Stefan »eromski ôLudzie bezdomniö

ôLudzie bezdomniö to pi╣ta ksi╣┐ka Stefana »eromskiego. Pisa│ ja w latach 1898-1899, ale wykorzysta│ w niej do£wiadczenia i obserwacje ca│ego dotychczasowego ┐ycia.

• Budulec ┐yciorysu Joasi stanowi│y wspomnienia »eromskiego z: ù dzieci±stwa w zbiednia│ej rodzinie szlacheckiej ze wsi Strawczyn, ù nauki w kieleckim gimnazjum, ù okresu tu│aczki po cudzych domach, kiedy po £mierci rodzic≤w musia│ zarobiµ na ┐ycie korepetycjami.
• AtmosferΩ konspiracji w w╣tkach Wiktora Judyma i Korzeckiego pozwoli│y mu tak dobrze odmalowaµ do£wiadczenia wyniesione z nauki w Szkole Weterynaryjnej w Warszawie (1886r.), kiedy to wsp≤│tworzy│ intensywne ┐ycie ideowe ≤wczesnej m│odzie┐y i dziesiΩµ lat p≤ƒniej uczestnictwo w konspiracyjnych wieczorach organizowanych przez PPS (m.in. ukrywa│ w swoim mieszkaniu Pi│sudzkiego, by│ £ledzony i aresztowany).
• Cisy s╣ wiernym portretem Na│Ωczowa roku 1890, kiedy to pracowa│ tam jako guwerner.
• Doktor Judym ma sw≤j pierwowz≤r w Wiktorze Tomaszu Janiszewskim, lekarzu stacji klimatycznej w Zakopanem.
• ,ôStarcyö (dyrektor, administrator, kasjer i plenipotent sanatorium w Cisowie) to czΩ£ciowo osoby z kierownictwa zak│adu w Na│Ωczowie, a czΩ£ciowo ludzie z zarz╣du Muzeum Polskiego w Rapperswilu, gdzie pisarz pracowa│ w latach 1894 - 1896.
• Inne postacie powie£ci te┐ maj╣ swoje pierwowzory: ù Korzecki to Edward Abramowski (ideolog sp≤│dzielczo£ci w Polsce), ù Joasia to Oktawia Rodkiewiczowa (od 1892 r. ┐ona »eromskiego).
• Materia│u do cytowanego w pamiΩtniku Joasi listu Wac│awa dostarczy│ list przes│any z zes│ania przez przyjaciela pisarza, Wac│awa Machajskiego.
• Fabryka cygar to zak│ad Brⁿ hna przy ulicy Krochmalnej w Warszawie.
• »eromski odwiedza│ D╣browΩ G≤rnicz╣, by m≤c opisaµ warunki ┐ycia i pracy robotnik≤w Zag│Ωbia, prosi│ te┐ paryskich znajomych o dok│adne informacje na temat domu noclegowego Chateau Rogue.

Pisarz bardzo dok│adnie przygotowywa│ siΩ do pisania utworu, kt≤ry w efekcie stanowi efekt pasji poznawczej i pozytywistycznych przekona±, ┐e praca pisarska musi │╣czyµ siΩ z rzeteln╣, naukow╣ nieomal penetracj╣ spo│ecznej rzeczywisto£ci i w│asnych przekona±.

Wydana w grudniu 1899 r. powie£µ przyczyni│a siΩ do powrotu problematyki spo│ecznej i narodowej w polskiej literaturze.

ôLudzie bezdomniö przynie£li »eromskiemu pozycjΩ ôduchowego wodza pokoleniaö. Sta│ siΩ wielkim autorytetem moralnym dla wsp≤│czesnych. Wywar│ bezpo£redni wp│yw na spos≤b my£lenia i ┐ycia m│odych ludzi z pocz╣tk≤w XX w.

îwiat przedstawiony powie£ci

Akcja rozgrywa siΩ w wielu miejscach: Pary┐u, Szwajcarii, Wiedniu, Warszawie, Cisach oraz Zag│Ωbiu. Poprzez wspomnienia Joasi Podborskiej przenosimy siΩ do Kielc, G│ogowa, Krawczyska i MΩkarzyc (ôZwierzeniaö). Poprzez list Wac│awa do siostry - a┐ na SyberiΩ.

Bohaterem zbiorowym s╣ mieszka±cy dzielnic nΩdzy w Warszawie i Zag│Ωbiu oraz wie£niacy z Cis≤w.

Na tym tle umiejscowi│ »eromski inteligencjΩ:

ù JoannΩ Podborska (nauczycielkΩ), ù Tomasza Judyma (lekarza) oraz ù Korzeckiego (in┐yniera).

Na dalszym planie znajduj╣ siΩ lekarze warszawscy (dr Czernisz, »yd dr Chmielnicki) oraz dyrektor Kalinowicz.

Inteligencja dzieli siΩ na dwie grupy:

ù ludzi pochodzenia szlacheckiego (pisarz obci╣┐a ich odpowiedzialno£ci╣ za krzywdy, kt≤re ich przodkowie wyrz╣dzili ludowi) ,

ù z pochodzenia ch│op≤w, kt≤rzy dziΩki ciΩ┐kiej pracy uzyskali wykszta│cenie (»eromski przyznaje im naturalne prawo ôczynnego uczestnictwa w awangardzie postΩpuö).

Problematyka powie£ci i spos≤b jej przedstawienia

Tytu│ powie£ci sygnalizuje tematykΩ utworu, jest wieloznaczny i wielofunkcyjny:

1. w dos│ownym znaczeniu (oskar┐enie porz╣dku spo│ecznego) wskazuje na bezdomno£µ bohater≤w:
2. ù ludzi £wiata nΩdzy (┐yj╣ w norach i budach, a nie w domach);

   ù wydziedziczonej Joasi, kt≤ra nie ma w│asnego k╣ta i ┐yje u obcych;

   ù Wiktora, kt≤ry tu│a siΩ z rodzina po £wiecie.

1. w znaczeniu metaforycznym rozumiany byµ mo┐e w kategoriach kwalifikacji moralnych, jako:

• bezdomno£µ spo│eczna ludzi, kt≤rzy opuszczaj╣ dom, bo umieraj╣ rodzice i zmuszeni s╣ i£µ dalej o w│asnych si│ach (Joasia) oraz tych, kt≤rzy dziΩki wykszta│ceniu wznie£li siΩ ponad poziom w│asnego £rodowiska i £wiadomie je odrzucaj╣, ale nie mog╣ znaleƒµ miejsca w nowym (Judym);
• bezdomno£µ pa±stwowa i narodowa dzia│aczy spiskowych, romantycznych pielgrzym≤w do wolnej ojczyzny (Leszczykowski, brat Joasi Wac│aw, cz│owiek przynosz╣cy bibu│Ω Korzeckiemu, Korzecki);
• bezdomno£µ w sensie egzystencjonalnym, obco£µ cz│owieka w £wiecie, niemo┐no£µ pogodzenia siΩ ze z│em, dekadentyzm, ostateczne odrzucenie £wiata w akcie samob≤jczym (Korzecki)

Jednocze£nie ôDomö(zazwyczaj symbol rodziny, spokoju i stabilizacji) staje siΩ w powie£ci »eromskiego znakiem obojΩtno£ci wobec krzywdy bliƒniego (mieszkanie Czernisza, Kalinowicza, Krzywos╣da) i pokus╣, kt≤r╣ nale┐y przezwyciΩ┐yµ (ôzakie│kuje we mnie wysch│e nasienie dorobkiewiczaö)

ôLudzie bezdomniö to:

• powie£µ psychologiczna - przedstawia stan my£li i uczucia bohater≤w; pokazuje jak zmienia siΩ mentalno£µ cz│owieka pod wp│ywem prze┐yµ. Dla oddania stan≤w uczuciowych pisarz pos│uguje siΩ symbolem;
• powie£µ spo│eczna - ukazuje panoramΩ wsp≤│czesnego autorowi spo│ecze±stwa, pe│nego kontrast≤w i konflikt≤w. îwiat ludzi bogatych obojΩtnych wobec krzywdy spo│ecznej, £wiat klas pracuj╣cych pe│en nΩdzy i cierpienia, a co za tym idzie, zwyrodnienia i demoralizacji;
• powie£µ prezentuj╣ca r≤┐norodne problemy filozoficzne (koncepcja cz│owieka otwartego na wielo£µ uzupe│niaj╣cych siΩ kierunk≤w humanizmu europejskiego. Odrzucenie pogl╣d≤w Schopenchauera, polemika z nitzschenizmem, obawa przed rewolucj╣)
• pogl╣dy Schopenchauera (istota ludzkiej egzystencji bezrozumny popΩd niemo┐liwy do zaspokojenia, poczucie bezsensu ┐ycia, kontemplacja sztuki jako jedynej warto£ci sta│ej: tΩsknoty doktora Tomasza; motyw Wenus z Milo);
• pogl╣dy Nietzschego (kult ┐ycia, si│y i tΩ┐yzny biologicznej, nowa moralno£µ nadludzi: Judym o Karbowskim; Korzecki - cz│owiek jedyn╣ miara dobra i z│a);
• pogl╣dy Marksa (stosunki gospodarcze czynnikiem reguluj╣cym wszystkie procesy ┐ycia spo│ecznego, konflikt miΩdzy klas╣ pracuj╣c╣ a w│a£cicielami £rodk≤w produkcji, konieczno£µ spo│ecznego przewrotu);
• motywy sokratejskie i plato±skie (postaµ Korzeckiego; pojΩcie dajmoniona; prawo do samob≤jstwa);
• motywy ewangeliczne (dyskusja u Kalinowicza: nakaz mi│o£ci bliƒniego i aposto│owania)

Kompozycja

ôLudzie bezdomniö stanowi przyk│ad realistycznej powie£ci m│odopolskiej │╣cz╣c elementy typowe dla r≤┐nych pr╣d≤w literackich :

• Realizm
• konkretno£µ miejsca i czasu akcji,
• wierno£µ przedstawienia szczeg≤│≤w ┐ycia i jego t│a,
• koncepcja cz│owieka jako istoty spo│ecznej (program ┐yciowy Judyma: praca organiczna i praca u podstaw),
• krytyczna prezentacja stosunk≤w spo│ecznych
• Impresjonizm
• opisy przyrody (zbudowane z barwnych plam, eksponuj╣ grΩ powietrza i £wiat│a, s╣ zapisem ulotnego wra┐enia),
• psychika g│≤wnych bohater≤w (ukazana nie jako wyraƒnie okre£lona, zamkniΩta struktura, ale jako ci╣g nastroj≤w, wra┐e± i sprzecznych nieraz stan≤w nie tworz╣cych logicznej ca│o£ci),
• kompozycja utworu (zbudowany z pojedy±czych punkt≤w czasowych i odrΩbnych scen nie tworz╣cych │a±cucha przyczynowo-skutkowego)
• Naturalizm
• opisy dzielnic nΩdzy w Warszawie i Sosnowcu (drobiazgowo£µ i podkre£lanie brzydoty; eksponowanie biologicznego widzenia £wiata)
• Ekspresjonizm
• │╣czenie patosu, ekstatyczno£ci i deformacji,
• gwa│towne kontrasty,
• sk│onno£µ do karykatury
• Symbolizm
• opis Wenus z Milo (t.1 rozdz.1) - rzeƒba podziwiana w paryskim muzeum; symbol rado£ci i urody ┐ycia
• ôRybakö (t.1 rozdz.1) - obraz Puvis de ChavannesÆ a ukazuj╣cy krzywdΩ spo│eczn╣,
• kwiat tuberozy (t.1 rozdz.8) - postawa i ┐ycie Karbowskiego; symbol bezu┐ytecznego piΩkna,
• motyw krzyku pawia (t.II rozdz. 11) - powtarzaj╣cy siΩ dwukrotnie wrzask ptaka przera┐a Judyma £wiadomego swej bezradno£ci w obliczu nieub│aganej £mierci zabieraj╣cej dzieln╣ kobietΩ (Ole£ Daszewski ju┐ niebawem podzieli los ôbezdomnychö),
• zako±czenie utworu i jego tytu│ - ôrozdarta sosnaö to symbol los≤w Judyma i Joasi, ich rozterek i cierpie±.