Cz│owiek

Badaj╣c przesz│o£µ cz│owieka antropologowie natknΩli siΩ na trudne zagadnienie: od kt≤rego momentu przodek cz│owieka ma siΩ ju┐ prawo nazywaµ tym imieniem?

Cz│owiek wyodrΩbni│ siΩ od pozosta│ych zwierz╣t przez swoj╣ inteligencjΩ, kt≤ra zale┐y od rozwoju i z│o┐ono£ci jego m≤zgu. Ale bardzo trudno rozstrzygn╣µ podobne w╣tpliwo£ci na podstawie badania m≤zgoczaszek kopalnych, kt≤re nale┐a│y do pierwszych cz│owiekowatych maj╣cych ju┐ charakterystyczn╣ ludzk╣ inteligencjΩ. Rozr≤┐nianie cz│owieka od zwierz╣t opieramy r≤wnie┐ na podstawie wytwor≤w jego inteligencji: narzΩdzi, kt≤re po sobie pozostawi│.

Rzeczywi£cie, zdolno£µ wytwarzania narzΩdzi jest typowa dla cz│owieka. ZwierzΩta mog╣ je u┐ytkowaµ, ┐adne jednak ich nie wykonuje. Zdolno£µ produkowania narzΩdzi jest zasadniczym kryterium pozwalaj╣cym decydowaµ, czy szcz╣tki kopalne dotycz╣ jeszcze zwierzΩcia, czy ju┐ istot ludzkich. NarzΩdzia kamienne s╣ trwa│e, trwalsze od ko£ci. Nic dziwnego, ┐e znamy je znacznie lepiej ni┐ szcz╣tki tych, kt≤rzy je wykonali. CzΩsto geologowie mog╣ okre£liµ wiek narzΩdzi kamiennych, opieraj╣c siΩ na ska│ach, w kt≤rych je odnaleziono.Do dzisiaj nie wykryto ┐adnego narzΩdzia, pochodz╣cego z epoki plejstoce±skiej, kt≤ra zako±czy│a siΩ przed milionem lat. Najstarsze narzΩdzia pojawiaj╣ siΩ dopiero w plejstocenie. Najstarsze narzΩdzia, nazwane ôpaleotycznymiö{z gr. Palaios- dawny i Litos- kamie±}.Epoka kamienna, dziel╣ca siΩ na: starsz╣, £rodkow╣ i m│odsza{paleolit, mezolit i neolit}, jest etapem rozwoju technicznego wykonania, a nie epok╣ £ci£le okre£lon╣ wiekowo.W r≤┐nych czΩ£ciach £wiata ko±czy siΩ ona w r≤┐nych momentach: na Bliskim Wschodzie nast╣pi│o to oko│o 4000 lat B.C., chocia┐ i dzi£ jeszcze niekt≤re ludy ┐yj╣ w epoce kamiennej.Austalopihecinae lub australopiteki odkryte w Afryce Pd. s╣ na og≤│ zaliczanie ju┐ do cz│owiekowatych. Ko£ci ich szkieletu wykazuj╣ cechy podobne ludzkim. Ich czaszki znaleziono w jaskiniach razem z czaszkami pawian≤w. Te ostatnie nosz╣ wszystkie £lady podobnych cios≤w, jak gdyby by│y zabijane uderzeniem jakiej£ broni w g│owΩ. Gdyby tak by│o rzeczywi£cie, znaczy│oby to, ┐e australopiteki u┐ywa│y narzΩdzi.Obok ko£ci australopitek≤w znajdowano r≤wnie┐ ob│upywane kamienie, kt≤re mog│yby graµ rolΩ prymitywnych narzΩdzi, nie ma jednak pewno£ci, ┐e by│y wytwarzane przez australopiteki.

W roku 1959 odkryto w Tanganice osady o wieku oko│o 500 000 lat, na kt≤rych znaleziono ob│upane otoczaki, stanowi╣ce bezspornie najstarsze ze znanych narzΩdzi, a obok czaszkΩ australopiteka nazwanego zinjantropem albo cz│owiekiem z Oldoway, kt≤remu przypisano ich wytworzenie. Australopiteki by│y prawdopodobnie bardzo rozpowszechnione w Afryce. Nie znaleziono ich £lad≤w w osadach starszych ni┐ p≤│tora miliona lat. Jednak┐e musia│y siΩ one oddzieliµ od cz│owiekowatych znacznie wcze£niej i nie s╣ naszymi przodkami. P≤ƒniej od tych ostatnich, prawie w czasach cz│owieka z Oldoway, ┐y│ na wschodzie pitekantrop.Czaszki i ko£ci pitekantropa znaleziono na Jawie, a tak┐e w jaskiniachChou-kou-tien ko│o Pekinu te┐ liczne szcz╣tki o podobnych kszta│tach. Szcz╣tki jawajskie datuj╣ siΩ sprzed oko│o 500 000 lat, a peki±skie nie przekraczaj╣ 300 000 lat. Podobnie jak australopitek, r≤wnie┐ pitekantrop charakteryzuje siΩ silnymi │ukami brwiowymi i cofniΩtym czo│em. Jego m≤zg, bardziej rozwiniΩty ni┐ u ma│py, stanowi│ tylko 2/3 m≤zgu wsp≤│czesnego cz│owieka. Kszta│t i ustawienie zΩb≤w przypomina ludzkie. Na koniec pitekantrop chodzi│ ju┐ w postawie pionowej. W jaskiniach znaleziono narzΩdzia i £lady ognisk; a wiΩc umia│ on ju┐ rozniecaµ ogie±.»uchwy i zΩby pitekantropa znajdowano r≤wnie┐ w Europie i Afryce. Antropologowie s╣dz╣, ┐e pitekantrop pojawi│ siΩ najpierw w Afryce, sk╣d rozprzestrzeni│ siΩ na Bliski Wsch≤d w pocz╣tkach plejstocenu, i od niego pochodzi cz│owiek neandertalski oraz wsp≤│czesny.Neandertalczycy{Homo neandertalensis} ┐yli w Azji i w Europie Wschodniej przed 50-70 tysi╣cami lat. Nale┐╣ oni do najlepiej poznanych w£r≤d wymar│ych Hominidae. Swych zmar│ych grzebali w grotach, w kt≤rych ┐yli; znaleziono tam wiele kompletnych szkielet≤w.Cz│owiek neandertalski by│ do£µ niski, £redni wzrost mΩ┐czyzn osi╣ga│ 1.60metra, a kobiet- 1.40 metra. Cia│o mia│ przysadziste, twarz i czaszkΩ stosunkowo du┐╣, │uki brwiowe wydatne. Jego czaszka by│a w╣ska, sp│aszczona od g≤ry i wyd│u┐ona ku ty│owi. Cz│owiek ten wykonywa│ najrozmaitsze narzΩdzia, przeznaczone do r≤┐nych czynno£ci: skrobaki, krzemienne ostrza itp. Poluj╣c na mamuty czy na nosoro┐ce, pos│ugiwa│ siΩ drewnianym oszczepem. Kamienne kule znalezione w grotach neandertalczyk≤w musia│y im s│u┐yµ jako pociski. Ci pierwotni ludzie musieli ju┐ mieµ jakie£ ┐ycie duchowe, skoro grzebali swych zmar│ych, niekiedy ze specjalnym ceremonia│em. Znaleziono krzemienne narzΩdzia pochowane razem z cia│em neandertalczyka, kt≤rego czaszkΩ otoczono rytualnym pier£cieniem z kamieni.Neandertalczycy rozprzestrzenili siΩ szeroko. Odkryto ich liczne szcz╣tki w Europie, w Palestynie, w Rosji i w Afryce P≤│nocnej.

Oko│o 30 000 lat temu my£liwi z gatunku Homo sapiens przybyli ze wschody do Europy. Neandertalczycy wygiΩli w tym czasie, przypuszczalnie wyparci przez nowo przyby│ych, kt≤rzy byli lepiej wyposa┐eni w bro± i narzΩdzia. W innych okoliczno£ciach neandertalczycy przetrwali a┐ do ko±ca plejstocenu. Wytworzyli oni nowe formy, jakkolwiek ci╣gle jeszcze neandetaloidalne: cz│owieka rodezyjskiego w Afryce Pd. i cz│owieka z Solo- na Jawie. Jednak┐e przed ko±cem plejstocenu, a wiΩc oko│o 10 000 lat temu, wszyscy oni wyginΩli.

Wszyscy wsp≤│cze£ni nam ludzie nale┐╣ do gatunku Homo sapiens. Musia│ siΩ on wiΩc pojawiµ najpierw w Afryce. Najstarsze jednak jego kompletne szkielety przekraczaj╣ 30 000 lat, to jest epoki, w kt≤rej ten gatunek pojawi│ siΩ w Europie. Ten pierwszy Homo sapiens nazywany jest cz│owiekiem z Cro-Magnon. Wyrabia│ on narzΩdzia w wi≤r≤w krzemiennych, od│upywanych uderzeniem z bry│y krzemienia, kt≤re przerabia│ na narzΩdzia stopniowo poprawiaj╣c: tak powsta│y skrobaki do oczyszczania sk≤r zwierzΩcych, no┐e, ostrza, rylce do rzeƒbienia w ko£ci lub kamieniu. Europejskie kultury g≤rnego paleolitu: sztalpero±ska, orinacka, grawecka, solutre±ska i magdale±ska, rozr≤┐niane na postawie odmian tych narzΩdzi. Wszystkie te ludy ┐y│y z polowania. Niekt≤re jednak specjalizowa│y siΩ, tak np. ludy kultury solutrejskiej przede wszystkim polowa│y na dzikie konie.

Pod koniec paleolitu rozwinΩ│a siΩ sztuka. Ludy kultury graweckiej z Europy Wschodniej wykonywa│y pos╣┐ki kobiet a cios≤w mamuta. Te ≤wczesne ôweneryö, przedstawiaj╣ce przypuszczalnie boginiΩ-matkΩ, znalezione zosta│y w szcz╣tkach najstarszych na £wieci dom≤w na îl╣sku, kt≤re by│y nawet ogrzewane wΩglem, wydobywanym z pobliskich z│≤┐.

Ludzie kultury solutrejskiej ryli p│askorzeƒby przedstawiaj╣ce zwierzΩta. Jedna z nich, znaleziona w Roc we Francji pod skalnym nawisem, by│a pieczo│owicie zakopana licem ku do│owi; widocznie rzeƒbiarze zmuszeni byli j╣ tam pozostawiµ.Archeologowie s╣dz╣, ┐e pod koniec plejstocenu sztuka by│a praktyk╣ magiczn╣, maj╣c╣ na celu zapewnienie powodzenia w │owach, poniewa┐ dzi£ jeszcze niekt≤re plemiona my£liwskie wierz╣, ┐e rysuj╣c zwierzΩ, chwyta siΩ jego duszΩ i p≤ƒniej │atwiej bΩdzie je zabiµ. Cz│owiek orinacki i cz│owiek magdale±ski u┐ywali do malowide│ py│u ze zmielonych ska│, zmieszanego z t│uszczem zwierzΩcym.W grotach wapiennych we Francji i w Pirenejach odkryto przepiΩkne malowid│a zwierz╣t, czΩsto pokryte kreskami, przedstawiaj╣cymi dzidy i strza│y. Te obrazy nie mia│y bynajmniej na celu ozdobienia £cian siedzib mieszkalnych. Ludzie ┐yli w grotach wy│╣cznie u ich wylot≤w, blisko £wiat│a i ciep│a s│onecznego, podczas gdy rysunki owe znajduj╣ siΩ najczΩ£ciej bardzo daleko w g│Ωbi jaski±. Niekiedy, by do nich dotrzeµ, trzeba przebyµ lodowate rzeki podziemne, przedzieraµ siΩ przez g╣szcz stalagmit≤w. CzΩsto fresk taki przykrywa inny, starszy, co zupe│nie nie wskazuje, jakoby celem jego by│o zdobienie.Ludzie paleolitu byli zasadniczo koczownikami. »yli za zwierzyny, z owoc≤w i nasion. Nie znali ani hodowli, ani uprawy ro£lin. I dzi£ jeszcze ┐yje w ten spos≤b kilka lud≤w, jak Pigmeje z dorzecza Kongo, tubylcy Australii czy Eskimosi. Pod koniec plejstocenu cz│owiek wymy£li│ liczne urz╣dzenia, kt≤re pozwoli│y mu lepiej wykorzystywaµ swoje £rodowisko.Gdy ostatnie lody sp│ynΩ│y, szczepy, dotychczas izolowane, mog│y zmieniaµ miejsce pobytu. DziΩki temu zaczΩ│y siΩ ze sob╣ spotykaµ, wymieniaj╣c pomys│y, rozpoczynaj╣c w ten spos≤b poch≤d postΩpu.