ôFaraon" Boles│awa Prusa

Powie£µ, uko±czona, jak g│osi data na jej rΩkopisie, 2 maja 1895 r. o godz. 3 po po│udniu, by│a drukowana w ôTygodniku Ilustrowanym" od dnia 5 paƒdziernika 1895 r. do ko±ca roku nastΩpnego. Wydanie ksi╣┐kowe ukaza│o siΩ w roku 1897. Powie£µ zaskoczy│a zar≤wno czytelnik≤w jak i krytyk≤w. Znano bowiem Prusa jako zdeklarowanego przeciwnika powie£ci o tematyce historycznej, namiΩtnego natomiast obserwatora wsp≤│czesno£ci, d╣┐╣cego do jej poznania, zrozumienia i znalezienia dr≤g naprawy.

Szybko jednak przekonano siΩ, ┐e co prawda inspiracj╣ do napisania utworu by│y zainteresowania pisarza Egiptem, ojczyzn╣ najstarszej cywilizacji £wiata, ale w rzeczywisto£ci jest on nie powie£ci╣ historyczna, lecz traktatem o pa±stwie i w│adzy.

Czas i miejsce akcji

Wydarzenia tocz╣ siΩ w XI w. p. n.e., w okresie panowania dwudziestej dynastii faraon≤w i okresie zwyciΩstwa nad nimi kasty kap│a±skiej.

Miejscem akcji jest Egipt, egzotyczna kraina rozci╣gaj╣ca siΩ wzd│u┐ Nilu, w kt≤rej panuje politeizm, kult zwierz╣t (w≤│ Apis, krokodyle, skarabeusze), a kap│ani s╣ monoteistami. Powszechne przekonanie, ┐e zniszczenie cia│a uniemo┐liwia unie£miertelnienie siΩ duszy sta│o przyczyn╣ powstania tradycji i obrzΩdowo£ci (m. in. balsamowanie, piramidy). Faraon uznawany jest za ôsyna S│o±ca", a zatem istotΩ r≤wn╣ bogom.

Ramzes XII i jego syn to postacie wykreowane przez pisarza (rzeczywisto£ci Herhor obj╣│ w│adzΩ po Ramzesie XI). W powie£ci Ramzes XIII jest m│odszym, czwartym synem, jego starsze rodze±stwo nie wykaza│o potrzebnych w│adcy przymiot≤w umys│owych i fizycznych, jedynie im, wnuk arcykap│ana, jest silny i m╣dry.

Fabu│a utworu

G│≤wnym problemem powie£ci jest walka faraona z kast╣ kap│a±sk╣ o w│adzΩ w pa±stwie:

Manewry wojskowe m│odego ksiΩcia stanowi╣ce dla niego egzamin na odpowiedzialnego wodza;

Spotkanie z »yd≤wka, Sar╣;

Narada w pa│acu i odroczenie terminu mianowania ksiΩcia dow≤dc╣ korpusu;

Napad na folwark Sary;

Podr≤┐e ksiΩcia po kraju i jego obserwacje;

Sprawa ┐ydowskiego syna ksiΩcia i zamordowanie dziecka;

Wojna z Libi╣. M│ody ksi╣┐Ω faraonem Ramzesem XIII;

Uroczysto£ci pogrzebowe starego faraona;

Lykon w roli ob│╣kanego;

Ramzes w otwartej walce z kap│anami. Prowokacja Herhora;

KlΩska i £mierµ Ramzesa.

Pa±stwo egipskie

Prus ukazuje pa±stwo u schy│ku jego £wietno£ci. Przyczyna upadku s╣:

ù wyniszczaj╣ce kraj wojny (brak r╣k do pracy, ja│owienie ziemi, zniszczenie rzemios│a powszechne zubo┐enie),

ù zubo┐enie skarbca,

ù niewystarczaj╣ca liczba wojsk,

ù brak jedno£ci etnicznej (Fenicjanie, »ydzi, Grecy),

ù rosn╣ce zad│u┐enie u cudzoziemskich lichwiarzy, poci╣gaj╣ce za sob╣ zale┐no£µ polityczn╣,

ù wzrost potΩgi ekonomicznej Felicjan,

ù nadmierny rozrost biurokracji,

ù walka kap│an≤w z faraonami o w│adzΩ,

ù rozrzutny tryb ┐ycia mo┐nych,

Spo│ecze±stwo egipskie jest wyraƒnie podzielone:

ù arystokracja religijna i £wiecka;

ù szlachta,

ù kap│ani,

ù lud (ch│opi, niewolnicy).

Ch│opi (Prus nie odr≤┐nia wyraƒnie ch│op≤w od niewolnik≤w):

s╣ ciemni, wyzyskiwani, krzywdzeni, bici, gnΩbieni przez poborc≤w podatkowych;

cierpi╣ nΩdzΩ, g│≤d, niedolΩ; musz╣ dƒwigaµ ca│kowity ciΩ┐ar faraona, jego dworu, arystokracji i kap│an≤w;

prac╣ swoj╣ tworz╣ fundament materialny dla rozwoju kultury, ale cierpi╣ najwiΩksze upokorzenia:

ù epizod ukazuj╣cy ch│opa, kt≤ry przez 10 lat kopa│ kana│, by zdobyµ wolno£µ osobist╣. Obity pope│ni│ samob≤jstwo,

ù po napadzie na willΩ Sary na wiΩzienie skazano kilkuset niewinnych ch│op≤w, bez udowodnienia im winy,

ù obrazy katowania ch│op≤w w posiad│o£ci wydzier┐awionej przez ksiΩcia Dagonowi w zamian za po┐yczkΩ finansow╣,

ù opis piramidy Cheopsa jako krwawego owocu pracy i niedoli setek tysiΩcy ludzi,

Arystokracja:

opanowa│a najwy┐sze stanowiska w administracji pa±stwowej i wywiera wp│yw na ca│e spo│ecze±stwo;

dziΩki autorytetowi religii ma doskonale zorganizowany aparat szpiegostwa i zdrady;

┐yje w przepychu, my£li tylko o u┐ywaniu i w│asnych korzy£ciach.

Kap│ani

dziΩki religii utrzymuj╣ w pos│usze±stwie klasy panuj╣ce i uciskane;

elitarny charakter nauki sprawia, ┐e mog╣ wykorzystywaµ j╣ dla spotΩgowania swojej w│adzy (znajomo£µ astronomii pozwala im wytyczaµ kierunek podr≤┐y okrΩt≤w, budowΩ kana│≤w, wykorzystywaµ zaµmienie s│o±ca dla potrzeb politycznych; znajomo£µ prawa pozwala Mentezefisowi bezkarnie zabijaµ je±c≤w pod nieobecno£µ faraona, aby wzbudziµ tym nienawi£µ Libijczyk≤w do w│adcy; znajomo£µ mediumizmu pozwala wykorzystaµ do swych cel≤w Lykona);

skupili olbrzymi maj╣tek (od wiek≤w gromadzony w Labiryncie), kt≤rym mog╣ dysponowaµ wed│ug woli;

s╣ egoistyczni, samolubni; maj╣ ogromne do£wiadczenie w zarz╣dzeniu sprawami pa±stwowymi.

Herhor: ambitny, wykwintny i opanowany polityk, nie kryje ┐╣dzy w│adzy; w jego przekonaniu interes pa±stwa │╣czy siΩ z interesem kap│a±stwa; umie precyzyjnie i przebiegle obmy£laµ i realizowaµ swe plany.

Mefres: jeden z najbli┐szych wsp≤│pracownik≤w Herhora; uparty, okrutny i m£ciwy starzec; nie przebiera w £rodkach, by zniszczyµ znienawidzonego Ramzesa XIII (on nakazuje Lykonowi zabiµ faraona).

Mentezufis: drugi wsp≤│pracownik wielkiego kap│ana; zrΩczny polityk.

Pentuer: jedna z najszlachetniejszych postaci kasty kap│a±skiej; syn ch│opski; bezinteresowny obro±ca ludu; sympatyzuje z m│odym faraonem i s│u┐y mu rada.

Ramzes XIII

M│ody nastΩpca tronu jest reformatorem: pragnie broniµ ludu, kt≤rego los i krzywda ┐ywo go porusza; chce przywr≤ciµ Egiptowi dawn╣ potΩgΩ maj╣ do wyboru pogodziµ siΩ z kast╣ kap│an≤w i podporz╣dkowaµ ich woli lub rozpocz╣µ z nimi walkΩ, wybiera drogΩ konfrontacji; uniezale┐niµ siΩ od oligarchii kap│a±skiej i znaleƒµ oparcie u szlachty i ni┐szych urzΩdnik≤w i kap│an≤w; planuje siΩgniΩcie do skarb≤w Labiryntu, by spo┐ytkowaµ je dla dobra kraju;

Popada w otwarty konflikt z kap│anami (ù czyni Herhorowi uwagi odno£nie ureusza zdobi╣cego jego g│owΩ, ù Pentuer odmawia mu swego wsp≤│udzia│u w walce z kap│anami, ù kap│ani odmawiaj╣ mu po┐yczki, ù wykorzystuj╣ sobowt≤ra jako narzΩdzia skompromitowania Ramzesa).

Decydujaca rozgrywka ma nast╣piµ dnia 23 Paofi (wydobycie skarb≤w z Labiryntu i zbrojne wyst╣pienie wiernego wojsk, ludu i ni┐szych kap│an≤w; Ramzes liczy te┐ na przyjaƒ± Penteura i Tutmozisa).

Wyst╣pienie ko±czy siΩ klΩsk╣: ù zaµmienie s│o±ca, ù £mierµ Ramzesa XIII.

M│ody faraon przegra│ poniewa┐:

nie doceni│ roli nauki, a wierzy│ tylko w si│Ω orΩ┐a (lekcewa┐y doniesienie uczonego Menesa),

jest bezmy£lny, porywczy, niecierpliwy, zmys│owy, lekkomy£lny i gwa│towny; kierowa│ siΩ emocjami zamiast rozwag╣ i trzeƒwym przewidywaniem taktyki.

W historii zapisa│ siΩ jako nieodpowiedzialny m│odzieniec i ô│owca kobiet". Pozostanie niedoceniony i bezimienny, ale jego idea pozostanie - reformy, o kt≤re walczy│, zostana przeprowadzone przez Herhora.

W╣tki mi│osne

Sara, »yd≤wka, postaµ bardzo szlachetna. Mi│o£µ do Ramzesa sta│a siΩ tre£ci╣ jej ┐ycia; nie pamiΩta mu upokorzenia i odepchniΩcia, dla ratowania ukochanego przyjmuje na siebie domnieman╣ zbrodniΩ i umiera ob│╣kana.

Kama, kap│anka fenicka, to zawistna, pr≤┐na i ambitna kobieta, kt≤ra chce upokorzyµ rywalkΩ.

Hebron, c≤rka kr≤la Teb jest lekkomy£ln╣ i pr≤┐n╣ dziewczyn╣, dbaj╣c╣ tylko o w│asnych korzy£ciach.