Stanis│aw Wyspia±ski ôWeseleö

Urodzony 15 I 1869 r. w Krakowie, zmar│y niespe│na 37 lat p≤ƒniej, wszechstronnie utalentowany dramatopisarz, poeta, malarz, reformator teatru, by│ w dniu premiery ôWeselaö - 16 marca 1901 r. - znanym autorem dzie│ plastycznych i literackich. Jednak prawdziw╣ s│awΩ przyni≤s│ mu dramat, kt≤ry do dnia dzisiejszego cieszy siΩ najwiΩksz╣ popularno£ci╣, jako trwa│a pozycja w repertuarze polskiej sceny narodowej.

Geneza

Bezpo£rednim impulsem do napisania dramatu by│o autentyczne wesele poety, Lucjana Rydla z Jadwig╣ Miko│ajczyk≤wn╣, m│odsz╣ siostr╣ ┐ony W│odzimierza Tetmajera. Wesele urz╣dzono w domu Tetmajer≤w 20 listopada 1900 r.

îlub inteligenta z wiejsk╣ dziewczyn╣ by│ jednym z serii zwi╣zk≤w zawieranych zgodnie z m│odopolska ôch│opomani╣ö wed│ug kt≤rej ma│┐e±stwo takie traktowano jako szansΩ odrodzenia spo│ecze±stwa ko±ca XIX w.

Szczeg≤lne spotkanie pochodz╣cych z r≤┐nych £rodowisk go£ci weselnych mia│o miejsce w listopadzie (miesi╣cu rocznicy powstania), a Krak≤w (miasto artyst≤w ciesz╣cy siΩ swobod╣ tworzenia) biesiadowa│o z galicyjsk╣ biedot╣, w kt≤rej ┐y│y tradycje ch│opskiego udzia│u w zrywach zbrojnych (powstanie ko£ciuszkowskie)

Kompozycja i przebieg wydarze±

Nastrojowo-symboliczny, pe│en aluzji dramat sk│ada siΩ z trzech akt≤w podzielonych na 105 scen.

Akcja rozgrywa siΩ w Bronowicach, w wiejskiej izbie, w listopadow╣ noc. Autor bardzo dok│adnie prezentuje w didaskaliach sceneriΩ zdarze±.

Akt I mo┐na okre£liµ jako komediΩ realistyczn╣, dwa nastΩpne maj╣ charakter symboliczny, wizyjny.

Obok 28 postaci autor umie£ci│ 7 ôos≤b dramatuö, rozszerzaj╣cych akcjΩ o plan symboliczny. S╣ to: Chocho│, Widmo, Sta±czyk, Hetman, Rycerz Czarny, Upi≤r, Wernyhora.

Choµ postaci literackich nie mo┐na ca│kowicie identyfikowaµ z ich pierwowzorami, nale┐y pamiΩtaµ, ┐e Wyspia±ski £wiadomie wykorzysta│ cechy i rysy autentycznych os≤b przy konstruowaniu bohater≤w ôWeselaö. I tak:

ù Gospodarz to W│odzimierz Tetmajer (malarz i pisarz), ù Gospodyni, siostra Panny M│odej - Anna Miko│ajczyk≤wna, ┐ona Tetmajera, ù Poet╣ jest Kazimierz Przerwa-Tetmajer (jeden z najbardziej popularnych poet≤w M│odej Polski), ù Dziennikarzem - Rudolf Starzewski (redaktor naczelny ôCzasuö), ù Radczyni╣ - Antonina Doma±ska (spokrewniona z Rydlami autorka powie£ci dla m│odzie┐y, m.in. ôPazi≤w kr≤la Zygmunta), ù Zosia, Maryna i Haneczka to kuzynki Rydla. Podobnie swoje pierwowzory maj╣ przedstawiciele wsi: Klimina, Kasper, Ja£ko, Wojtek i Marysia.

Akt I Go£cie weselni, jakby dla odpoczynku od gwaru weselnego, zatrzymuj╣ siΩ i wymieniaj╣ uwagi na r≤┐ne tematy. Wszystkie rozmowy tocz╣ siΩ na tle muzyki, cechuje je sztuczna uk│adno£µ i wyraƒnie widoczna r≤┐nica zainteresowa±. Kr≤tkie spotkania s│u┐╣ konfrontacji postaw, pogl╣d≤w i charakter≤w i pozwalaj╣ okre£liµ wystΩpuj╣ce osoby.

• Czepiec w rozmowie z Dziennikarzem zdaniem ôC≤z tam, panie, w polityce?ö przywo│uje kr╣g pierwszoplanowych zagadnie±. Dziennikarz nie daje siΩ wci╣gn╣µ w dyskusjΩ (ôNiech na ca│ym £wiecie wojna,/ byle polska wie£ zaciszna/ byle polska wie£ spokojnaö), nie uwa┐a ch│opa za odpowiedniego partnera do takich rozm≤w. Czepiec, zorientowawszy siΩ w sytuacji, przypomina o znaczeniu ch│op≤w podczas powstania ko£ciuszkowskiego, a tak┐e o tym, ┐e panowie nie umiej╣ wykorzystaµ patriotycznych tradycji ch│opskich.
• Zosia i Haneczka, m│odziutkie, pe│ne rado£ci ┐ycia dziewczyny, prezentuj╣ m│ode pokolenie, kt≤re garnie siΩ do ludu.
• Jasiek i Kasper to pro£ci i szczerzy parobcy prezentuj╣cy dowcip, wigor i zdrowy rozs╣dek charakterystyczny dla ludu.
• Wynios│a i dumna Radczyni traktuje £rodowisko wiejskie z pob│a┐aniem. Jej pytanie skierowane do Kliminy: ôC≤┐ ta, gosposiu, na roli?/ Czy£cie sobie ju┐ posiali?ö i kr≤tk╣ odpowiedƒ ch│opki: ôTym ta casem siΩ nie siwoö - przytacza siΩ jako dow≤d zupe│niej nieznajomo£ci reali≤w ┐ycia wiejskiego prezentowanej przez inteligencjΩ.
• W kolejnych scenach poznajemy szczΩ£liwego, radosnego i rozkochanego w piΩknej ┐onie Pana M│odego oraz ho┐╣, pe│n╣ rozs╣dku oraz naiwnej prostoty PannΩ M│od╣.
• M│oda i inteligentna Maryna, w odpowiedzi na zaloty pustego, znu┐onego powodzeniem u kobiet Poety, cynika pe│nego niewiary w ┐ycie i sztukΩ, kr≤tko stwierdza: ôPrzez p≤│ drwi╣co, prze p≤│ serio/ bawi siΩ pan galanteri╣ö.
• W po│owie aktu na wesele przychodzi »yd. Jego rozmowa z Panem M│odym to pierwsza powa┐niejsza dysputa, sygnalizuj╣ca istotne i bolesne r≤┐nice miΩdzy poszczeg≤lnymi grupami spo│ecznymi. Okre£lenie stosunku inteligencji do mniejszo£ci narodowych mianem przyjaci≤│ ôco siΩ nie lubi╣ö oraz ocena ch│opskiego stroju Pana M│odego - ôPan siΩ narodowo bawiö, wnosi do dramatu powa┐n╣ nutΩ.
• ZmianΩ nastroju pog│Ωbi pojawienie siΩ Racheli, rozpoetyzowanej c≤rki »yda. Jej rozmowa z Panem M│odym, sugestie, ┐e sceneriΩ w│asnego wesela wykorzysta jako motyw poetycki oraz wyznanie m│odzie±ca: ôod miesi╣ca chodzΩ boso,/ od razu siΩ czujΩ zdrowo,/ chadzam boso, z go│╣ g│ow╣; / pod sp≤d wiΩcej nic nie wdziewam,/ od razu siΩ lepiej miewam - daj╣ obraz rzeczywistego stosunku inteligencji do ch│op≤w. Ich zainteresowanie wsi╣ ma czysto zewnΩtrzny charakter, pozbawione jest autentycznego zaanga┐owania.
• Pomimo up│ywaj╣cych godzin tempo prowadzonych rozm≤w nie s│abnie, ale staj╣ siΩ coraz powa┐niejsze. Obecni na weselu arty£ci rozmawiaj╣ o sztuce, o swoich marzeniach tw≤rczych. Poeta zwierza siΩ Gospodarzowi z projektu dramatu ôgroƒnego, szumnego, posuwistegoö.
• RozmowΩ przerywa pojawienie siΩ Czepca i Ojca. Kiedy z kolei w rozmowie z nimi Poeta okre£la siΩ jako ô┐urawiecö, przelotem tylko bywaj╣cy w kraju - ch│opi wsp≤│czuj╣ mu takiego stosunku do ┐ycia, instynktownie wyczuwaj╣c, ┐e jest w charakterze Poety jaka£ skaza utrudniaj╣ca mu osi╣gniΩcie szczΩ£cia. Czepiec radzi z prostot╣: ôWeƒ pan sobie ┐onΩ z prosta, duza scΩ£cia, ma│a kostaö.
• Niespodziewanie nastΩpuje kolejna zmiana nastroju. Wybucha k│≤tnia o d│ug, kt≤ry Czepiec winien zwr≤ciµ »ydowi. Przy okazji o swoje upomina siΩ Ksi╣dz. Gospodarz, £wiadek sporu, przypomina ôrok czterdziesty sz≤styö, krwaw╣ rzeƒ dokonan╣ przez ch│op≤w na szlachcie. S│owa Pana M│odego, kt≤ry zna wydarzenia tamtych czas≤w, ale nie chce o nich pamiΩtaµ, £wiadcz╣, ┐e zdaje sobie sprawΩ z konflikt≤w istniej╣cych pomiΩdzy poszczeg≤lnymi warstwami spo│ecznymi. ôJak to siΩ zmieniaj╣ ludzieö - konkluduje Pan M│ody - ôjak siΩ wszystko dziwnie plecie;/ my£my wszystko zapomnieli: o tych mΩkach, nΩdzach, brudzie;/ stroimy siΩ w pawie pi≤raö.
• PowagΩ sytuacji roz│adowuje pojawienie siΩ Ja£ka i Kaspra, kt≤rzy z buta i pewno£ci╣ siebie komentuj╣ swobodne zachowanie miejskich panienek.
• Na zako±czenie aktu Poeta, zgodnie z sugestiami Racheli, prosi nowo┐e±c≤w o zaproszenie na wesele stoj╣cego w sadzie chocho│a. M│odzi przystaj╣ na sugestiΩ, traktuj╣c to jako doskona│╣ zabawΩ, a nawet dodaj╣: ôSprowadƒ jeszcze, kogo chcesz, ciesz siΩ z nami, ciesz godamiö.

Pojawiaj╣ce siΩ w II akcie ôOsoby Dramatuö maj╣ zwi╣zek z poruszanymi wcze£niej motywami i w╣tkami. Rozmowy z nimi ukazuj╣ w innym £wietle bohater≤w dramatu, ukazuj╣ ich ukryte marzenia, lΩki, kompleksy i przypominaj╣ bolesne wydarzenia z przesz│o£ci.

• O p≤│nocy przybycie nowych ôgo£ciö oznajmia Chocho│.
• Widmo ukazuje siΩ Marysi. Zazwyczaj odczytywane jest jako zjawa m│odo zmar│ego malarza Ludwika de Laveaux, z kt≤rym zarΩczona by│a trzecia z si≤str Miko│ajczyk≤wien, pierwowz≤r Marysi.

Kolejne zjawy wydobywaµ bΩd╣ ôco siΩ komu w duszy komu gra, co kto w swoich widzi snachö.

• Dziennikarzowi - Sta±czyk, b│azen ostatnich Jagiellon≤w, uznany za symbol stronnictwa konserwatywnego skupionego wok≤│ dziennika ôCzasö, redagowanego przez Starzewskiego. Spotkanie g│Ωboko porusza Dziennikarza, wlewa mu ôjad goryczy w krewö, przypomina o trwaj╣cej niewoli narodowej, o niemocy trawi╣cej zar≤wno spo│ecze±stwo jak i jego samego.
• Do Poety, postaci niew╣tpliwie tragicznej, przychodzi Rycerz, Zawisza Czarny, bohater napisanej przez Kazimierza PrzerwΩ-Tetmajera fantazji dramatycznej; wz≤r minionej chwa│y i mocy narodowej.
• Hetman - Branicki, warcho│, symbol zdrady narodowej i szlacheckiej nawiedza Pana M│odego.
• Upi≤r - Szela, ch│opski przyw≤dca krwawych rzezi galicyjskich z 1846 r. pojawia siΩ Dziadowi (przedstawicielowi biedoty wiejskiej).
• Szczeg≤ln╣ rolΩ odgrywa jednak Wernyhora. Ukazuje siΩ nie jednej tylko osobie i wywiera zasadniczy wp│yw na dalsze wydarzenia. Wernyhora, na p≤│ legendarny Kozak, wr≤┐bita z XVIII w. przybywa z rozkazem porywaj╣cym lud do powstania. Gospodarz otrzymuje odpowiednie polecenie i z│oty r≤g, kt≤rego g│os ma byµ znakiem do ataku. Gospodarz powierza go jednak Ja£kowi, kt≤ry ma r≤wnie┐ zwo│aµ ch│op≤w . Wymownym, materialnym znakiem bytno£ci Wernyhory jest z│ota podkowa.

Akt III rozgrywa siΩ przed £witem, zmΩczeni go£cie snuj╣ siΩ po izbie. Po£r≤d nich uwagΩ zwraca odra┐aj╣ca postaµ, Nosa, dekadenta, cz│owieka pe│nego niewiary i zniechΩcenia, kt≤ry t│umi swe ┐ale i b≤le alkoholem.

• Po£r≤d tocz╣cych siΩ leniwie rozm≤w uwagΩ zwraca dialog tocz╣cy siΩ pomiΩdzy Pann╣ M│od╣ a Poet╣. Jagusia opowiada sen w kt≤rym diab│y wioz│y j╣ do Polski. Naiwna dziewczyna dopytuje ôa kaz tyz ta Polska, a kaz ta?ö, na co Poeta wskazuje jej serce i wyja£nia: ôA to Polska w│a£nieö.
• W£r≤d go£ci pojawia siΩ Kuba i u£wiadamia Czepcowi powagΩ wizyty Wernyhory. Ten na pr≤┐no pr≤buje dobudziµ Gospodarza i decyduje sprowadziµ uzbrojonych ch│op≤w. Kiedy za£ spotyka siΩ z niedowierzaniem inteligencji grozi: ôPanowie, jake£ci som,/ jeƒli nie p≤jdziecie z nami,/ to my na was - i z kosami!ö. Gotowy do czynu Czepiec pr≤buje zmobilizowaµ Pana M│odego i PoetΩ. Pana M│odego zachwyca jedynie piΩkno £witu i nie zwa┐a na powagΩ sytuacji. Otrzeƒwia│y Gospodarz przypomina sobie wydarzenia nocy, a nastr≤j podniecenia udziela siΩ pozosta│ym go£ciom bronowieckim. Wszyscy oczekuj╣ obiecanego znaku, nads│uchuj╣ tΩtentu koni i nieruchomiej╣.
• Niespodziewanie w drzwiach staje Jasiek. Okazuje siΩ, ┐e zgubi│ z│oty r≤g, kiedy pochyli│ siΩ po czapkΩ z pawich pi≤r. Znieruchomieli go£cie nie daj╣ siΩ rozbudziµ, przera┐onemu Ja£kowi. Chocho│ rozpoczyna £piew: ôMia│e£, chamie, z│oty r≤g,/ mia│e£, chamie, czapkΩ z pi≤r:/ czapki wicher niesie,/ r≤g huka po lesie,/ osta│ ci siΩ ino sznur,/ osta│ ci siΩ ino sznurö w takt kt≤rego bohaterowie rozpoczynaj╣ somnabuliczny, powolny taniec.

Trudno o jednoznaczn╣ interpretacjΩ sceny ko±cz╣cej dramat. S│omiany chocho│ raz nazywany jest ôg│upim £mieciemö, kiedy indziej Rachel m≤wi: ônie przeziΩbi najgorszy mr≤z,/ jeƒli kto ma zapach r≤┐;/ owin╣ go w s│omΩ zb≤┐ö, co wskazywa│oby optymistyczn╣ interpretacje, zgodnie z kt≤r╣ autor wyra┐a│by nadziejΩ, ┐e spo│ecze±stwo polskie ôocknie siΩ ze snu spowodowanego wieloletni╣ niewolΩ.

Obraz spo│ecze±stwa polskiego w ôWeseluö

• Dramat jest utworem opartym na autentycznych wydarzeniach i prezentuje bohater≤w nie tylko posiadaj╣cych swoje pierwowzory w rzeczywisto£ci, ale i osadzonych w konkretnych realiach epoki.
• Wyspia±ski zaprezentowa│ jednak niepe│ny obraz spo│ecze±stwa polskiego. Ograniczy│ siΩ do ukazania ch│op≤w i inteligencji widzianych w kontek£cie walki narodowowyzwole±czej oraz modnej w M│odej Polsce ludomanii.
• Inteligenci i arty£ci przedstawieni zostali jako grupa sk│onna do wpadania w usypiaj╣ce samozadowolenie, bierna, bezradna wobec rzeczywisto£ci i narodowej niewoli, nie umiej╣ca podj╣µ wyznaczonego jej przez historiΩ zadania - przewodzenia narodowi (obalenie mitu o przyw≤dczej roli inteligencji).
• Ch│opi wykazuj╣ patriotyzm i szczery zapa│ do walki, brak im jednak przyw≤dztwa (obalenie mitu rac│awickiego kosyniera - wybawcy).

ôWeseleö jako dramat neoromantyczny

Wyspia±ski w pe│ni wykorzystuje nowe tendencje charakterystyczne dla sztuki prze│omu wiek≤w: symbolizm i impresjonizm, zarazem jednak w spos≤b £wiadomy nawi╣zuje do romantycznej ideologii i poetyki (tj. charakterystycznego dla tej epoki sposobu konstruowania dzie│a literackiego)

• Odwo│ania do konkretnych dzie│ literackich, np. ôDziad≤wö cz. II i III A. Mickiewicza, ôSnu srebrnego Salomeiö J. S│owackiego.
• Kontynuacja tre£ci patriotycznych (utw≤r wzywa do czynu zbrojnego, nowo£ci╣ jest sugestia, ┐e ┐adna z grup spo│ecznych nie nadaje siΩ do pe│nienia roli przyw≤dczych)
• Zasygnalizowanie w dramacie problemu odnalezienia siΩ w rzeczywisto£ci artysty i przyjΩcie przez niego odpowiedzialno£ci za duchowe przewodnictwo narodowi.
• Obecno£µ fantastyki, scen wizyjnych; przeplatanie siΩ scen realistycznych z fantastycznymi.
• Zwrot ku ludowo£ci, fantastyka i duchowo£µ ludowa.