Liryka rewolucyjna W│adys│awa Broniewskiego

Rozw≤j polskiej liryki rewolucyjnej wi╣┐e siΩ w dwudziestoleciu miΩdzywojennym przede wszystkim z nazwiskiem W│adys│awa Broniewskiego. W domu jego ┐ywe by│y tradycje walk o wolno£µ. R≤wnie┐ w gimnazjum, do kt≤rego uczΩszcza│, panowa│a atmosfera patriotyczna. Nale┐a│ do tego samego pokolenia, co poeci "Skamandra" i futury£ci, lecz mia│ inne do£wiadczenia ┐yciowe i w zwi╣zku z tym inny nieco stosunek do tradycji literackich. Interesowa│ siΩ nowymi pr╣dami w sztuce i osi╣gniΩciami m│odej poezji, lecz w│a£ciwym zapleczem tradycji, znajduj╣cych siΩ w £cis│ej korelacji z jego prze┐yciami i postaw╣, by│o przyswojone w m│odo£ci dziedzictwo poezji romantycznej i niepodleg│o£ciowej. Ca│a jego tw≤rczo£µ silnie by│a nasycona pierwiastkami autobiograficznymi o charakterze bezpo£redniego pamiΩtnika lirycznego. Jednocze£nie rodzaj tych osobistych prze┐yµ nie by│ przez niego traktowany, jako jego w│asno£µ. A wiΩc nie wyodrΩbnia│ go, lecz │╣czy│ z prze┐yciami szerokiego od│amu spo│ecze±stwa. By│y to przede wszystkim prze┐ycia pokolenia, kt≤re walczy│o o woln╣ PolskΩ, pozna│o gorzki smak wojny, jej tragizm. Broniewski nie apoteozuje wojny, lecz ukazuje ca│y rozmiar jej grozy i okrucie±stwa, a tak┐e sw≤j w│asny do tego stosunek.

Swoj╣ tw≤rczo£µ z lat miΩdzywojennych Broniewski zamkn╣│ niezwykle mocnym akordem. Stanowi go wiersz "Bagnet na bro±", opublikowany w kwietniu 1939 roku, w chwili, gdy Hitler wysun╣│ wobec Polski swe roszczenia do Pomorza i Gda±ska.

Wiersz ten sta│ siΩ jednym z najpopularniejszych utwor≤w poetyckich w latach okupacji. Otworzy│ on nowy okres w tw≤rczo£ci Broniewskiego: okres, w kt≤rym jego poezja towarzyszy│a w walce ju┐ ca│emu narodowi, a nie jedynie polskiej klasie robotniczej.

"Bagnet na bro±" jest klasycznym przyk│adem liryki apelu i jest wezwaniem do walki w obronie zagro┐onej ojczyzny.

Wiersz ten ukazuje w romantyczny spos≤b rolΩ poety, kt≤ry g│Ωbok╣ tre£ci╣ wyra┐anych my£li porywa, zagrzewa do walki, stanowi niejako czynnik pobudzaj╣cy u£pione i nierozwiniΩte niekiedy uczucie patriotyzmu, kt≤rego udzia│u w kszta│towaniu siΩ £wiadomo£ci spo│ecznej i poczucia wagi chwili nie wolno by│o przeceniµ.

Lecz jednocze£nie w s│owach

"(...) poeto, nie w pie£ni troska.

Dzisiaj wiersz - to strzelecki r≤w (...)"

Broniewski wykazuje g│Ωboki utylitaryzm poezji w niesionych za jej pomoc╣ tre£ciach. Wiersz ten nie do£µ, ┐e manifestuje to przekonanie autora o u┐yteczno£ci poezji w prze│omowych wydarzeniach ┐ycia narodu, to jeszcze jest mistrzowskim reprezentantem tej kreatywnej tendencji, o czym mo┐e £wiadczyµ chocia┐by fakt, ┐e by│ on przedrukowywany wielokrotnie w podziemnej prasie i recytowany na konspiracyjnych wieczorach poetyckich.

Broniewski korzysta│ z wzor≤w przesz│o£ci, zw│aszcza tych, jakich dostarcza│a wielka poezja narodowa. Oczywi£cie nie ogranicza│ siΩ tylko do czerpania pomys│≤w z tamtych wzorc≤w, lecz potrafi│ harmonijnie zespoliµ dawn╣, dobrze znan╣ nutΩ romantycznej poezji z now╣ romantyk╣ wsp≤│czesnej walki, romantyczne s│ownictwo z potocznym jΩzykiem swoich czas≤w i swoich bohater≤w. Nada│ walor poetycki nawet utartym zwrotom z gazet i manifest≤w, wprowadzaj╣c do swej liryki konkretn╣ rzeczywisto£µ spo│eczn╣ i polityczn╣.

Spos≤b wypowiedzi podmiotu lirycznego, kt≤ry zwraca siΩ bezpo£rednio do czytelnika, u┐ywaj╣c jednocze£nie wykrzyknik≤w np. "Sta± u drzwi, bagnet na bro±!" odzwierciedla zawarte w wierszu cechy liryki apelu.

W drugiej i trzeciej strofie poeta umie£ci│ wypowiedzi w 1-szej osobie lm.

"(...) ale krwi nie odm≤wi nikt:

wys╣czymy j╣ z piersi i z pie£ni (...)"

i

"A gdyby umieraµ przysz│o,

przypomnimy, co rzek│ Cambronne (...)"

ukazuj╣c tym swoj╣ chΩµ zespolenia uczuciowego z ca│ym narodem. Poeta zwraca siΩ, jako przedstawiciel narodu, a nie jego w≤dz, chc╣c obudziµ w ka┐dym Polaku poczucie wsp≤│odpowiedzialno£ci za losy ojczyzny, jednak bezpo£rednio i arbitralnie go nie narzucaj╣c. Oddzia│ywuje przez tak╣ formΩ wypowiedzi na sumienie czytelnika, przenikaj╣c do jego uczuµ na p│aszczyƒnie jego w│asnych przekona± i uczuµ, jednocze£nie nie burz╣c ich i daj╣c jedynie silny bodziec do rozwa┐enia w tak przeszywaj╣cy spos≤b przekazanego apelu.

Budowa wiersza jest bardzo interesuj╣ca. Pod mask╣ pozornej prostoty kryje siΩ ca│y kunsztowny zabieg literacki. Broniewski stworzy│ w│asn╣ poetykΩ, sobie tylko w│a£ciw╣ i w gruncie rzeczy niepowtarzaln╣. Dotyczy to ca│ej jego tw≤rczo£ci poetyckiej. Do jej cech charakterystycznych nale┐y np. czΩste pos│ugiwanie siΩ wierszem tonicznym, to znaczy opartym nie na r≤wnej liczbie sylab, lecz na r≤wnej liczbie akcent≤w w wersie. Wiersz toniczny zmniejsza monotoniΩ regularnej strofy i potΩguje jej dynamikΩ.

Innym elementem charakterystycznym dla jego poezji jest umiejΩtno£µ mistrzowskiego zestawiania romantycznych s│≤w ze s│owami z jΩzyka ┐o│nierskiego, czego przyk│adem mo┐e byµ zwrot "(...) Ogniomistrzu i serc, i s│≤w (...)", dziΩki czemu zostaj╣ nadane nowe, poetyckie walory s│owom i zwrotom utartym lub pozornie tych walor≤w pozbawionym.

To, co czyni wra┐enie wielkiej prostoty jest wynikiem £wiadomego kunsztu i artyzmu. Zawiera w sobie zar≤wno elementy zwi╣zku z tradycj╣, jak i nowatorskiego stosunku do stylu i jΩzyka.