BIBLIA

Przedstawienie.

Biblia czyli Pismo îwiΩte Starego i Nowego Testamentu, to zbi≤r ksi╣g religijnych judaizmu i chrze£cija±stwa. Sk│adaj╣ siΩ na ni╣ 73 ksiΩgi: 46 Starego Testamentu i 27 Nowego Testamentu, i zestaw ten jest kanonicznie nienaruszalny. KsiΩgi te pisane by│y w ci╣gu wiek≤w przez r≤┐nych autor≤w. Oryginalne teksty zosta│y spisane w trzech r≤┐nych jΩzykach: hebrajskim, aramejskim i greckim. MateriΩ ôStarego Testamentuö stanowi╣ wydarzenia z doby poprzedzaj╣cej przyj£cie Chrystusa na £wiat i wyk│ad wiary tzw. Starego Zakonu. Zbi≤r zaczyna ôPiΩcioksi╣gö, przypisywany prawodawcy i wodzowi narodu izraelskiego, Moj┐eszowi.

Pierwsza jego czΩ£µ: ôKsiΩga Rodzajuö, opowiada o powstaniu £wiata, stworzeniu cz│wygnaniu z raju Adama i Ewy, owieka, ich synach Kainie i Ablu, potopie i Noem, a ko±czy j╣ opowie£µ o wie┐y Babel.

Kolejne: ôKsiΩgi Historyczneö, przedstawiaj╣ dzieje narodu izraelskiego, a ôKsiΩgi M╣dro£cioweö (dydaktyczne) - m.in. prezentuj╣: ù przypowie£µ o Hiobie, ù niepowtarzalny zbi≤r pie£ni lirycznych, ôPsalm≤wö, przypisywanych kr≤lowi Dawidowi, ù monolog filozoficzny kaznodziei - koheleta ze s│ynnym refrenem ôMarno£µ nad marno£ciamiö, ù odczytywan╣ jako liryczny poemat symboliczny, alegoriΩ mi│o£ci oblubie±czej Boga i duszy ludzkiej, ôPie£± nad Pie£niamiö.

KsiΩgi ôNowego Testamentuö opowiadaj╣ dzieje Chrystusa i Rodziny îwiΩtej, m≤wi╣ o dzia│alno£ci Aposto│≤w ju┐ po £mierci Chrystusa. Wyk│adaj╣ nauki Chrystusowe.

Do kanonu nale┐╣: ôKsiΩgi historyczneö na kt≤re sk│adaj╣ siΩ: ù Ewangelie, w dos│ownym t│umaczeniu: ôradosne wie£ci, dobre nowinyö, wed│ug trzech synoptyk≤w: £w. Mateusza, Marka i úukasza oraz czwarta, w powszechnym mniemaniu najpiΩkniejsza, najoryginalniejsza i najg│Ωbsza, £w. Jana; ù Dzieje Apostolskie, przedstawiaj╣ce apostolsk╣ dzia│alno£µ £wiΩtych Piotra i Paw│a, obrazuj╣ce rozpowszechnianie siΩ idei chrze£cija±stwa, spisane prawdopodobnie przez £w. úukasza, ucznia tego ostatniego oraz 21 list≤w apostolskich, w tym a┐ 14 pisanych przez £w. Paw│a, a 7 przez innych Aposto│≤w.ù KsiΩga prorocza czyli Apokalipsa (objawienie) napisana przez £w. Jana.

Czas powstania.

Biblia powstawa│a w ci╣gu wiek≤w i przyjmuje siΩ, ┐e najstarsze teksty Starego Testamentu powsta│y w XIII w. p.n.e. a najm│odsze pochodz╣ z w. I p.n.e. KsiΩgi Nowego Testamentu umieszcza siΩ przedziale od 51 do 96 r. po narodzeniu Chrystusa.

Biblia zajmuje niezwyk│e miejsce w kulturze £wiata staj╣c siΩ ƒr≤d│em kultury europejskiej.

W sferze moralnej przyjΩto powszechnie uznawaµ prezentowane w niej przykazania dekalogu za podstawΩ stosunk≤w miΩdzyludzkich.

W sferze kulturowej sta│a siΩ inspiracj╣ dla literatury, rzeƒby, malarstwa i muzyki; skarbcem wzor≤w osobowych i postaw, fabu│, w╣tk≤w i motyw≤w, metaforyki i stylistyki. Dzie│o powszechnie znane, interpretowane i wykorzystywane stanowi wsp≤lny repertuar £rodk≤w wyrazowych, kt≤re poprzez literaturΩ wesz│y do jΩzyka potocznego.

Przek│ady

Najdawniejszym t│umaczeniem Starego Testamentu pochodz╣cym z III-II w. p.n.e. jest Septuaginta, czyli t│umaczenie ôsiedemdziesiΩciuö. By│ to przek│ad na j. grecki sporz╣dzony w Aleksandrii dla »yd≤w nie w│adaj╣cych innym jΩzykiem.

Pe│nego przek│adu Biblii na j. │aci±ski, zwanego Wulgat╣, dokonano na prze│omie IV i V w. n.e. Przypisuje siΩ go £w. Hieronimowi. Sob≤r trydencki obraduj╣cy w XVI w. uzna│ ten przek│ad za tekst obowi╣zuj╣cy w ko£ciele rzymsko-katolickim.

Na jΩzyki narodowe t│umaczono Pismo £wiΩte ju┐ w wiekach £rednich. Z doby tej dochowa│y siΩ dwa pe│ne t│umaczenia najpiΩkniejszej ksiΩgi, Psa│terza: ôPsa│terz floria±skiö z ko±ca w. XIV i ôPsa│terz pu│awskiö, najprawdopodobniej z pocz╣tku w. XVI.

Istnia│o te┐ t│umaczenie Biblii z wieku XV nosz╣ce nazwΩ Biblii kr≤lowej Zofii lub szaroszpatackiej.

Prawdziwy renesans przek│ad≤w Pisma £w. zacz╣│ siΩ w XVI w., co przede wszystkim by│o zwi╣zane z reformacj╣.

ZaczΩto od Psa│terza. Do najwybitniejszych t│umacze± psalm≤w Dawida nale┐╣:

• przek│ad ca│o£ci proz╣ Miko│aja Reja znany z wydania w r. 1555, zapewne nie pierwszego
• niezwykle piΩkne t│umaczenie wierszem Jana Kochanowskiego, kt≤re po ukazaniu siΩ w 1580 r. ôMelodii na Psa│terz polskiö Miko│aja Gom≤│ki, na trwa│e zago£ci│o w ko£cio│ach katolickich i protestanckich.

Z czasem siΩgniΩto do Nowego Testamentu. Pierwsi zabrali siΩ do tego luteranie z Prus Wschodnich. W latach 1551-1553 pojawi│y siΩ, og│aszane czΩ£ciami, pocz╣wszy od czterech Ewangelii, t│umaczenia Jana Murzynowskiego.

Pierwsze ca│kowite anonimowe t│umaczenie ca│ego Nowego Testamentu wysz│o w 1556 r. u Szarffenberga w Krakowie.

Wreszcie podjΩto trud t│umaczenia ca│ej Biblii, kt≤rego efektem sta│y siΩ przek│ady: ù katolicki, tj. Biblia Jana Leopolity (1561), ù kalwi±ski, Biblia brzeska, czyli radziwi│owska (1563), ù aria±sko-socynia±ski, Biblia nie£wieska, Szymona Budnego (1572).

Prze│om wiek≤w XVI i XVII przyni≤s│ pe│ne katolickie t│umaczenie Pisma £w. zwane Bibli╣ Wujka (1599). O wadze tej pracy mo┐e £wiadczyµ fakt, ┐e przek│ad ten zast╣piony zosta│ w liturgii Ko£cio│a dopiero w okresie II Watyka±skiego Soboru Bibli╣ Tysi╣clecia wydan╣ w 1965 r.

Luteranie ju┐ w w. XVII (1632) doprowadzili do skutku w│asne t│umaczenie zwane Bibli╣ gda±sk╣.