Znani mi bohaterowie w literaturze XIX i XX wieku

Proces kszta│towania siΩ bohatera wiek≤w XIX i XX ulega│ ci╣g│ym zmianom, wynikaj╣cym z zachodz╣cych na £wiecie przemian spo│ecznych, ustrojowych i politycznych. Z perspektywy los≤w Polski okres ten by│ szczeg≤lny, wymagaj╣cy wyj╣tkowego zaanga┐owania ze strony Polak≤w w proces utrzymania to┐samo£ci narodowej na p│aszczyƒnie kulturalnej, kt≤ra tak┐e mia│aby w przysz│o£ci wp│yn╣µ na zwiΩkszenie realnej szansy odzyskania niepodleg│o£ci. Sytuacja ta mia│a ogromny wp│yw na kszta│t ≤wczesnej tw≤rczo£ci literackiej, kt≤ra w r≤┐ny spos≤b, na prze│omie wiek≤w, stara│a siΩ pobudziµ Polak≤w do walki, walki specyficznej, lecz maj╣cej doprowadziµ do zamierzonego celu, kt≤rym by│o zrzucenie pΩt niewoli. Jakby abstrahuj╣c od omawianego okresu historycznego, mo┐na stwierdziµ, ┐e postΩpowanie ka┐dego bohatera literackiego jest podporz╣dkowane w du┐ej mierze aktualnej sytuacji, stosownie do idea│≤w epoki, kt≤rej jest reprezentantem. W omawianym okresie sens ma wyr≤┐nienie bohater≤w literatury klasycznej i romantycznej, kt≤rzy odegrali znacz╣c╣ i nieprzypadkow╣ rolΩ w tworzeniu charakterystycznych idea│≤w, czy te┐ wzorc≤w postΩpowania, szczeg≤lnie odpowiadaj╣cych danej epoce.

Literatura romantyczna by│a wyrazem protestu przeciw racjonalizmowi i klasycyzmowi doby O£wiecenia, przeciwko obumieraj╣cej kulturze klasycystycznej i narzucaniu wzor≤w oraz imitatorstwu. By│ to bunt jednostki przeciwko rzeczywisto£ci, kt≤ra nie dawa│a siΩ ju┐ racjonalnie wyja£niµ. Bunt przeciwko nadmiernemu kultowi rozumu i podporz╣dkowaniu przes│ankom rozumowym ca│ego ludzkiego ┐ycia przerodzi│ siΩ z czasem w kult uczucia. PrzyjΩta przez romantyk≤w postawa irracjonalna rodzi sk│onno£µ do analizy psychologicznej i ukazywania uczuµ nie tylko bohater≤w, ale tak┐e samego poety. Motywem │╣cz╣cym wszystkich bohater≤w romantycznych jest problem walki narodowowyzwole±czej. Romantycznych bohater≤w literackich charakteryzowa│ wybuja│y indywidualizm - byli oni sk│≤ceni ze £wiatem, rozdarci wewnΩtrznie. Ten bunt romantyk≤w przygotowa│a w pewnym sensie sytuacja polityczna i spo│eczna, w jakiej ┐yli. Za manifest romantycznej postawy poety uznajemy balladΩ "Romantyczno£µ" Adama Mickiewicza. Narratorem w niej jest obserwator spoza t│umu z miasteczka. Relacjonuje on i interpretuje wydarzenia, przeciwstawiaj╣c siΩ opinii uczonego Starca ze szkie│kiem w oku. Podkre£laj╣c du┐e mo┐liwo£ci nauki w poznawaniu £wiata, wprowadza on jednocze£nie nowe kategorie poznawcze: intuicjΩ oraz czucie i wiarΩ, prawdy pod£wiadomo£ci, gdy┐ w przekonaniu romantyk≤w zmys│y nie daj╣ pewno£ci w poznaniu. Poeta, uto┐samiaj╣c siΩ z narratorem, staje po stronie tych, kt≤rzy cierpi╣ i poprzez cierpienie maj╣ kontakt ze zjawiskami tajemniczymi. Postawa wiary w to, co widzi dziewczyna z ludu - Karusia, w si│Ω jej uczuµ, wsp≤│czucie dla niej wskazuj╣ na to, ┐e romantycy poszerzyli wiedzΩ o cz│owieku, pr≤buj╣c poznaµ stany pod£wiadomo£ci, intuicji, "szale±stwa", kt≤re zyska│y u nich ca│kowicie now╣ interpretacjΩ. Odrzucili oni wy│╣cznie fizjologiczne uzasadnienie szale±stwa jako choroby, a nawet czΩsto widzieli w chorobach umys│owych przejaw geniuszu. Dlatego te┐ ludzie pro£ci traktuj╣ KarusiΩ jako istotΩ wy┐sz╣, kt≤rej nale┐y wierzyµ. Trudno jest m≤wiµ o niej jako o bohaterze romantycznym, lecz z pewno£ci╣ mo┐emy stwierdziµ, ┐e utw≤r "Romantyczno£µ" wy│ania pewien charakterystyczny "program", kt≤ry bΩdzie mia│ znaczny wp│yw na spos≤b kszta│towania siΩ typowych bohater≤w epoki, a kt≤rzy bΩd╣ w mniejszym lub wiΩkszym stopniu "uto┐samiali siΩ" z tym programem. Jednym z rodzaj≤w tragicznego bohatera romantycznego jest g│≤wny bohater utworu "Konrad Wallenrod" Adama Mickiewicza. Utw≤r ten ukaza│ nowe oblicze romantyzmu. Zapocz╣tkowa│ on polski romantyzm jako literaturΩ, kt≤ra przej╣wszy og≤lne tendencje europejskiego pr╣du, jego estetykΩ, zogniskuje w sobie wielk╣ problematykΩ bytu narodowego, a w swych arcydzie│ach siΩgnie generalnie najistotniejszych problem≤w epoki. Autor pos│u┐y│ siΩ tutaj kostiumem historycznym poprzez umieszczenie akcji w XIV wieku. Jednak rzeczywistym bohaterem utworu by│o wsp≤│czesne, walcz╣ce z caratem, m│ode pokolenie polskich patriot≤w. Bohater tej powie£ci poetyckiej postanawia po£wiΩciµ swe ┐ycie dla ojczyzny. By│ to cz│owiek o dwoistym ┐yciu - inny w otoczeniu wrog≤w, kt≤rych pragnie zniszczyµ, a inny w g│Ωbi serca, odkrywanej tylko najbli┐szym. Jako typ dzia│acza politycznego nie tylko by│ on odbiciem osobistego po│o┐enia tw≤rcy, ale i wielu innych ≤wcze£nie ┐yj╣cych ludzi. Uk│ad stosunk≤w historycznych zmusza bohatera do samotnej walki z zakonem krzy┐ackim i do wej£cia na drogΩ podstΩpu i zdrady. Konrada cechuj╣ trzy wielkie uczucia: mi│o£µ do ojczyzny, nienawi£µ do Krzy┐ak≤w - wrog≤w Litwy i mi│o£µ do Aldony. "SzczΩ£cia w domu nie zazna│, bo go nie by│o w ojczyƒnie" - po£wiΩcenie siΩ dla idei i osamotnienie jest ƒr≤d│em tragizmu bohatera. Wyborem sposobu dzia│ania Konrad skazuje siΩ na tragiczny konflikt z samym sob╣ - musi odrzuciµ idea│y, chrze£cijanina i rycerza. Dzia│anie za pomoc╣ podstΩpu i zdrady budzi w nim samym wstrΩt i odrazΩ. Wyraƒnie ukazany jest rozdƒwiΩk pomiΩdzy wielko£ci╣ celu, do kt≤rego d╣┐y│, a nikczemno£ci╣ czynu i sposobu jego realizacji. G│Ωbia odczuµ Konrada jest w utworze celowo wzmocniona. Pozorna s│abo£µ jego psychiki jest jedynie podkre£leniem elementu, na kt≤ry autor zwr≤ci│ szczeg≤ln╣ uwagΩ - r≤┐norodne aspekty psychiki bohatera i spos≤b odbioru przez niego rzeczywisto£ci. Postawa g│≤wnego bohatera tego utworu, kt≤ry po£wiΩca siΩ walce o s│uszn╣ ideΩ, u┐ywaj╣c metod nagannych moralnie zostaje okre£lone mianem wallenrodyzmu. Konflikt wewnΩtrzny wyciska piΩtno na jego psychice. Po£wiΩca on bez reszty szczΩ£cie w│asne i ukochanej kobiety, aby ratowaµ ukochan╣ ojczyznΩ. BΩd╣c u celu musi pope│niµ samob≤jstwo - ponosz╣c jako cz│owiek, kolejn╣, wielk╣ klΩskΩ. Wybiera £mierµ £wiadomy klΩski swojego ┐ycia, gdy┐ £wiadomo£µ zdrady nie pozwoli│a mu zaznaµ spokoju ani szczΩ£cia. Bez trudu mo┐na dostrzec, ┐e ocena i spos≤b ukazania bohatera ma wyraƒne, romantyczne odniesienie. Innym typem bohatera charakterystycznego dla tamtej epoki, jest Gustaw - postaµ z IV czΩ£ci "Dziad≤w" Adama Mickiewicza. Jest to romantyczny kochanek prze┐ywaj╣cy nieszczΩ£liw╣ mi│o£µ. W swojej spowiedzi oddaje ca│╣ gamΩ r≤┐norodnych prze┐yµ, od uwielbienia, opuszczenia i wyobcowania, do pogardy i nienawi£ci dla ukochanej, kt≤ra uleg│a pokusie bogactwa. Losy swoje dzieli na godziny mi│o£ci, rozpaczy i przestrogi. Fina│em tego wzburzenia emocjonalnego jest bunt Gustawa przeciwko rzeczywisto£ci - wini ukochan╣ za zniszczenie prawdziwej mi│o£ci i szczΩ£cia osobistego. Gustaw posiada typowe cechy bohatera romantycznego - prze┐ywa tragiczn╣, nieszczΩ£liw╣ mi│o£µ, kt≤ra w efekcie prowadzi do samob≤jstwa, buntuje siΩ przeciwko £wiatu i niesprawiedliwym stosunkom spo│ecznym, szydzi z tych, kt≤rzy upatruj╣ szczΩ£cia w zdobyciu bogactwa. Wiara w idealn╣ mi│o£µ doprowadzi│a Gustawa do grzesznej, samob≤jczej £mierci. CzΩ£µ IV "Dziad≤w" stanowi realizacjΩ swoistej kary za grzechy. W prologu III czΩ£ci "Dziad≤w" Gustaw przeradza siΩ w Konrada. Z cierpi╣cego romantycznego kochanka przemienia siΩ w ┐arliwego, cierpi╣cego za ca│y nar≤d patriotΩ, £wiadczy o tej przemianie napis na £cianie celi: "Gustaw umar│, narodzi│ siΩ Konrad". Bohater ten, mimo osamotnienia w poczuciu w│asnej wielko£ci - jako wybitna indywidualno£µ - obdarzony jest nadludzk╣ wra┐liwo£ci╣ i poczuciem ogromnej si│y. Poeta ukazuje tutaj problem antagonizmu miΩdzy pokoleniem starym a m│odym. M│odych pokazuje jako ludzi szlachetnych, pe│nych patriotycznego zapa│u do walki z wrogiem. Z kolei "Salon warszawski" charakteryzuje spo│ecze±stwo starych jako ludzi pogodzonych z niewol╣, zobojΩtnia│ych na sprawy narodu i ojczyzny. Nie interesuje ich martyrologia narodu. Opowie£ciami o losach mΩczennik≤w przejmuj╣ siΩ tylko m│odzi. Konrad staje siΩ u Mickiewicza uosobieniem ca│ego narodu i jego cierpie±. Jest to r≤wnie┐ genialny poeta, kt≤ry tworzy pie£ni "nie£miertelne" i jako wielki tw≤rca r≤wna siΩ z Bogiem-Stw≤rc╣. W imieniu cierpi╣cego narodu podejmuje samotn╣ walkΩ z Bogiem i domaga siΩ od Niego "rz╣du dusz". Wierzy on w to, ┐e si│╣ swojego uczucia wyzwoli nar≤d z niewoli. Czuje w sobie moc kreacji £wiata, nie waha siΩ mierzyµ z Bogiem w walce o w│adzΩ nad ludƒmi, kt≤rymi chce pokierowaµ w imiΩ patriotycznych racji. Jednak┐e w swej pysze Konrad posuwa siΩ za daleko i dopuszcza siΩ bluƒnierstwa wobec Boga. Ponosi klΩskΩ, bowiem jego bunt i rozpacz okazuj╣ siΩ wystΩpkiem moralnym. Popada wiΩc w moc szatana. Jego postawa zosta│a nazwana prometeizmem, gdy┐ podobnie jak Prometeusz - z mi│o£ci do ludzi walczy z samym Bogiem maj╣c na wzglΩdzie dobro innych i po£wiΩca siΩ dla nich. Bohater ten jest postaci╣ dynamiczn╣ (Gustaw-Konrad), prze┐ywa skomplikowane stany psychiczne, jest postaci╣ tragiczn╣ i samotn╣. Tragizm jego wyra┐ony jest przez prze£ladowanie, cierpienie, klΩskΩ pr≤by kontaktu z Bogiem. Konrad przekonany jest o wielkiej roli poety i poezji, gubi go jednak duma, pycha i zarozumia│o£µ. Innym typem bohatera jest Ksi╣dz Piotr, kt≤ry podobnie jak Konrad, chce uratowaµ nar≤d. Jednak buntowi i pysze Konrada przeciwstawia chrze£cija±sk╣ pokorΩ. DziΩki tej postawie i uwielbieniu Boga Ksi╣dz Piotr ma widzenie przysz│ych los≤w Polski. Widzi jak Polska cierpi i podobnie jak Chrystus skazana jest na ukrzy┐owanie, umiera, by potem zmartwychwstaµ. Cierpienia narodu polskiego doprowadz╣ do odzyskania wolno£ci. Ksi╣dz Piotr reprezentuje ideΩ mesjanizmu, kt≤rego my£l przewodnia brzmia│a: "Polska Mesjaszem narod≤w". Jest to w miarΩ optymistyczna filozofia dziej≤w, gdy┐ zak│ada, ┐e Polska nie tylko odzyska wolno£µ, ale przyniesie j╣ tak┐e innym uciemiΩ┐onym narodom. W ko±cowej czΩ£ci widzenia poeta powraca do wizji wskrzesiciela narodu, nazywa go namiestnikiem wolno£ci na ziemi, powt≤rnie nazywa go tajemniczym imieniem "czterdzie£ci i cztery". PolemikΩ z mesjanizmem i prometeizmem stanowi tytu│owa postaµ dramatu "Kordian" Juliusza S│owackiego. Bohaterem jest m│ody poeta-marzyciel nie maj╣cy okre£lonego celu w ┐yciu i nieszczΩ£liwie zakochany w Laurze. DziΩki rozczarowaniom i do£wiadczeniom zdobytym w podr≤┐y po Europie przeradza siΩ w dzia│acza - spiskowca. My£l╣ przewodni╣ jego dzia│ania jest has│o: "Polska Winkelriedem narod≤w". Powsta│o od tego pojΩcie winkelriedyzmu wed│ug kt≤rego Polska mia│a na sobie skupiµ si│y mocarstw umo┐liwiaj╣c sobie, a tak┐e innym krajom ucie£nionym zrywy niepodleg│o£ciowe. Oznacza to tak┐e, ┐e nar≤d mo┐e odzyskaµ wolno£µ jedynie poprzez czynn╣ walkΩ, choµby strace±cz╣. Maj╣c wielu przeciwnik≤w, Kordian postanawia samotnie zabiµ cara. Nie realizuje jednak tego czynu - pada zemdlony na progu sypialni cara. Bohater S│owackiego ponosi klΩskΩ, gdy┐ jest rozdarty moralnie, pozbawiony silnej woli i determinacji, ulega chorej wyobraƒni i marzeniom. Mimo, ┐e prezentuje czyst╣ intencjΩ i ogromne po£wiΩcenie, nie mo┐e zwyciΩ┐yµ, bo jako spiskowiec wchodzi w kolizjΩ z etyk╣ i tradycj╣ narodow╣, kt≤re nakazuj╣ czciµ kr≤la i postΩpowaµ honorowo. Jest to istot╣ tragizmu Kordiana. Spos≤b dzia│ania i my£lenia bohatera jest wiΩc typowo romantyczny - kieruje siΩ on rozbudowanym systemem samooceny i motywacji dzia│ania. Zupe│nie inn╣ kreacj╣ bohatera romantycznego jest Jacek Soplica - ksi╣dz Robak z "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza. Romantyczny charakter tej postaci ujawnia jego pe│ne przyg≤d ┐ycie. Jest to postaµ niezwykle dynamiczna. W m│odo£ci cz│owiek o nieokre£lonym i zmiennym temperamencie, w afekcie ura┐onej dumy i mi│o£ci pope│nia zbrodniΩ, za co zostaje obci╣┐ony mianem zdrajcy. Prze┐ywa prze│om moralny, przywdziewa habit i staje siΩ utajonym bojownikiem o wolno£µ - dzia│a jako emisariusz - u£wiadamia szlachtΩ o konieczno£ci podjΩcia wsp≤lnej walki z zaborc╣. Ksi╣dz Robak r≤┐ni siΩ jednak od swoich poprzednik≤w - jest cichy, pokorny, pracuje i po£wiΩca siΩ dla ojczyzny anonimowo. W cechach osobowych i w swej dzia│alno£ci jest to nowy typ bohatera romantycznego. Znajdujemy tu postaµ przeciΩtn╣, posiadaj╣c╣ zdolno£µ odrodzenia moralnego i podan╣ jako wzorzec mo┐liwy do na£ladowania. W swej dzia│alno£ci nie jest osamotniony - poparcia dla g│oszonych idei poszukuje w£r≤d szerokich mas szlacheckich oraz w£r≤d prostego ludu. Cechuje go ponadto demokratyzm pogl╣d≤w.

Z ko±cem epoki romantyzmu zmienia siΩ osobowo£µ i cechy bohatera literackiego. NastΩpuje kryzys indywidualizmu, bohater staje siΩ przeciΩtnym, szarym cz│owiekiem, niczym nie wyr≤┐niaj╣cym siΩ z otaczaj╣cej go zbiorowo£ci. Literatura przestaje pe│niµ, narzucon╣ jej przez romantyzm, pos│annicz╣ rolΩ w spo│ecze±stwie. Kolejne pokolenie tw≤rc≤w odwr≤ci│o siΩ od szczytnych idea│≤w romantyzmu, od jego hase│ i nakaz≤w konieczno£ci walki z wrogiem. Chc╣c obudziµ nar≤d z marazmu, pos│u┐ono siΩ nowymi idea│ami. G│oszono konieczno£µ pracy nad podniesieniem stanu gospodarki, poziomu materialnego i moralnego spo│ecze±stwa, a tak┐e nad globalnym podniesieniem poziomu wykszta│cenia. Romantycznym ideom przeciwstawiono nowe, pozytywistyczne has│o pracy, a zw│aszcza "pracy organicznej" i "pracy u podstaw". Nowy typ bohatera prezentuje nam Boles│aw Prus w "Lalce". Postaci╣ t╣ jest Stanis│aw Wokulski, kt≤ry posiada zar≤wno cechy romantyka, jak i pozytywisty. Jest to postaµ z│o┐ona - osobowo£µ o niemal┐e sprzecznych i wzajemnie wykluczaj╣cych siΩ cechach. Jego mi│o£µ do Izabeli úΩckiej jest tragiczna - tu ponosi klΩskΩ jako romantyk. NieszczΩ£liwie zakochany prze┐ywa nadzieje i rezygnacje, uniesienia i zw╣tpienia. Mi│o£µ jego to pasmo rozczarowa± i udrΩk por≤wnywalnych z prze┐yciami mickiewiczowskiego Gustawa. W m│odo£ci, mimo trudnych warunk≤w, pasjonuje siΩ nauk╣, kt≤r╣ porzuca dla udzia│u w powstaniu. W czasie zsy│ki ujawniaj╣ siΩ w nim cechy pozytywisty - kult wiedzy i pracy. Wokulski staje siΩ autorytetem w dziedzinie nauk przyrodniczych. Jest to typowy przedstawiciel pokolenia, kt≤re najpierw zara┐one entuzjazmem walki, dozna│o p≤ƒniej wszelkich rozczarowa± i tragedii zwi╣zanych z klΩsk╣ powstania. Romantyczne uniesienia m│odo£ci zamienia na fascynacjΩ nauk╣ i realizacjΩ kapitalistycznych inicjatyw. Jest to wiΩc reprezentatywny cz│owiek nowej epoki, rzecznik pogl╣d≤w z tymi, jakie g│osili pozytywi£ci. Na przyk│adzie postaci Wokulskiego, autor pokazuje klΩskΩ ideologii romantycznej. Jedyna mo┐liwa do przyjΩcia droga to wierno£µ idea│om pozytywistycznym - wiara, ┐e nauka i praca mo┐e zmieniµ £wiat. îwiat romantyczny, idealistyczny skazany jest na "zag│adΩ" dlatego, i┐ nie by│ "dostosowany" do ≤wczesnego spo│ecze±stwa - trzeba bowiem nowego pokolenia, nowej kultury, stworzonej przez pozytywist≤w dla jego naprawy. W pe│ni pozytywistyczn╣ postaci╣ w "Lalce" jest Julian Ochocki - ubogi arystokrata, wyobcowany ze swojego "£rodowiska", oddany ca│kowicie nauce. Marzy o skonstruowaniu "maszyny lataj╣cej", kt≤ra mog│aby s│u┐yµ nowej, lepszej cywilizacji, tworz╣cej £wiat bez granic. Inny typ bohatera tej epoki prezentuje Eliza Orzeszkowa w powie£ci "Nad Niemnem". Tak╣ postaci╣ mo┐e byµ tu Benedykt Korczy±ski. Jest to r≤wnie┐ postaµ dynamiczna i podobnie jak Wokulski - obdarty ze z│udze± i idea│≤w m│odo£ci przystosowuje siΩ do nowych reali≤w ┐ycia, lecz jednocze£nie jest heroicznym obro±c╣ ziemi, kt≤rej nie chce oddaµ w rΩce rosyjskie. Kiedy£ pozostaj╣cy w dobrych stosunkach z za£ciankiem Bohatyrowicz≤w, po powstaniu procesuje siΩ z nimi "o ka┐dy grosz" - jest to powodem zatarg≤w z m│odym pozytywist╣ - jego synem Witoldem, kt≤ry pr≤buje realizowaµ porzucone przez ojca idea│y m│odo£ci. W "Nad Niemnem" znalaz│y odzwierciedlenie istotne problemy epoki - zachowanie ziemi, praca organiczna, kwestia kobieca, o£wiecenie ludu. Powie£µ jest apoteoz╣ wierno£ci wobec ziemi, tradycji i ojczyzny. Bohater jest tutaj wyraƒnie oceniany z punktu widzenia swej przydatno£ci dla spo│ecze±stwa - pracy bΩd╣cej czynnikiem poczucia u┐yteczno£ci cz│owieka nadaj╣cym ┐yciu sens i warto£µ.

Na prze│omie XIX i XX wieku narasta krytyka hase│ pozytywizmu, nie tylko przez zwolennik≤w zmian w literaturze, ale i przez samych pozytywist≤w. Atakom podlega nie tylko program, kt≤ry zawi≤d│ pok│adane w nim nadzieje, lecz i literatura, kt≤ra go mia│a rozpowszechniaµ i kt≤ra przez sw≤j realizm i tendencyjno£µ ogranicza│a swobodΩ tw≤rcz╣ pisarzy. NajczΩ£ciej u┐ywana nazwa nowej epoki to M│oda Polska, lecz znana jest i inna - neoromantyzm, podkre£laj╣ca zwi╣zek tej epoki z romantyzmem. W literaturze tego okresu widzimy powr≤t do tendencji idealistycznych, zwiΩkszenia roli indywidualizmu i subiektywizmu, a tak┐e tendencje wznowienia wysi│k≤w prowadz╣cych do odzyskania niepodleg│o£ci. Typ takiego bohatera przedstawia nam Stefan »eromski w "Ludziach bezdomnych". T╣ postaci╣ jest doktor Judym, wywodz╣cy siΩ z niskich sfer spo│ecznych, podejmuj╣cy walkΩ o los skrzywdzonych i poni┐onych. Po latach upokorze± i wyrzecze± zdobywa zaw≤d, kt≤ry mu umo┐liwi niesienie ludziom pomocy - chce on siΩ po£wiΩciµ g│≤wnie pomocy najubo┐szym. Niestety napotyka liczne przeszkody - nie poddaje siΩ jednak i pr≤buje walczyµ do ko±ca. Postawa jego jest jednak dyskusyjna - stwierdza on, ┐e walka ze spo│eczn╣ krzywd╣ i niesprawiedliwo£ci╣ wymaga najwiΩkszych wyrzecze±, w│╣cznie z wyrzeczeniem siΩ w│asnego szczΩ£cia - zrywa z ukochan╣ kobiet╣, uzasadniaj╣c swoje postΩpowanie tym, ┐e nie ma prawa byµ szczΩ£liwym, gdy dooko│a jest tyle ludzkiej nΩdzy. Bohater jest bezdomny - w sensie dos│ownym i psychicznym. Po zdobyciu wykszta│cenia staje siΩ "wyobcowany" ze swojego dawnego £rodowiska - miejskiej biedoty. W swojej idei i d╣┐eniu do jej realizacji jest samotny i niezrozumia│y. Sam wybiera bezdomno£µ - stanowi ona bowiem cechΩ ludzi skrzywdzonych lub odczuwaj╣cych krzywdΩ innych i z ni╣ walcz╣cych. Dyskusje mo┐e wywo│aµ tak┐e fakt, ┐e program tej walki z niesprawiedliwo£ci╣ jest do£µ mglisty, ma│o precyzyjny - jest to raczej program dzia│ania o charakterze filantropijnym, program jednostek. Postawa Judyma nakazuje najwy┐szy szacunek, lecz nie uwalnia od oceny jego dzia│alno£ci jako niecelowej i ma│o skutecznej. Bohater neoromantyczny g│osi kult jednostki - lecz nie wybitnej, ale zdeterminowanej i tragicznej. Zupe│nie inny typ bohatera wykreowa│ Stefan »eromski w "Przedwio£niu", wydanym ju┐ po odzyskaniu niepodleg│o£ci. Postawa bohatera - Cezarego Baryki - jest po│╣czeniem dw≤ch si│: idealizmu spo│ecznego, pragnienia walki i pracy w imiΩ postΩpu spo│ecznego, sprawiedliwo£ci (protestuje przeciw krzywdzie i nΩdzy ludzkiej), ale tak┐e tΩsknot do przyg≤d i erotyzmu. Wierzy on w mo┐liwo£µ realizacji utopii "szklanych dom≤w", wielkich prac technicznych pozwalaj╣cych na produkcjΩ taniej energii, jest spo│ecznikiem - marzycielem, lecz tak┐e m│odym cz│owiekiem obdarzonym natur╣ gwa│town╣ i niezale┐n╣. Bohater powraca z Rosji, gdzie widzia│ i prze┐y│ rewolucjΩ. Za│o┐enia jej budz╣ jego podziw, lecz nie godzi siΩ on z gwa│tami i przemoc╣, jakie ona za sob╣ niesie. Jest przesycony wiar╣ w potrzebΩ wyzwolenia inicjatywy i "energii mas", ma nadzieje i wierzy w skuteczno£µ tego wyzwolenia. Po przybyciu do kraju prze┐ywa rozczarowanie - widzi nΩdzΩ polskiej prowincji, bezmy£ln╣ wegetacjΩ bogatego ziemia±stwa i bezwzglΩdno£µ nowych polskich w│adz. Polska jawi mu siΩ krajem kontrast≤w. Szuka dla siebie programu, kt≤ry m≤g│by realizowaµ, lecz nie znajduje go ani w dzia│aniach obozu rz╣dz╣cego, ani komunist≤w. Baryka wybiera bunt (mimo solidarno£ci z robotnikami) - jest to bunt indywidualisty i cz│owieka samotnego.

Postawy prezentowane przez tw≤rc≤w nurt≤w literackich znalaz│y odzwierciedlenie tak┐e w ich ┐yciu. Zw│aszcza za£ postawa bohatera romantycznego znalaz│a swoj╣ realizacjΩ w postaciach tw≤rc≤w pokolenia Kolumb≤w - okresu wojny. Tw≤rczo£µ poet≤w tamtego okresu jest wyraƒn╣ kontynuacj╣ poezji romantycznej. Dojrzewa│a ona tak┐e w warunkach zagro┐enia - sta│a siΩ orΩ┐em w walce z przemoc╣. Tw≤rcy tacy jak Baczy±ski, Gajcy, Trzebi±ski byli postawieni przed tragiczn╣ konieczno£ci╣ przeciwstawienia siΩ wrogiej rzeczywisto£ci okupacyjnej. Nie mieli wyboru - walka to ich patriotyczny obowi╣zek. Jednak ich heroizm by│ £ci£le zwi╣zany z tragizmem pokolenia.

Mo┐na stwierdziµ, ┐e ka┐da epoka znajdowa│a swoje odzwierciedlenie w literaturze tworz╣cej nowych bohater≤w, niekiedy nawet podaj╣c wzorce do na£ladowania. Bohater ulega│ permanentnej ewolucji. Sp≤r literatury klasycznej i romantycznej poci╣ga za sob╣ kreowanie nowych bohater≤w, wzorc≤w i warto£ci, a tym samym wzbogaca literaturΩ. Literatura XIX i XX wieku jest bardzo bogata i obszerna, a bohater≤w tak wielu, ┐e nie spos≤b przybli┐yµ sylwetki ich wszystkich. Jednak przedstawione postacie, wed│ug mnie, s╣ do£µ wyraƒn╣ syntez╣ rzeczywistych tendencji w danych okresach literackich i do£µ dobrze je charakteryzuj╣.