PROZA XX LECIA MI╩DZYWOJENNEGO (LITERATURA OBCA)

ôPROCESö F. KAFKA

Kompozycja powie£ci

• chronologiczna fabu│a
• uk│ad zdarze± przejrzysty, skoncentrowany wok≤│ g│≤wnego w╣tku procesu
• akcja zmierza ku katastrofie, kt≤r╣ jest £mierµ bohatera
• jasny uk│ad wydarze±, pewna schematyczno£µ bohater≤w, pozorna logika £wiata przedstawionego, kt≤ry ujawnia sw╣ absurdalno£µ - to wszystko sk│ania do poszukiwania ukrytego sensu opisywanych sytuacji
• ôProcesö jako parabola, czyli utw≤r, w kt≤rym dos│owne znaczenia s╣ jedynie ilustracj╣ pewnych uniwersalnych prawd, ukazanych obrazowo, za pomoc╣ przyk│adowej fabu│y i postaci.
• schematyczno£µ
• dwie p│aszczyzny interpretacyjne: metaforyczna i realistyczna
• pozorna logika £wiata przedstawionego, brak konkretyzacji czasowej i przestrzennej

Realizm

• racjonalne, rozumne, zgodne z rzeczywisto£ci╣ przedstawienie £wiata
• realizm zak│ada prezentacjΩ cz│owieka w jego codzienno£ci
• narrator jest wszechwiedz╣cy, on przedstawia £wiat
• zdarzenia fikcyjne zgodne z prawdopodobie±stwem
• motywacja bohatera ma charakter psychologiczny i zdeterminowana jest sytuacjami spo│ecznymi w jakich siΩ znajduje
• bohaterzy s╣ niejednokrotnie typowi dla swojego £rodowiska
• komunikatywno£µ jΩzyka
• wydarzenia u│o┐one chronologicznie, zwi╣zek przyczynowo skutkowy
• nie ma jasnego zako±czenia
• bohaterowie to zar≤wno postacie pierwszo jak i drugo planowe

Kafka odchodzi od realizmu jako na£ladowania rzeczywisto£ci. Kreuje now╣ rzeczywisto£µ, kt≤ra nie jest zgodna z prawd╣. G│≤wny bohater J≤zef K. jest typowy, bez ┐ycia wewnΩtrznego. Jest on postaci╣ szczeg≤lnie ubog╣. Zredukowany zostaje do prostych reakcji i odruch≤w.

Proces to ilustracja pewnych uniwersalnych prawd. Sens utworu jest ukryty i metaforyczny. W Procesie £wiat przedstawiony pozbawiony jest sensu. J≤zef K. nie wie za co zosta│ oskar┐ony. Ca│y £wiat utworu podporz╣dkowany jest procesowi.

Proces to parabola niewiadomej losu, samotno£ci cz│owieka wobec £wiata, kt≤ry ujawnia cz│owieka jako bezduszny mechanizm. Bezsilno£µ, bezradno£µ. Cz│owiek jest podporz╣dkowany prawu. Bezsilno£µ jednostki pozbawionej praw. W│adza jest nieomylna.

ôNA ZACHODZIE BEZ ZMIANö E. M. REMARQUE

• wojna jest upiorna
• odwr≤cenie systemu warto£ci
• to co jest niemoralne, niedopuszczalne, nieetyczne w normalnym £wiecie, na wojnie jest normalne

ôZIEMIa PLANETa LUDZIö A. de SAINT-EXUPERY - humanizm

• poznaµ cz│owieka
• mi│o£µ do cz│owieka, bezinteresowna
• chΩµ poznania, ciekawo£µ
• mi│o£µ do ┐ycia

DziΩki g│≤wnemu bohaterowi autor przedstawi│ swoje losy podczas pracy lotnika. Lata│ na samolotach przewo┐╣c paczki. ChΩµ poznania £wiata z innej strony, z g≤ry, sk╣d nikt go jeszcze nie widzia│. To nim kierowa│o. Podczas lot≤w prze┐y│ wraz z kolegami wiele katastrof. Za ka┐dym razem mi│o£µ do ┐ycia, chΩµ przetrwania i odkrywania £wiata na nowo kaza│a im prze┐yµ. Walka z samym sob╣. Prze┐ycie katastrofy sprawi│o, ze s╣ silniejsi od okoliczno£ci, kt≤re skaza│y ich na £mierµ. Miejsca odosobnione tj. Sahara, czy £nie┐ne g≤ry ukazuj╣ warto£µ cz│owieka. Stanowi╣ one tak┐e groƒbΩ £mierci, s╣ dla niego ┐ywio│em tak samo jak niebo po kt≤rym lata. Pisarz - pilot m≤g│ spojrzeµ na ziemiΩ z lotu ptaka, zmierzyµ siΩ z si│╣ natury. Kole┐e±stwo, przyjaƒ±, g│Ωboki szacunek dla ludzkiego ┐ycia.

ôKOMU BIJE DZWONö E. HEMINGWAY - behawioryzm

• Hemingway obserwuje cz│owieka z zewn╣trz
• ukazanie cz│owieka zmagaj╣cego siΩ z przeciwno£ciami losu, w sytuacji podejmowania trudnych decyzji
• rozwa┐ania natury moralnej, filozoficznej s╣ przedstawione poprzez fabu│Ω i szybko przebiegaj╣c╣ akcjΩ
• bohaterem jest mΩ┐czyzna, mocny, konsekwentnie postΩpuj╣cy, szlachetny, nie ulega przeznaczeniom losu lecz stara siΩ z nimi zmierzyµ nawet je£li wie, ┐e go przerastaj╣ i ma £wiadomo£µ pora┐ki, podejmuje ryzyko, stawia czo│o przeciwno£ciom, jest w stanie zapanowaµ nad emocjami i uczuciami. G│≤wny bohater staje przed konieczno£ci╣ podjΩcia decyzji, postrze┐enia z│o┐ono£ci sytuacji. Jest cz│owiekiem nieustΩpliwym, oddanym sprawie. Jordan to cz│owiek refleksyjny, ceni cz│owieka jako istotΩ, ceni sobie ludzkie ┐ycie i wszystko to co mo┐e ono dostarczyµ. Jest to cz│owiek szlachetny i uczciwy. ú╣czy w sobie irracjonalizm z uczuciowo£ci╣. Optymistycznie patrzy na £wiat. Stara siΩ nie ulegaµ rzeczywisto£ci. Cz│owiek jest w stanie zapanowaµ nad emocjami i uczuciami.

ôMISTRZ I MAúGORZATAö M. BUúHAKOW - powie£µ parabola

• jest to powie£µ fantastyczna, mi│osna, realistyczna
• realizm podszyty jest grotesk╣
• s│u┐y r≤wnie┐ kompromitacji wielu cech
• wszystkie sposoby wykorzystania groteski s│u┐╣ temu aby jeszcze bardziej uwidoczniµ wady
• ilustruje zmiany systemu warto£ci, chaos
• realizm powie£ci jest podszyty grotesk╣ aby wprowadziµ schematyzm - parabolizm
• groteska Bu│hakowa umo┐liwi│a ominiΩcie ≤wczesnej cenzury

Kompozycja

• powie£µ z│o┐ona tre£ciowo i kompozycyjnie
• przedstawienie wielo£ci problem≤w osi╣gn╣│ Bu│hakow dziΩki niejednorodno£ci narracji
• narrator opowiada jednocze£nie jakby o trzech r≤┐nych rzeczywisto£ciach

I - realistycznie, satyrycznie i groteskowo ukazana Moskwa i jej mieszka±cy

II - ma charakter ba£niowy i fantastyczny, powstaje dziΩki obecno£ci Wolanda-szatana i jego £wity

3. opowiadana we fragmentach historia Pi│ata i Jeszui Ha-Nocri, nawi╣zuj╣ca do ewangelii, ale r≤┐na od niej

Problematyka

metafizyczna

wynika ze z│o┐ono£ci £wiata przedstawionego. Bu│hakow dowodzi, ze uzasadnieniem dla £wiata realnego jest istniej╣cy poza nim porz╣dek boski, kt≤ry decyduje o uniwersalnym charakterze pewnych warto£ci (takich jak: wolno£µ, odwaga, mi│o£µ). Odrzucenie tych warto£ci sprawia, ze £wiat traci sens, popada w chaos

moralna

wi╣┐e siΩ z ocen╣ dzia│a± postaw bohater≤w. Pytanie o to, co jest dobre, a co z│e, sugeruje ju┐ sama obecno£µ szatana

egzystencjalna

wi╣┐e siΩ z refleksj╣ na temat ┐ycia, jego sensu, warto£ci. Problem ten dotyczy zar≤wno jednostek jak i zbiorowo£ci

psychologiczna

opiera siΩ na zainteresowaniu indywidualnymi problemami bohater≤w, ich psychik╣, z│o┐ono£ci╣ ich prze┐yµ, pragnie±, przyczynami ich chor≤b psychicznych. Charakterystyce psychologicznej B. poddaje m.in. Ma│gorzatΩ, Mistrza, Pi│ata

spo│eczno-polityczna

wynika z przedstawienia Moskwy jako stolicy pa±stwa totalitarnego. Pisarz ukazuje, w jaki spos≤b system totalitarny wp│ywa na ┐ycie spo│eczne i indywidualne

kulturalna

wi╣┐e siΩ z zainteresowaniem sytuacj╣ artysty i sztuki w pa±stwie totalitarnym. Mo┐na odnaleƒµ tak┐e rozwa┐ania na temat tego, czym jest prawdziwa sztuka i co decyduje o jej warto£ci

obyczajowa

wyra┐a siΩ w szczeg≤lno£ci, czΩsto satyrycznych opis≤w codziennego ┐ycia mieszka±c≤w Moskwy, ich przyzwyczaje±, pracy, zainteresowa±, reakcji

Artysta i jego dzie│o

Bu│hakow rozwa┐a jakie miejsce w systemie totalitarnym zajmuje artysta i jak╣ pe│ni rolΩ. Arty£ci £wiadomie godz╣ siΩ na ustΩpstwa, jak wszyscy poddani s╣ presji cenzury. Dobrowolnie rezygnuj╣ z krytycyzmu i poszukiwania prawdy, o kt≤r╣ w│a£nie jako

arty£ci powinni siΩ upominaµ. S╣ zdolni wyst╣piµ przeciw artystom niezale┐nym, je┐eli bΩdzie wymaga│a tego w│adza. Za tΩ lojalno£µ maj╣ zapewniony byt, poczucie bezpiecze±stwa, wygodΩ i prawo drukowania swoich utwor≤w. Sztuka oficjalna , popierana i wspomagana przez pa±stwo, jest tak samo zak│amana i nieautentyczna jak ca│y system. Bu│hakow neguje jak╣kolwiek warto£µ takiej tw≤rczo£ci.

Mistrz jest autorem jednej ksi╣┐ki: opowiadaj╣cej historiΩ Pi│ata i Jeszui Ha-Nocri. Wielko£µ tego dzie│a polega na tym, ┐e wyra┐a ono uniwersaln╣ prawdΩ o Bogu, cz│owieku i niekwestionowanych warto£ciach. Prawdziwo£µ opowiadanej przez Mistrza historii potwierdza to, ┐e ma wp│yw na czytelnika, wywo│uje sprzeciw wobec z│ego, zak│amanego systemu. Dzie│o to odzwierciedla prawdziwe tΩsknoty cz│owieka, ujawnia jego obawy, s│abo£µ, ale te┐ pragnienie dobra, odwagi, poszukiwanie Boga jako uosobienia warto£ci, bez kt≤rych ┐ycie traci sens. Udowadnia, ze w cz│owieku jest dobro, ale jest ono wci╣┐ wystawiane na pr≤bΩ. Obrona warto£ci - zw│aszcza w systemach zniewolenia i zak│amania - wymaga odwagi. Mistrz za swoje dzie│o zostaje napiΩtnowany, wykluczony z grona szanowanych i docenianych literat≤w. Dzie│o oparte na prawdzie i innych warto£ciach czyni Mistrza wielkim.

Walka dobra ze z│em

• w powie£ci szatan jest dobry
• walka dobra ze z│em ma wymiar etyczny

Wsp≤│czesny £wiat Rosji lat 20/30

Moskwa jest ukazana przez Bu│hakowa jako miasto ilustruj╣ce problemy wsp≤│czesnego £wiata. Pozostaje ona pod presj╣ rz╣d≤w totalitarnych (dyktatorskich), zniewalaj╣cych spo│ecze±stwo za pomoc╣ narzuconej obowi╣zkowo ideologii, rozbudowanego aparatu policyjnego, ingerencji w ┐ycie prywatne. Obecno£µ systemu totalitarnego nie ujawnia siΩ bezpo£rednio. Bu│hakow skupia uwagΩ na jego skutkach.

Przedstawiona w powie£ci rzeczywisto£µ pozbawiona jest wszelkich warto£ci. Opiera siΩ na zak│amaniu we wszystkich dziedzinach ┐ycia. Przyk│adem zak│amania mo┐e byµ kompromitowane przez Wolanda okre£lenie ôdrugiej £wie┐o£ciö produkt≤w ┐ywno£ciowych. Zak│amanie ujawnia siΩ w powszechnej ob│udzie, w zatracaniu siΩ pierwotnych znacze± s│≤w. Przez to bohaterowie trac╣ rozeznanie, czym jest prawda, sprawiedliwo£µ, wolno£µ, uczciwo£µ.

System totalitarny - d╣┐y do sprawowania ca│kowitej kontroli nad spo│ecze±stwem, niszczy indywidualno£µ, bezwzglΩdny, narzuca spos≤b my£lenia, oceniania, odbiera cz│owiekowi mo┐liwo£µ sprzeciwu, krytyki, wychowuje ludzi niezdolnych do samodzielnego my£lenia, ludzi zastraszonych.

»ycie w Moskwie jest zbiurokratyzowane, podporz╣dkowane przepisom. Jako£µ ┐ycia pozostawia wiele do ┐yczenia - brak mieszka±, pieniΩdzy. Wprowadzenie do rzeczywisto£ci pozornie moralnej logiki demaskuje postawy ludzi.

Bu│hakow w o£mieszaj╣cy, satyryczny spos≤b opisuje rzeczywisto£µ. îwiadome i celowe zdeformowanie £wiata aby ujawniµ jego absurd, absurd zniewolenia cz│owieka w imiΩ ideologii nie s│u┐╣cej nikomu.