R≤┐ne ujΩcia tematu "wie£" w literaturze renesansowej: Rej - Kochanowski - Szymonowic

Tematyka rustykalna ("rusticus", po │acinie - wiejski) w tw≤rczo£ci poet≤w renesansowych wi╣┐e siΩ na og≤│ z humanistyczn╣ pochwa│╣ piΩkna £wiata naturalnego. Doskona│a harmonijnie zorganizowana przyroda staje siΩ czΩstokroµ t│em dla prezentowania zachowa± i postaw ludzkich.

Miko│aj Rej temat wiejski rozwin╣│ w "»ywocie cz│owieka poczciwego", nadaj╣c mu uniwersalny charakter. Powo│aniem cz│owieka, w my£l humanistycznych koncepcji Mistrza z Nag│owic, jest ┐ycie zgodne z prawami natury. Opisuj╣c rok przyrodniczy podzielony na wz≤r kalendarza biologicznego (cztery pory roku) artysta przedstawi│ kolejne fazy ┐ycia ludzkiego w spos≤b adekwatny do zjawisk naturalnych. Cz│owiek jest gospodarzem organizuj╣cym przyrodΩ i z tej przyrody zarazem czerpi╣cym korzy£ci materialne i duchowe. Wie£ w "»ywocie cz│owieka poczciwego", jako miejsce gospodarskiego trudu i gospodarskiego owocobrania, s│u┐y Rejowi do przedstawienia najistotniejszych warto£ci i dobrodziejstw natury.

Odmienn╣ tematykΩ podejmuje "Pie£± £wiΩtoja±ska o Sob≤tce" Jana Kochanowskiego. Jej odmienno£µ wyra┐a siΩ ju┐ w zakresie gatunkowym. O ile pisany proz╣ "»ywot cz│owieka poczciwego" Reja nawi╣zuje do form parenetycznych, o tyle cykl poetycki tw≤rcy z Czarnolasu mie£ci siΩ w pe│ni w rodzaju lirycznym i korzysta z do£wiadcze± poezji pastoralno-sielankowej. Utw≤r £wiΩtoja±ski staje siΩ pie£ni╣ o £piewaniu, dwana£cie panien opowiada o odpoczynku po pracy, wywodzi pochwa│Ω ta±ca, nawi╣zuje do ludowych pie£ni mi│osnych. Ostatnia z panien wyg│asza pochwa│Ω ┐ycia wiejskiego:

"Wsi spokojna, wsi weso│a!

Kt≤ry g│os twej chwale zdo│a ?

Kto twe wczasy, kto po┐ytki ?

Mo┐e wspomnieµ za raz wszytki ?"

Cykl £wiΩtoja±ski Kochanowskiego nawi╣zuje wiΩc do mitu arkadyjskiego (Arkadia - kraina wiecznej szczΩ£liwo£ci) oraz staje siΩ pochwa│╣ kultury ludowej przechowuj╣cej nakazy moralne, pocieszaj╣cej i raduj╣cej cz│owieka.

Gatunek sielanki rozwija│ tak┐e w p≤ƒnej fazie renesansu Szymon Szymonowic. W wydanym przez poetΩ zbiorze idylli znalaz│a siΩ sielanka "»e±cy". Jej tre£µ, z punktu widzenia cech gatunku, jest nietypowa, przedstawia bowiem pracΩ pa±szczyƒnian╣, buduje obraz niedoli ch│opa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje wiΩc nie temat, ale spos≤b, w jaki zostaje przedstawiona rola pie£ni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodiΩ-pie£± opart╣ na motywach ludowych. Ta w│a£nie pie£± "ucz│owiecza" srogiego ekonoma, dziΩki niej sielanka Szymonowica potrafi odnaleƒµ pierwotn╣ dobroµ cz│owieka.

Schy│ek epoki renesansu przypada, o czym pisali£my, na lata osiemdziesi╣te XVI wieku. Z prze│omem kultury £ci£le zwi╣zana jest postaµ Piotra Skargi (1536-1612). Ten wybitny kaznodzieja, hagiograf, polemista kontrreformacji dziΩki legendzie historyczno-literackiej ukszta│towanej w okresie rozbior≤w (za spraw╣ g│≤wnie Adama Mickiewicza i Jana Matejki), ur≤s│ do roli kap│ana-proroka, gor╣cego orΩdownika mi│o£ci ojczyzny, kt≤rej upadek umia│ przepowiedzieµ. Za znacz╣ce dzie│o Skargi nale┐y uznaµ traktat polityczny zapisany w formie o£miu kaza± "Kazania sejmowe" (1597). Grozi│ w nich zag│ad╣ ojczyzny, je┐eli nie nast╣pi moralne i polityczne odrodzenie Rzeczypospolitej. Zdecydowana krytyka anarchii oraz wad szlacheckich spotyka siΩ w "Kazaniach" z ide╣ wzmocnienia w│adzy kr≤lewskiej oraz surow╣, ascetyczn╣ wizj╣ moraln╣. Epoka humanizmu zaznaczy│a siΩ w dziejach kultury europejskiej wieloma osi╣gniΩciami.

Zainteresowanie cz│owiekiem sprzyja│o wszechstronnemu pog│Ωbianiu wiedzy antropologicznej. Tradycja kultury antycznej oraz kontynuacja wielu osi╣gniΩµ literatury i sztuki £redniowiecznej pozwoli│y z kolei renesansowi - jako epoce w dziejach Europy - staµ siΩ wa┐nym ogniwem w rozwoju kultury £r≤dziemnomorskiej. Renesans w Polsce wyrazi│ siΩ tak┐e doskonaleniem jΩzyka literackiego oraz kszta│towaniem wielu gatunk≤w i form artystycznych (miΩdzy innymi ogromne znaczenie dla rozwoju poezji posiada ukszta│towanie przez Kochanowskiego sylabicznego systemu wiersza).

Wa┐ny wydaje siΩ tak┐e wk│ad Polak≤w do europejskiej kultury renesansu. By│a ju┐ mowa o artystycznych osi╣gniΩciach Jana Kochanowskiego. Przypomnijmy tak┐e fundamentaln╣ dla rozwoju nauki pracΩ Miko│aja kopernika "O obrotach sfer niebieskich" oraz spo│eczno-polityczn╣ dzia│alno£µ Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, owocuj╣c╣ dzie│em o europejskim zasiΩgu "De republica Emendanda" ("O naprawie Rzeczypospolitej"). Idee renesansowe ┐ywe s╣ w kulturze polskiej i europejskiej do dnia dzisiejszego.