Formu│a telewizji publicznej w Polsce

- dzia│alno£µ informacyjno-publicystyczna.

Dynamiczne zmiany ┐ycia politycznego i gospodarczego w Polsce, wp│ynΩ│y znacz╣co na obecny kszta│t i rolΩ telewizji publicznej na rynku medi≤w. Przez wiele lat telewizja pa±stwowa, jako monopolista i narzΩdzie w rΩku w│adzy, pe│ni│a dominuj╣c╣ i jedyn╣ opcjΩ wp│ywaj╣c╣ na opiniΩ spo│eczn╣. Z chwil╣ zmian politycznych i otwarcia Polski na │ad istniej╣cy w £wiecie medi≤w, nast╣pi│ dynamiczny rozw≤j i jej przeobra┐enie. W ostatnim czasie wprowadzono, b╣dƒ zmieniono wiele akt≤w prawnych i rozporz╣dze± dotycz╣cych zasad funkcjonowania telewizji w ┐yciu spo│ecznym.

W celu uniezale┐nienia telewizji od opcji politycznych powsta│a Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. W zwi╣zku z pojawieniem siΩ na rynku innych niepublicznych organizacji telewizyjnych, dosz│o do konieczno£ci sta│ego reformowania zasad ich funkcjonowania. Prze│om 1996û97 zdominowa│y decyzje ko±cz╣ce proces koncesyjny, kt≤ry sfinalizowa│ okres kszta│towania rynku niepublicznych nadawc≤w telewizyjnych i radiowych. W dziedzinie telewizji oznacza│o to istnienie kilku sieci ponadregionalnych, kt≤re zgodnie z zapisami koncesyjnymi bΩd╣ mog│y utworzyµ sieµ sfederowan╣.

Wydane w latach 90-tych liczne zmiany przepis≤w o radiofonii i telewizji oraz rozporz╣dzenia Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, dotyczy│y zw│aszcza uporz╣dkowania problem≤w finansowych, przedstawiania w programach telewizji publicznej stanowisk partii politycznych, zwi╣zk≤w zawodowych i zwi╣zk≤w pracodawc≤w. Wydano rozporz╣dzenia w sprawie zakazu sponsorowania okre£lonych audycji i okre£lonych sposob≤w sponsorowania oraz zasad dzia│alno£ci reklamowej. R≤wnocze£nie wziΩto pod uwagΩ ochronΩ wolno£ci i niezale┐no£ci nadawc≤w przy jednoczesnej trosce o to by nadu┐ywanie wolno£ci nie sta│o siΩ przyczyn╣ proces≤w szkodliwych spo│ecznie. Szczeg≤lne trudne by│o tworzenie warunk≤w dla dzia│ania mechanizm≤w rynkowych, a jednocze£nie korygowanie skutk≤w ich dzia│ania z dostosowaniem do unormowa± miΩdzynarodowych.

Obecnie telewizjΩ publiczn╣ tworzy sp≤│ka Telewizja Polska S.A. zawi╣zana w celu tworzenia i rozpowszechniania og≤lnokrajowych program≤w I, II i TV Polonia oraz regionalnych program≤w telewizji. Jako sp≤│ka akcyjna rozpoczΩ│a dzia│alno£µ 1 stycznia 1994. Powsta│a na podstawie ustawy z 29.12.1992 w wyniku przekszta│cenia dzia│aj╣cej od 1952r. Telewizji Pa±stwowej Komitetu ds. Radia i Telewizji. Mimo i┐ wywodzi siΩ ona z monopolistycznej telewizji pa±stwowej zmieni│y siΩ zasady jej dzia│ania na rynku medi≤w, w zwi╣zku z istniej╣cymi uregulowaniami prawnymi i zasadami konkurencyjno£ci. Jest jedynym og≤lnopolskim nadawc╣ publicznym maj╣cym spe│niµ trzy podstawowe zadania: dostarczaµ informacji, upowszechniaµ wiedzΩ i zapewniaµ rozrywkΩ. Audycje zrealizowane w kraju stanowi╣ 68,5% emisji. Finansowane s╣ z op│at abonamentowych, reklam oraz sprzeda┐y us│ug i licencji programowych. W£r≤d wielu gatunk≤w programowych na szczeg≤ln╣ rolΩ TVP S.A. z│o┐y│y siΩ programy informacyjne, transmisje z Sejmu i Senatu, transmisje z wa┐nych wydarze± i programy publicystyczne. Artyku│ 21 ustawy o radiofonii i telewizji i dokument programowy ôMisja TVP S.A.ö stawia przed t╣ instytucj╣ szczeg≤lne zadania w zakresie realizacji polityki informacyjnej. Programy te z dba│o£ci╣ odnosiµ siΩ maj╣ do postaw £wiatopogl╣dowych i konwencji obyczajowych, w tym tak┐e kulturowych i narodowych. Wszelkie opinie i oceny na tematy spo│eczne i polityczne powinny byµ podawane ze wskazaniem ich ƒr≤d│a oraz zachowania zasady r≤wnowagi w prezentowaniu zr≤┐nicowanych stanowisk i pogl╣d≤w. Istotnym jest by jako instytucja nie zajmowaµ w│asnego stanowiska ani formu│owaµ i nie wyra┐aµ w│asnych pogl╣d≤w w sprawach politycznych i w sprawach bΩd╣cych przedmiotem debat publicznych.

Obecny stan wyposa┐enia technicznego odpowiadaj╣cy standardom Europejskim pozwala na bezpo£rednie i szybkie transmisje z wydarze± w terenie. Wed│ug danych z Internetu baza transmisyjna TVP S.A. dysponuje piΩcioma nowoczesnymi wozami, wozem cyfrowym - 10 kamerowym, a wszystkie oddzia│y terenowe posiadaj╣ w│asne wozy transmisyjne i │╣czowe. Teleinformatyczna sieµ strukturalna TVP S.A., kt≤ra obejmuje wszystkie g│≤wne obiekty w Warszawie i oddzia│y terenowe dysponuje │╣czem do og≤lno£wiatowej sieci Internet, co umo┐liwia korzystanie z us│ug typu WWW i poczty elektronicznej. Zastosowane zosta│y nowoczesne, szybkie technologie sieciowe (£wiat│owodowa sieµ szkieletowa). Rozbudowa sieci umo┐liwi przesy│anie telewizyjnych sygna│≤w cyfrowych pomiΩdzy studiami, zespo│ami postprodukcyjnymi i zespo│ami grafiki komputerowej (technologie typu ATM lub Fiber Channel). Rozbudowywane s╣ sieciowe systemy dziennikarskie typu news room. Sieci teleinformatyczne w oddzia│ach terenowych po│╣czone zosta│y │╣czami telekomunikacyjnymi (Frame Relay) z sieci╣ w Warszawie.

Zatrudnieni pracownicy nie mog╣ uprawiaµ agitacji czy propagandy politycznej. Tylko w szczeg≤lnie uzasadnionych przypadkach, mog╣ we w│asnym imieniu zajmowaµ stanowisko w sprawach spo│ecznych i politycznych. Powinni oni przestrzegaµ zasad etyki zawodowej kieruj╣c siΩ wra┐liwo£ci╣ na potrzeby odbiorc≤w, dochodziµ pe│nej prawdy i s│u┐yµ realizacji prawa spo│ecze±stwa do jej poznania. Wed│ug za│o┐e± TVP S.A. w ka┐dym ze swoich program≤w og≤lnokrajowych przeznacza £rednio co najmniej 15% czasu antenowego na gatunki informacyjno publicystyczne. Zatrudnia ona blisko 600 dziennikarzy (dane na dzie± 01.01.1997). Dziennikarze ci zostali wyposa┐eni w potΩ┐ny instrument obronny, kt≤rym jest prawo do krytyki i satyry z zastrze┐eniem, ┐e dzia│aµ bΩd╣ zgodnie z zasadami rzetelno£ci staranno£ci i prawdy. Obowi╣zuj╣ce prawo prasowe, ustawa o radiofonii i telewizji (np.: art. 3,18) wraz z innymi aktami prawnymi (Kodeks Cywilny, Kodeks Karny), reguluj╣ kwestie odpowiedzialno£ci prawnej dziennikarzy. Zgodnie z terminologi╣ ustawow╣ naruszenie prawa spowodowane opublikowaniem materia│u drukowanego lub emitowanego dotyczy najczΩ£ciej ludzi i ich problem≤w czyli naruszania d≤br osobistych, najczΩ£ciej danych prywatnej sfery ┐ycia nie wi╣┐╣cych siΩ bezpo£rednio z dzia│alno£ci╣ publiczn╣ danej osoby. Nie wolno wypowiadaµ opinii co do rozstrzygniΩcia w postΩpowaniu s╣dowym przed wydaniem orzeczenia lub publikowaµ danych osobowych i wizerunku os≤b w s╣dzie bez ich zgody. Zgody osoby udzielaj╣cej informacji wymaga tak┐e rozpowszechnienie zapis≤w fonicznych i wizualnych. Natomiast postΩpowanie zwi╣zane z przedstawianiem w programach TVP S.A. wΩz│owych spraw publicznych reguluje art.23 Ustawy o Radiofonii i Telewizji z 29.12.1992 oraz rozporz╣dzenie KRRiT z 13.05.1994. W tych uwarunkowaniach dzia│aµ musi w Polsce telewizja publiczna, szczeg≤lnie w zakresie informacji i publicystyki.

Wydaje mi siΩ, ┐e generalnie przepisy dotycz╣ce funkcjonowania telewizji publicznej s╣ przestrzegane. Du┐e do£wiadczenie w tym zakresie, stawia TVP S.A. na dobrej pozycji w por≤wnaniu do telewizji komercyjnych. ZasiΩg jej odbioru i mnogo£µ program≤w informacyjno-publicystycznych powoduj╣, ┐e dociera ona do szerokiego og≤│u odbiorc≤w pod tzw. ôstrzechyö. Jest najwiΩkszym producentem informacji telewizyjnych w Polsce. Wsp≤│pracuje z wiΩkszo£ci╣ £wiatowych agencji informacyjnych. Transmituje tak┐e obrady Polskiego Parlamentu, istotne wizyty mΩ┐≤w stanu, kongresy i miΩdzynarodowe spotkania. Przygotowuje codziennie ponad 20 wyda± audycji informacyjnych (np.: Wiadomo£ci, Panorama, Teleexpress, W centrum uwagi). Programy te maj╣ ogromn╣ widowniΩ w kraju, np.: w 1996 ogl╣da│o je £rednio ok. 41% widz≤w.

Programy informacyjne telewizji publicznej uzupe│niaj╣ siΩ w zakresie tre£ci, formy i czasu nadawania. Dla wnikliwego telewidza istnieje wiΩc mo┐liwo£µ zapoznania siΩ z r≤┐nym spojrzeniem na dany problem. Nie oznacza to, ┐e poszczeg≤lne redakcje TVP S.A. s╣ ca│kowicie apolityczne i niezale┐ne. Og≤lnie znane s╣ pr≤by oddzia│ywania polityk≤w na media, a szczeg≤lnie telewizjΩ publiczn╣. Uwa┐am, ┐e pod tym wzglΩdem lepsz╣ sytuacje maj╣ telewizje komercyjne, czΩsto zwi╣zane z danym cz│owiekiem czy opcj╣ polityczn╣. DziΩki korzystniejszym warunkom finansowania i organizacji, obserwujΩ czΩsto atrakcyjniejsze formy dzia│alno£ci publicystycznej tych telewizji. Przyk│adowo popularna audycja TVP S.A. ôTok Szokö nadawana jest obecnie w P.T.S. POLSAT S.A.

Wed│ug mojej wiedzy problemem telewizji publicznej jest tak┐e nadmierna struktura administracyjna i sposoby zarz╣dzania. TVP S.A. jest sp≤│k╣ skarbu pa±stwa podlegaj╣c╣ wp│ywom i kontroli ze strony r≤┐nych komisji Sejmu i Senatu, co utrudnia procesy restrukturyzacyjne. Tymczasem telewizje komercyjne czerpi╣ w tym zakresie pomys│y na£laduj╣ce telewizje zagraniczne co u│atwia im prywatna w│asno£µ. Istotnym zagadnieniem w organizacji telewizji niepublicznych jest tworzenie ich od nowa, czΩsto w oparciu o wieloletnie do£wiadczenia, umo┐liwiaj╣ce unikniΩcie pope│nionych b│Ωd≤w w tzw. telewizji pa±stwowej. TVP S.A. jako spadkobierca minionej epoki borykaµ siΩ musi z wieloma problemami, zw│aszcza dotycz╣cymi struktury zatrudnienia. Strategie dzia│ania i podstawowe za│o┐enia reformy TVP S.A. zosta│y przyjΩte we wrze£niu 1997r. Wymaga│y one wielomiesiΩcznych konsultacji z organizacjami zwi╣zkowymi, Krajow╣ Rad╣ Radiofonii i Telewizji, sejmow╣ Komisj╣ Kultury i îrodk≤w Przekazu, a tak┐e szerokiej debaty prasowej. ôStrategiaö ta r≤┐ni│a siΩ od koncepcji KRRiT wieloma szczeg≤│ami zw│aszcza w zakresie dzia│a± producenckich i technologiczno-technicznych. Wskazuje to jak skomplikowanym procesem s╣ przemiany dotycz╣ce telewizji publicznej.

Uwa┐am, ┐e pozytywnym zjawiskiem w TVP S.A. s╣ formy samokontroli w zakresie program≤w informacyjnych. Wed│ug bada± programy polskiej telewizji publicznej s╣ podstawowym ƒr≤d│em informacji dla 82% respondent≤w. Ponad 70% ocenia programy te jako dobre i bardzo dobre, a 65% badanych za wiarygodne. Ponad po│owa badanych twierdzi, ┐e TVP S.A. jest neutralna w prezentowaniu ┐ycia politycznego i spo│ecznego. Co trzeci Polak (34%) uwa┐a program TVP S.A. za lepszy od programu innych stacji, 15% ocenia go jako gorszy, a 41% ┐e jest taki sam. Dwie trzecie Polak≤w (66%) uwa┐a, ┐e telewizja publiczna ma do wype│nienia wobec spo│ecze±stwa szczeg≤lne obowi╣zki okre£lane jako ômisjaö, 21% jest przeciwnego zdania. W opinii spo│ecznej misja ta polega na dostarczaniu informacji (53%), edukowaniu (36%), a znacznie rzadziej dostarczaniu rozrywki (12%). Co zgodne jest z dokumentami ôMisja TVP S.A.ö jako nadawcy publicznego. NajwiΩcej pozytywnych ocen przyznano telewizji publicznej za pe│nienie roli informacyjnej w zakresie wydarze± krajowych (83%) jak i zagranicznych (87%). Nieco mniej odbiorc≤w aprobuje spos≤b realizowania telewizji edukacyjnej (69%) oraz rozrywkowej (67%). Jedna trzecia odbiorc≤w odczuwa niedosyt wiadomo£ci o spo│ecze±stwie, a jedna czwarta o kulturze i o gospodarce. Nawet niezadowoleni wskazuj╣ na rzetelne informowanie i popularyzacjΩ wiedzy. W opinii odbiorc≤w TVP S.A. w wysokim stopniu stosuje siΩ do ustawowych zasad dotycz╣cych tre£ci nadawanych program≤w.

Uwa┐am, ┐e w formule polskiej telewizji publicznej spraw╣ najistotniejsz╣ jest jednak jej d│ugoletnia tradycja, tak bardzo wa┐na w ┐yciu ka┐dego spo│ecze±stwa. Przyzwyczajenie Polak≤w w kraju i zagranic╣ do odbioru telewizji publicznej jest nie do przecenienia. My£lΩ, ┐e pomys│y niekt≤rych polityk≤w dotycz╣ce likwidacji TVP S.A. s╣ nierealne i nie zostan╣ nigdy zrealizowane. Podsumowuj╣c przedstawiony pogl╣d na dzia│alno£ci telewizji publicznej w Polsce, wa┐ne jest podkre£lenie, ┐e funkcjonuje ona w trudnych realiach i warunkach geopolitycznych. Walka o w│adze, zmiany przepis≤w, szybkie wprowadzanie najistotniejszych reform spo│ecznych czΩsto powoduj╣ w mediach dezinformacjΩ. W chaosie polityki informacyjnej telewizja publiczna odgrywa niezwykle wa┐n╣, szczeg≤ln╣ rolΩ. Dla wiΩkszo£ci zagubionego spo│ecze±stwa stara siΩ byµ rzetelna i wiarygodna. Dlatego ta jej rola wyda│a mi siΩ godna podkre£lenia.