DRAMATURGIA OKRESU MI╩DZYWOJENNEGO
Kapitan Nut - oficjalnie postaµ bardzo romantyczna, ma kochankΩ, do kt≤rej pisze wiersze, jest cz│owiekiem honoru, przedk│ada go ponad wszystko, nieustraszony, przystojny, zadbany, godzien na£ladowania. Po pojawieniu siΩ Jana okazuje siΩ, ze listy wcale nie s╣ romantyczne, kapitan przewozi│ opium, wygl╣d siΩ nie zgadza│, prowadzi│ hulaszczy tryb ┐ycia, nadu┐ywa│ alkoholu i narkotyk≤w, wyspΩ odkry│ przez przypadek, bo za│oga by│a pijana. Dwa obrazy zupe│nie r≤┐nych postaci kontrastuj╣ ze sob╣. Dotykamy relatywizmu prawdy, kt≤ra jest wzglΩdna. Dwa sprzeczne opisy, ┐aden z nich nie jest do ko±ca prawdziwy. Nie ma potwierdze± tylko domniemania.
Ka┐dy potrzebuje pewnego idea│u aby potem m≤c stosowaµ go w ┐yciu. Ujawnienie prawdy mo┐e sprawiµ krzywdΩ. Szacunek dla bohaterstwa, odwagi. Ludzie potrzebuj╣ wzor≤w, bowiem potrzebny jest cel, ambicje. Idea│y wzbogacaj╣ ich, wyzwalaj╣ w cz│owieku dumΩ. Mity s╣ dobre, choµ mog╣ byµ niebezpieczne je£li ocieraj╣ siΩ o fanatyzm. Mog╣ s│u┐yµ manipulowaniu ludƒmi. Mog╣ prowadziµ do zagro┐e± ale s╣ potrzebne.
Teoria czystej formy w teatrze
Jest to stworzona przez Witkacego koncepcja teatru, maj╣ca go ca│kowicie zrewolucjonizowaµ.
Teoria czystej formy dotyczy│a wy│╣cznie teatru i przeciwstawia│a siΩ tradycji - zar≤wno dramatowi naturalistycznemu, jak i symbolicznemu. Celem spektaklu nie jest na£ladowanie rzeczywisto£ci, lecz wprowadzenie widza w inny ni┐ ┐yciowy wymiar prze┐ywania, w sferΩ uczuµ metafizycznych. Celem jest zaskakiwanie widza. Teatr czystej formy mia│ zrywaµ z wszelkimi schematami tradycyjnego teatru, z logicznym zwi╣zkiem pomiΩdzy przedstawionymi zdarzeniami oraz wypowiedziami bohater≤w i ich dzia│aniami. Witkacy dopuszcza│ rozbie┐no£µ pomiΩdzy czynami postaci z wypowiadanymi przez nie s╣dami, zmienno£µ psychiki, przeistaczania siΩ jednych postaci w inne, zamiany r≤l. Widz ogl╣daj╣cy spektakl Czystej Formy powinie± mieµ wra┐enie, ┐e £ni jaki£ dziwny sen.
ôSzewcyö posiadaj╣ istotny zwi╣zek z rzeczywisto£ci╣ spo│eczn╣ i polityczn╣, ale mo┐emy tak┐e odnaleƒµ w tym dramacie pewne elementy Czystej Formy. Widoczne jest tu d╣┐enie do rozwijania iluzji, rzeczywisto£ci na scenie, czyli powstrzymywania widza od wiary, ┐e to, co dzieje siΩ na scenie, rozgrywa siΩ na prawdΩ. S│u┐y temu kreacja bohater≤w. Nie s╣ oni przedstawiani realistycznie, tzn. nie s╣ w pe│ni reprezentatywni dla swojej warstwy spo│ecznej (na przyk│ad szewcy s╣ tylko umownymi szewcami poniewa┐ czasami m≤wi╣ i my£l╣ jak filozofowie, pos│uguj╣ siΩ skomplikowanymi pojΩciami i wypowiadaj╣ zdania w wielu jΩzykach). îwiat przedstawiony w dramacie Witkacego, choµ wi╣┐e siΩ ze £wiatem realnym, to jednak nie pasuje do niego, nie stanowi jego wiernego odbicia lecz obraz wykrzywiony, zdeformowany, groteskowy. Komizm i tragizm wsp≤│istniej╣ obok siebie. Prezentowane zdarzenia zaskakuj╣ i szokuj╣ widza, natomiast nie maj╣ go wzruszaµ. Wulgarne imiona bohater≤w a tak┐e wulgarny i ostry spos≤b ukazania erotyzmu. Dziwaczny jest tak┐e jΩzyk, jakim m≤wi╣ bohaterowie, bΩd╣cy mieszanin╣ gwary, stylu naukowego i dziwnych przekle±stw - neologizm≤w utworzonych na wz≤r popularnych przekle±stw.
Porz╣dki spo│eczne i polityczne zmieniaj╣ siΩ kolejno w wyniku przewrot≤w rewolucyjnych.
* Porz╣dek kapitalistyczny. Ho│duje on ustalonej hierarhii spo│ecznej, kt≤ra narzuca ludziom ograniczenia. Szewcy musz╣ naprawiaµ buty lepszym, stoj╣cym wy┐ej - np. prokuratorowi, kt≤ry jako przedstawiciel bur┐uazji jest poni┐any przez ksiΩ┐n╣, reprezentantkΩ arystokracji. Ten podzia│ spo│eczny wywo│uje wzajemne niechΩci, nienawi£ci, antagonizmy pomiΩdzy warstwami, zw│aszcza, ┐e wi╣┐e siΩ tak┐e z r≤┐nicami w poziomie ┐ycia i posiadaczy w│adzy. Pojawiaj╣ siΩ marzenia o rewolucji, nag│ej zmianie ca│ego uk│adu spo│ecznego. Przewrotu dokonuje Prokurator, ale w rewolucji tej d╣┐y wy│╣cznie do obrony w│asnej pozycji, w│asnych praw i wygodnego ┐ycia. Decyduje siΩ na ten krok w obawie przed rewolucj╣ szewc≤w, kt≤ra mog│aby przybraµ krwawy charakter. W swoich dzia│aniach wspiera siΩ na organizacji Dziarskich Ch│op≤w, w kt≤rej panuje kult si│y, £lepa wierno£µ i pos│usze±stwo przyw≤dcy, rezygnacja z indywidualnych d╣┐e± na rzecz realizacji rozkaz≤w wodza. S╣ to dylematy ustroju faszystowskiego, totalitarnego, w kt≤rym zorganizowana si│a panuje nad niezorganizowanym t│umem - sk│≤conymi szewcami. Gdy szewcy przepowiadaj╣ swoj╣ rewolucjΩ i tworz╣ ustr≤j komunistyczny, zmiana porz╣dku spo│ecznego polega na odwr≤ceniu r≤l, podkre£lonym w dramacie groteskowym zachowaniem siΩ szewc≤w chodz╣cych w kolorowych pid┐amach, uznawanych przez nich za dow≤d panowania i uprzywilejowanych pozycji. W│adzΩ teraz sprawuj╣ szewcy a dotychczasowe warstwy panuj╣ce zostaj╣ obalone i poni┐one. Dzia│ania nowej w│adzy przypominaj╣ posuniΩcia w│adzy komunistycznej (zniszczony zostaje przyw≤dca rewolucji, kwestia ch│opska zostaje rozwi╣zana si│╣). Dochodzi do nastΩpnego przewrotu, po kt≤rym powstaje nowy bli┐ej nieokre£lony totalitaryzm, w kt≤rym ludzie szkoleni s╣ jak automaty.