ôBajkiö Ignacy Krasicki

PojΩcia i zagadnienia

Bajka - gatunek literatury dydaktycznej. Jej zadaniem jest wskazywanie uniwersalnych prawd moralnych, st╣d historyjka opowiedziana w utworze jest tylko ilustracj╣ prawdy - najczΩ£ciej zawartej w ko±cowym morale. Bohaterami tekstu s╣ zwierzΩta, ro£liny, przedmioty, rzadziej ludzie.

Wywodzi siΩ z tradycji staro┐ytnej i czΩsto przybiera charakter alegoryczny.

ôBajki i przypowie£ci na cztery czΩ£ci podzieloneö powsta│y w latach 1776-78, a wydane zosta│y w roku 1779 r., natomiast ôBajki noweö - to efekt pracy Ignacego Krasickiego z lat 1779-1800. Obie serie ukaza│y siΩ w roku 1804 r. w wydaniu zbiorowym ôDzie│ poetyckichö, w t. 2.

W£r≤d utwor≤w Krasickiego mo┐na wskazaµ bajki:

• Ezopowe (od imienia tw≤rcy, Ezopa - pisarza greckiego z VI w. p.n.e.). Jej bohaterami s╣ zwierzΩta prezentuj╣ce okre£lone typy ludzkich osobowo£ci: np. lew: odwaga, si│a, lis: spryt, baran: g│upota. (ôKruk i lisö)
• Narracyjne (epickie). Utw≤r przyjmuje postaµ wierszowanej nowelki o nieskomplikowanej fabule. Bohaterowie i zdarzenia pe│ni╣ funkcjΩ przypowie£ci stosuj╣cej siΩ do £wiata ludzkiego. Sens utworu najczΩ£ciej pojawia siΩ w postaci wniosku wypowiadanego przez narratora lub bohatera, w zako±czeniu bajki. (z tomu ôBajki noweö, np. ôPrzyjacieleö)

Jednak prawdziwe mistrzostwo osi╣gn╣│ jako tw≤rca:

• Epigramatyczne (liryczne; wiΩkszo£µ z tomu ôBajki i przypowie£ciö)

ù najkr≤tsze bajki (typow╣ miar╣ jest cztero- i sze£ciowiersz);

ù ujΩte w regularne 13-zg│oskowce parzy£cie rymowane;

ù o zwiΩz│ej konstrukcji opartej na paraleliƒmie (r≤wnoleg│e, odmierzone r≤wnymi odcinkami tekstu, opisy dw≤ch istot, zwi╣zanych kontrastem lub wsp≤│dzia│aniem);

ù pozbawione element≤w fabularnych;

ù z niekiedy wystΩpuj╣cymi cechami dramatyczno£ci (klΩski najczΩ£ciej zawinionej, wynikaj╣cej z g│upoty lub zarozumia│o£ci

Streszczenie

• ôWstΩp do bajekö: utw≤r rozpoczyna wyliczenie ludzi, kt≤rzy, wbrew swej naturze i pozycji, nie ulegali pokusom, np. m│ody, ôkt≤ry ┐ycie wstrzemiΩƒliwue pΩdzi│ czy ôminister rzetelnyö, kt≤ry ôo sobie nie my£la│ö. Utw≤r ko±czy ┐artobliwa pointa utwierdzaj╣ca czytelnika w przekonaniu, ┐e sytuacje takie nie s╣ mo┐liwe w realnym ┐yciu.

Arcydzie│o lapidarno£ci i jasno£ci. Powtarzanie czasownika ôBy│...ö wi╣┐e zdania w konstrukcjΩ wyliczania, wytwarza melodyjno£µ i nastr≤j ba£niowy.

• ôDrzewoö: najkr≤tsza bajka epigramatyczna. ôWielbi│ drzewo grzej╣c siΩ cz│owiek przy kominie./ Rzek│o drzewo: ôC≤┐ po tym! - grzeje, ale ginieö.
• ôSzczur i kotö: zarozumia│y szczur siedz╣c podczas nabo┐e±stwa na o│tarzu szczyci siΩ ze swej pozycji. Wkr≤tce jednak okazuje siΩ, ┐e opary kadzide│ nie uchroni│y go przed niebezpiecze±stwem - schwyta│ go kot.

Utw≤r cechuje szczeg≤lnie kunsztowna sk│adnia operuj╣ca szykiem przestawnym (inwersj╣).

• Filozof: Pewny siebie filozof p≤ki dopisywa│o mu zdrowie - g│osi│ ateizm, kiedy jednak przysz│a choroba, szybko zwr≤ci│ siΩ nie tylko ku Bogu, ale i ku magii (upiorom).
• Groch przy drodze: Przypowie£µ o gospodarzu, kt≤ry, utrudzony nieskuteczn╣ walk╣ ze z│odziejami, postanowi│ posiaµ groch z dala od drogi, za zbo┐em. Szybko jednak okaza│o siΩ, ┐e straci│ podw≤jnie: groch i tak ukradziono a przy tym stratowano ┐yto. Ca│o£µ ko±czy nauka: ôI ostro┐no£µ zbyteczna czΩstokroµ zaszkodziö.
• ôJagniΩ i wilcyö: czterowersowa scenka, w kt≤rej wilki, na pytanie jagniΩcia jakim prawem chc╣ je zje£µ, szczerze odpowiadaj╣: ôSmaczny£, s│aby i w lesieö.
• ôDewotkaö: opowie£µ o w╣tpliwej pobo┐no£ci pani, kt≤ra wbrew s│owom modlitwy: ô...i odpu£µ nam winyö dotkliwie ka┐e s│u┐╣c╣ za drobne przewinienie.
• ôKruk i lisö (z Ezopa): popularna opowie£µ o kruku trzymaj╣cym ser w pysku i przebieg│ym lisie, kt≤ry sprytnie namawiaj╣c ptaka do £piewu prowokuje go do otwarcia dzioba a tym samym upuszczenia sera.
• ôPrzyjacieleö: historia zaj╣czka, kt≤ry dziΩki zaletom charakteru zjedna│ sobie mi│o£µ zwierz╣t. Jednak, gdy my£liwi urz╣dzili polowanie, w£r≤d ôprzyjaci≤│ö nie znalaz│ siΩ nikt, kto zechcia│by mu pom≤c.

Utw≤r ilustruje popularne przys│owie, ┐e prawdziwych przyjaci≤│ poznajemy w biedzie, kt≤re w czasach Krasickiego by│o r≤wnie┐ interpretowane politycznie.

• ôPtaszki w klatceö: najpopularniejsza bajka ôpolitycznaö o dwu czy┐ykach, z kt≤rych jeden rozpacza nad sw╣ niewol╣, drugi za£, kt≤ry wolno£ci nigdy nie zazna│, dziwi siΩ smutkowi towarzysza.

Jest w niej ostrze┐enie i apel do ambicji m│odego pokolenia, kt≤remu ôwygodyö nie powinny zast╣piµ wolno£ci.

• ôKulawy i £lepyö: tytu│owi bohaterowie podr≤┐uj╣. Wszystko by│o dobrze dop≤ki £lepy ni≤s│ kulawego, kiedy jednak role odwr≤cili (£lepy postanowi│ zawierzyµ kijowi) - ôzginΩli pospo│uö.

Oryginalno£µ bajek Krasickiego

Tematyka utwor≤w Krasickiego jest bardzo r≤┐norodna. Bajki Krasickiego to arcydzie│a obserwatorstwa moralnego i upoetycznionej psychologii i charakterologii; prezentuj╣ r≤wnie┐ pewn╣ koncepcjΩ ┐ycia i pogl╣d na £wiat. Og≤lny sens bajek ma charakter tradycyjnie chrze£cija±ski, uwydatnia nieskuteczno£µ wiedzy i filozofii wobec trudno£ci praktycznych i przeciwno£ci losu. Utwory te nie daj╣ wzor≤w cn≤t ani idea│≤w ofiarno£ci czy wyrzecze±, ukazuj╣ £wiat taki jaki byµ nie powinien, ale czΩsto jest (egoizm, nie┐yczliwo£µ, snobizm, g│upota, niewdziΩczno£µ, pycha). Jest to £wiat bez z│udze±, nie znaj╣cy mi│osierdzia, w kt≤rym trudno liczyµ na kogokolwiek i cokolwiek poza w│asn╣ energi╣, rozwag╣ i pomys│owo£ci╣. Gdyby nie humor i dowcip ton wiΩkszo£ci utwor≤w przedstawia│by smΩtny dramat natury ludzkiej

Poeta chΩtnie korzysta│ z temat≤w powtarzaj╣cych siΩ w fabulistyce £wiatowej (w bajkopisarstwie chodzi nie tyle o nowo£µ temat≤w, ile o nowo£µ pomys│≤w kompozycyjnych, tonu, refleksji, ekspresji), niekiedy w jednej bajce │╣czy│ motywy z paru dawniejszych utwor≤w.

Oryginalno£µ Krasickiego polega na sposobie wykorzystania motyw≤w: ù unika│ rozwlek│o£ci, ù wyostrza│ i wysubtelnia│ puentΩ, ù wprowadza│ indywidualn╣ barwΩ uczuciow╣, ù precyzowa│ rytm, ù dynamizowa│ akcjΩ, ù mistrzowsko operowa│ paralelizmem i kontrastem.