycie wiΩkszego maj╣tku. Zale┐y mu na spadku. Chcia│ po kryjomu wykra£µ pieni╣dze Boryny tak, by nikt nie dowiedzia│ siΩ o jego chciwo£ci. Nie dba o rodzinΩ. Cz│owiek przebieg│y wykorzystuj╣cy ludzi (Antka). W£cibski, chcia│ byµ do wszystkiego dopuszczony. Chce byµ zawsze tym, kt≤ry wygrywa. Butny i porywczy, nie ma szacunku dla Macieja. Podjudza│ ludzi przeciwko Antkowi. Po £mierci Boryny szuka│ pieniΩdzy. Z│o£liwy i zdecydowany intrygant. Ludzi boj╣ siΩ go i czuj╣ respekt bo jest w stanie zaszkodziµ najlepszym i najwa┐niejszym gospodarzom. Z racji posiadania maj╣tku nale┐y do pierwszych gospodarstw, kt≤re podejmuj╣ decyzjΩ og≤│u.
Szymek
Podporz╣dkowany matce, ba│ siΩ jej. Dominikowa dba│a o JagnΩ przez co z bratem musieli wykonywaµ kobiece prace. Upokarzaj╣ce. Zbuntowa│ siΩ przeciw takiemu traktowaniu gdy pozna│ NastkΩ. Matka jest przeciwna £lubowi. Nastka nie ma wiana. Dominikowa straci│a by parobka. Po k│≤tni z matk╣ zostaje wygnany z domu. Kupuje ziemiΩ od dziedzica (niewielki skrawek nie urodzaju). Buduje dom. Jego up≤r i samozaparcie sprawi│y, ┐e inni pomagali mu wyra┐aj╣c swe uznanie dla jego pracy. Dumny i nie prosi│ nikogo o pomoc. Metamorfoza: Z popychad│a podporz╣dkowanego matce pod wp│ywem uczucia zmienia siΩ w dobrego gospodarza.
Jagustynka
Starsza i biedna kobieta. Zapisa│a dzieciom ziemiΩ i posz│a na ôwygnanieö. Mieszka│a u r≤┐nych ludzi, zaci╣ga│a siΩ do pracy. Wszyscy obawiali siΩ jej ciΩtego jΩzyka. Wiedzia│a o wszystkim co dzia│o siΩ we wsi. Nie mia│a szacunku do nikogo i niczego, a by│o to wynikiem krzywdy jakiej dozna│a od dzieci pracuj╣c bardzo ciΩ┐ko przez wiele lat. Dumna i pracowita. Wiejska typowa plotkuj╣ca baba. Jedyna rado£µ jej ┐ycia. Na koniec chce godziµ siΩ z dzieµmi mimo, ┐e jest to dla niej upokarzaj╣ce. Dwulicowa. Czuje siΩ skrzywdzona przez los, samotna. St╣d bierze siΩ jej z│o£liwo£µ i osch│o£µ. Nienawidzi ca│ego £wiata, bogatych i biednych. Zawsze przyznawa│a racjΩt emu z kim rozmawia│a. Przebieg│a,cieszy│a siΩ gdy innym przydarza│o siΩ nieszczΩ£cie.
By dostrzec z│o┐ono£µ charakter≤w postaci, autor prezentuje je w r≤┐nym £wietle. Mieszka±cy wsi s╣ schierachizowani. Kryterium podzia│u jest maj╣tek, ziemia, pieni╣dze, inwentarz Hierarchii posiadania. Stan zamo┐no£ci r≤wnowa┐ny jest z powa┐aniem, wi╣┐e siΩ to z umiejΩtno£ci╣ gospodarowania. Elita wiejska to bogacze: Boryna, m│ynarz w≤jt, kowal. Zajmuj╣ oni pierwsze miejsce w ko£ciele, karczmie. Do nich nale┐y troska o losy ca│ej gromady. Wz≤r postΩpowania. Decyzje ich s╣ niepodwa┐lne i nieodwracalne. Klasa £rednio zamo┐na: Dominikowa, K│Ωbowie, Paczesiowa, Blcerkowie. W trudnych momΩtach musz╣ wysprzedawaµ inwentarz. Biedota to komornicy, bezrolni, parobkowie, nie posiadaj╣cy dachu nad g│ow╣. »yj╣ w skrajnej nΩdzy. Komornicy szczycili siΩ wolno£ci╣, ale s│u┐ba nie traktowana by│a jak ludzie wolni. År≤d│em autorytetu by│ stan zamo┐no£ci. Dawa│o to wstΩp do elity. W ko£ciele bogaci zajmuj╣ pierwsze miejsce, a biedota musi staµ. Na wesele Boryny zaproszono tylko bogaczy. Boryna ƒle traktowa│ parobk≤w, ma│o p│aci│, bi│ (Witek). Tak╣ hierarchiΩ t│umaczono wol╣ Boga. Opisywanuy przez Reymonta moment to rozdrabnianie siΩ gospodarstw zwi╣zane to z przeludnieniem wsi co prowadzi│o do jej ubo┐enia.
Posiadanie ziemi zapewnia autorytet, wstΩp do wiejskiej elity, niezale┐no£µ i samodzielno£µ, gwarancjΩ dostatku, poczucie godno£ci, automatycznie sprawia, ┐e posiadaj╣cy ziemiΩ zas│uguje na szacunek i pos│uch. Opis £mierci Boryny jest patetyczny i ukazuje mi│o£µ do ziemi. Ludzie manifestuj╣ sw≤j szacunek dla przyrody. Mi│o£µ do ziemi wi╣┐e siΩ z mi│o£ci╣ do pracy, kt≤ra jest szanowana i czyni cz│owieka szczΩ£liwym. Wiedz╣, ┐e ziemia jest ich ┐ywicielk╣. Ziemia i prace rolne sprawiaj╣, ┐e ôCh│op≤wö mo┐na nazwaµ encyklopedi╣ zajΩµ rolnych. Prezentowane s╣ one do£µ dok│adnie. Bez ziemi nie mogli by ┐yµ. Jest t╣ warto£ci╣, kt≤ra wzbogaca ich emocjonalnie. Traktuj╣ ziemiΩ jak partnera, a czasem jak przeciwnika. M≤wi╣ do niej. Ziemia ma charakter upersonifikowany. Jest kim£, a nie czym£. Ziemia nie jest t│em dla wydarze±. Jest ┐ywio│em daj╣cym o sobie znaµ. Przyroda nadaje tempo ludzkiego ┐ycia, ma wp│yw na ┐ycie osobiste. Gdy tempo rob≤t s│abnie ludzie maj╣ wiΩcej czasu dla siebie. ôCh│opiö to tak┐e powie£µ o pracy, poddanej rytmowi przyrody i uwarunkowanej porzez ni╣. Praca jest jednak zawsze mozolnym trudem, czynno£ci╣ pe│n╣ dostoje±stwa i godno£ci. Ch│opi czuj╣ sw≤j bezpo£redni zwi╣zek z ziemi╣. S╣ czΩ£ci╣ natury i ┐yj╣ z ni╣ w zgodzie. Praca na roli wp│ywa na kszta│t rodziny i stosunk≤w w niej. Ka┐dy cz│onek rodziny mia│ £ci£le wyznaczone obowi╣zki, kt≤rym musia│ podo│aµ. Pozycja w gospodarstwie by│a jednoznaczna z pozycj╣ w rodzinie. Gdy kogo£ brakuje czΩ£µ pracy zostaje nie wykonana. MΩ┐czyƒni zajmowali siΩ prac╣ na polu, kobiety zajmowa│y siΩ domem i wychowywa│y dzieci, ale czΩsto pracowa│y w niekt≤rych zajΩciach na polu. Natura narzuca styl ┐ycia. Zale┐no£µ cz│owieka od natury wp│ynΩ│a na uniwersalno£µ powie£ci. Nagroda Nobla w 1924 roku.
Folklor to tw≤rczo£µ danego £rodowiska charakteryzuj╣ca kulturΩ. Obejmuje on muzykΩ, plastykΩ, podania i ba£nie, pie£ni itp. Folklor ludowy to folklor ludzi wsi.
Wesele
Odbywa│y siΩ na zimΩ i jesie± - brak prac gospodarskich. Najpierw przysy│ano zaufanego do panny by wiedzieµ czy zalotnik jest mile widziany. Potem przysy│ano swat≤w z w≤dk╣. Im lepszy swat tym lepsza pozycja pana m│odego. Je£li o£wiadczyny s╣ przyjΩte to panna m│oda musi wypiµ kieliszek. Potem id╣ do karczmy (zm≤winy) gdzie ustalany jest posag dla panny m│odej i ewentualne zapisy dla panny m│odej od pana m│odego. Do domu panny m│odej kobiety znosz╣ jad│o by jej matka siΩ nie wykosztowa│a. Matka panny m│odej b│ogos│awi obrazem m│odych. Do ko£cio│a idzie siΩ w kolejno£ci: m│oda z dru┐bami i druchnami, m│ody, rodzina m│odych i reszta wsi. Kolejno£µ dowolna w drodze do domu weselnego. Panna m│oda musi zata±czyµ z ka┐dym mΩ┐czyzn╣ na weselu jeden taniec. Pierwszy i ostatni rezerwuje dla pana m│odego. W drugi dzie± wesela s╣ oczepiny. Boryna jako najbogatszy we wsi musia│ mieµ bogate i huczne wesele. Wa┐na jest kolejno£µ potraw i partner≤w tanecznnych dla panny m│odej. Wa┐ne przy£piewki.
Bo┐e Narodzenie
Przerwa od prac gospodarskich. Nastr≤j po£piechu, gotowania, zamΩtu. Chleb, m╣ka do klusek. Ozdoby £wi╣teczne. Placki z miodem i serem. Jedlin╣ przystrajaj╣ ko£ci≤│. W WigiliΩ ko£cielny roznosi op│atek. We wschodnim rogu domu stawia siΩ snop siana. Siano jest te┐ pod obrusem. W WigiliΩ ca│y dzie± post. Po pierwszej gwiazdce │ami╣ siΩ op│atkiem. Kolejno£µ potraw: Barszcz czerwony, £ledzie, kluski z makiem, racuchy. Dla Jagustynki dodatkowe nakrycie przy stole. Pij╣ kawΩ i s│uchaj╣ opowie£ci o Jezusie. Gospodyni i parobcy │ami╣ siΩop│atkiem ze zwierzΩtami. O p≤│nocy pastora│ka.
Jesie± - prace
Pod koniec wrze£nia zbierano kartofle. Robi│y to kobiety i dzieci. Orano ziemiΩ lub robiono zasiew. Praca mΩ┐czyzn. Od tych rob≤t zale┐a│o ┐ycie w zimie. Gdy s│yszeli bicie dzwonu na Anio│ Pa±ski przerywali pracΩ i modlili siΩ. Po pracy pod wiecz≤r zaganiano zwierzΩta do zagr≤d. Dojono krowy i rozpalano ognisko w kominku. Nad ranem dojono krowy i ruszano w pole. W niedzielΩ wyprowadzali zwierzΩta na popas i szli do ko£cio│a. Potem jedli obiad i gromadzili siΩ w karczmie. Wybierali siΩ na jarmark by uzupe│niµ zasoby. Gdy zaczyna│ padaµ deszcz rozpoczΩto zbieraµ kapustΩ. Wieczorami opowiadali o swojej pracy. W Zaduszki szli rano do ko£cio│a na Nieszpory. Sk│adali ksiΩdzu i organi£cie ofiarΩ by ci modlili siΩ za dusze zmar│ych. Niekt≤rzy k│adli na grobach chleb. By│ to dzie± udrΩki, a £wiΩto na wp≤│ religijne.
Zima - prace
Mniej pracy. Niekt≤rzy musieli pracowaµ w karczmie lub tartaku. Byli to g│≤wnie biedni. Proste prace jak karmienie zwierz╣t, m│≤cono zbo┐e itp. Mimo ciΩ┐kich warunk≤w chodzono po susz do lasu by ogrzaµ cha│upy. CzΩ£ciej przebywano w karczmie. Zbierano siΩ w cha│upach by prz╣£µ we│nΩ, by│ to pretekst do spotka±, rozm≤w, plotek, zabaw. Zadawano zagadki, opowiadano historiΩ, zabawa w niedƒwiedzia, wycinano r≤┐ne wycinanki. Wykonywano prace w zwi╣zku ze £wiΩtami. Pod koniec zimy robiono ostatnie porz╣dki.
Obowi╣zywa│o to ca│╣ zbiorowo£µ. Kszta│towa│o to pogl╣dy i moralno£µ wiejskiej gromady. Zwyczaje te kultywowane by│y ze wzglΩdu na szacunek tradycji i nawyk. Zwyczaje odgrywaj╣ wa┐n╣ rolΩ, stanowi╣ ca│o£µ z poszczeg≤lnymi ludƒmi. Podporz╣dkowanie to pokazane jest w czasie samos╣du, niebezpieczna psychika, Jagna wyst╣pi│a przeciw ich zwyczajom i tradycjom.
Powie£µ ta jest panoram╣ ┐ycia ludzi wsi: obrzΩdy, prace, utw≤r o ┐yciu wsi. SyntezΩ zapewnia:
Epopeja to gatunek literacki, d│ugi, czΩsto pisany wierszem. Pokazuje poetyczne losy bohater≤w na tle wydarze± historycznych lub losy narodu w prze│omowym momencie dziejowym.
ôCh│opiö - zmiana patriarchalizmu na system, gdzie ka┐dy m≤g│ tworzyµ swe dobro. îwiadomo£µ spo│eczno narodowa. Kryzys gospodarki indywidualnej, z du┐ych gospodarstw rozdrabnia│y siΩ ma│e gospodarstwa. Kiedy£ patriarcha mia│ du┐o ziemi. Dzieci i wnuki pracowa│y u ojca. Teraz m│ode pokolenie chce mieµ w│asn╣ ziemiΩ. M│odzi maj╣ wiΩksz╣ wiedzΩ Patriarchalny system rodziny ustΩpuje miejsca nowemu systemowi gdzie m│odzi, ale doro£li ludzie maj╣ w│asn╣ ziemiΩ. Maj╣ £wiadomo£µ swych praw obywatelskich i przywilej≤w. Stare pokolenie przyzwyczajone jest do bierno£ci wobec w│adz. M│odzi siΩ buntuj╣ i wiedz╣, ┐e maj╣ do tego prawo. W epopei wystΩpuje bohater zbiorowy.
Natura:
Cechy opisu w epopei:
Patos przeplatany z komizmem np.:
Patos ma s│u┐yµ monumentalno£ci bohater≤w b╣dƒ niekt≤rych ich dzia│a±. Humor jest przeciwwag╣ patosu:
- Jagustynka
- Ambro┐y
- rozprawa s╣dowa o ojcostwo Boryny wzglΩdem dziecka dziewki
- rozprawa na temat chorego mΩ┐czyzny, urwana macica
U┐yte techniki to:
realizm (opis prac polowych)
impresjonizm
malarsko£µ
dob≤r kolor≤w
perspektywiczne spojrzenie
symbolizm
îmierµ Boryny na polu. Z ziemi╣ zwi╣zane by│o jego ┐ycie i ziemi╣ zwi╣zana jest jego £mierµ.
naturalizm
podporz╣dkowanie ┐ycia przyrodzie i jej rytmowi
ekspozycja roli jak╣ pe│ni popΩd p≤│ciowy
drastyczne sceny: Kuba obcina nogΩ