POJ╩CIE I ZADANIA ANALIZY EKONOMICZNEJ
Analiza ekonomiczna dzia│alno£ci gospodarczej jest to zesp≤│ czynno£ci badawczych, dotycz╣cych jej wynik≤w rzeczowych i finansowych, stanu ekonomicznego i pozycji na rynku oraz organizacji proces≤w i metod dzia│ania.
PojΩcie analizy ekonomicznej odnosi siΩ do metody badania naukowego, kt≤ra polega na roz│o┐eniu badanego przedmiotu lub zjawiska na czΩ£ci sk│adowe, w celu wykrycia sk│adnik≤w przyczyniaj╣cych siΩ do kszta│towania danego podmiotu lub zjawiska.
Celem analizy ekonomicznej jest przygotowanie odpowiednich informacji stanowi╣cych podstawΩ do podejmowania decyzji gospodarczych. Analiza ekonomiczna zapoznaje z wystΩpuj╣cymi faktami i zjawiskami oraz ustala przyczyny tych zjawisk i fakt≤w. Analiza ekonomiczna s│u┐y do oceny dzia│alno£ci i jej skutk≤w. Wyniki te s│u┐╣ przede wszystkim do samokontroli i samooceny w│asnej dzia│alno£ci. Na podstawie danych analizy ekonomicznej mo┐na ustaliµ, czy dotychczasowa dzia│alno£µ przebiega zgodnie z za│o┐eniami oraz mo┐na okre£liµ i uzasadniµ najkorzystniejsze kszta│towanie siΩ dzia│alno£ci w przysz│o£ci.
Zesp≤l czynno£ci koncepcyjnych, rachunkowych i por≤wnawczych, sk│adaj╣cych siΩ na analizΩ ekonomiczn╣, ma na celu:
- zebranie odpowiednich informacji o stanie faktycznym, jego przyczynach i tendencjach,
- krytyczn╣ ocenΩ istniej╣cego stanu, zamierze± i tendencji,
przeprowadzenie rachunku ekonomicznego, kt≤ry ustali│by skutki tego stanu,
- okre£lenie i uzasadnienie najkorzystniejszego rozwi╣zania,
- postawienie wniosk≤w pozwalaj╣cych na powziΩcie prawid│owych decyzji gospodarczych.
Przeprowadzenie analizy ekonomicznej jest konieczne dla racjonalnego gospodarowania i osi╣gania optymalnych efekt≤w ekonomicznych.
Realizuj╣c przedmiotowy zakres swego dzia│ania, analiza ekonomiczna spe│nia nastΩpuj╣ce zadania:
- umo┐liwia zapoznanie siΩ z zadaniami dzia│alno£ci gospodarczej i ich realizacj╣
- umo┐liwia zapoznanie siΩ ze stanem ekonomicznym czynnik≤w produkcji i metodami gospodarowania
- umo┐liwia zapoznanie siΩ z wynikami finansowymi dzia│alno£ci
- umo┐liwia por≤wnanie dzia│alno£ci analizowanego podmiotu gospodarczego z wynikami poprzednich okres≤w oraz z dzia│alno£ci╣ innych przedsiΩbiorstw
Prawid│owa analiza musi spe│niaµ cztery podstawowe warunki tj.:
- operatywno£µ, tzn. ┐e badania i wyci╣ganie wniosk≤w powinny byµ przeprowadzane w takim terminie, aby mog│y one s│u┐yµ do podejmowania bie┐╣cych decyzji;
- konkretno£µ, tzn. ┐e badania i oceny powinny umo┐liwiaµ wyprowadzanie £cis│ych, skonkretyzowanych wniosk≤w;
- elastyczno£µ, tzn. ┐e metody analizy powinny byµ dostosowane do zmiennych warunk≤w i potrzeb;
- dynamiczno£µ, tzn. ┐e badania i oceny powinny ujmowaµ procesy gospodarcze w ich rozwoju.
Rodzaje analizy ekonomicznej
Analizy ekonomiczne mo┐na rozpatrywaµ ze wzglΩdu na:
- stopie± szczeg≤│owo£ci bada± analitycznych,
- zakres przedmiotowy bada± analitycznych,
- czΩstotliwo£µ i czas przeprowadzania analizy,
- zastosowane metody badawcze,
- rodzaj informacji analitycznej.
Ze wzglΩdu na stopie± szczeg≤│owo£ci bada± analitycznych rozr≤┐nia siΩ analizΩ:
- og≤ln╣,
- szczeg≤│ow╣.
Analiza og≤lna dokonuje oceny dzia│alno£ci gospodarczej za pomoc╣ syntetycznych wskaƒnik≤w, bez ustalania przyczyn kszta│towania siΩ ocenianych wielko£ci.
Analiza szczeg≤│owa jest zwi╣zana z wnikliwym badaniem zwi╣zk≤w i zale┐no£ci miΩdzy badanymi zjawiskami.
Ze wzglΩdu na zakres przedmiotowy bada± rozr≤┐nia siΩ analizΩ: - odcinkow╣,
- kompleksow╣ (ca│o£ciow╣).
Analiza odcinkowa polega na odrΩbnym badaniu r≤┐nych dziedzin dzia│alno£ci, Przy badaniach odcinkowych zawΩ┐a siΩ wp│yw kszta│tuj╣cych badane zjawisko czynnik≤w do bliskich zale┐no£ci bez stwierdzania nastΩpstw w innych dziedzinach dzia│alno£ci. Z odcinkowych bada± zestawia siΩ og≤ln╣ ocenΩ i na tej podstawie wyci╣ga wnioski.
Analiza kompleksowa jest analiz╣ ujmuj╣c╣ ca│okszta│t dzia│alno£ci przedsiΩbiorstwa. Polega ona na badaniu zjawisk we wzajemnej wsp≤│zale┐no£ci skutk≤w i przyczyn. Pozwala to na ustalenie przyczyny pierwotnej. Analiza kompleksowa umo┐liwia pe│niejsz╣ ocenΩ i wyci╣gniΩcie g│Ωbszych wniosk≤w.
Ze wzglΩdu na czΩstotliwo£µ i czas przeprowadzania rozr≤┐nia siΩ:
- analizy ci╣g│╣, okresow╣ i doraƒn╣,
- analizΩ wstΩpn╣, bie┐╣c╣ i nastΩpn╣.
Analizy ci╣g│e s╣ przeprowadzane przez ca│y okres prowadzenia dzia│alno£ci gospodarczej i dotycz╣ zwykle pojedynczych zjawisk i proces≤w.
Analizy okresowe: roczne, kwartalne i miesiΩczne, przeprowadzane s╣ dla dokonania oceny dzia│alno£ci w badanym okresie.
Analizy doraƒne podejmowane s╣ jednorazowo w £ci£le okre£lonym celu (np. w przypadku zdecydowanego spadku sprzeda┐y).
Analiza wstΩpna jest przeprowadzana przed podjΩciem decyzji lub ustaleniem planu. Podstawowym jej celem jest dokonywanie oceny efektywno£ci zamierzonych wielowariantowych dzia│a± i wybranie wariantu optymalnego.
Analiza bie┐╣ca - przeprowadzana jest w trakcie realizacji okre£lonych zada± i proces≤w. Zadaniem jej jest wykrycie nieprawid│owo£ci i s│abych ogniw dzia│ania oraz wykazanie osi╣gniΩtych wynik≤w.
Analiza nastΩpna przeprowadzana jest po zako±czeniu okresu lub przedsiΩwziΩcia. Ma ustaliµ faktyczne wyniki, ich przyczyny i skutki.
Ze wzglΩdu na zastosowane metody badawcze rozr≤┐nia siΩ analizΩ:
- funkcjonaln╣,
- decyzyjn╣.
Analiza funkcjonalna polega na badaniu dzia│alno£ci w podziale na czΩ£ci wed│ug spe│nianych funkcji (zaopatrzenie, produkcja, zbyt, zarz╣dzanie). Jej przeprowadzaniem zajmuj╣ siΩ poszczeg≤lne s│u┐by dzia│aj╣ce w przedsiΩbiorstwie. Istnieje zatem mo┐liwo£µ sprzecznego interpretowania wynik≤w analizy.
Analiza decyzyjna k│adzie nacisk na porz╣dkowanie zjawisk wed│ug zale┐no£ci przyczynowo-skutkowych i grupuje je wok≤│ okre£lonej decyzji.
Ze wzglΩdu na rodzaj informacji analitycznej rozr≤┐nia siΩ analizΩ:
- wskaƒnikow╣,
- zale┐no£ciow╣.
W analizie wskaƒnikowej ocenΩ dzia│alno£ci gospodarczej przeprowadza siΩ w oparciu o dobrane i zweryfikowane wskaƒniki i wsp≤│czynniki.
Analiza zale┐no£ciowa stanowi kontynuacjΩ analizy wskaƒnikowej i zmierza do wyja£nienia przyczyn kszta│towania siΩ wskaƒnik≤w i wsp≤│czynnik≤w.
Metody analizy ekonomicznej
Podstawowe prace analityczne wykonywane s╣ dwoma metodami:
- metod╣ por≤wna±,
- metod╣ kolejnych podstawie±.
Metoda por≤wna±, zwana te┐ metod╣ odchyle±, s│u┐y do przeprowadzenia oceny og≤lnej. Metoda por≤wna± polega na zestawieniu cech (wielko£ci) badanego zjawiska oraz na ustaleniu r≤┐nic miΩdzy nimi. Por≤wnanie dotyczy cech zjawiska czy faktu, wyra┐onych w okre£lonych miernikach za pomoc╣ liczb bezwzglΩdnych lub wzglΩdnych. Liczbami wzglΩdnymi s╣ wszelkie miary statystyczne om≤wione w podrΩczniku statystyki. R≤┐nice stanowi╣ odchylenia miΩdzy wielko£ciami por≤wnywanych zjawisk i fakt≤w.
Badane zjawiska nale┐y por≤wnaµ z wielko£ciami:
- postulowanymi w planach i normach,
- okres≤w ubieg│ych,
- innych przedsiΩbiorstw,
- zmian w strukturze,
- zjawisk wsp≤│zale┐nych.
Por≤wnanie wielko£ci z postulowanymi w planach i normach, np. faktyczn╣ produkcjΩ z planowan╣ produkcj╣, faktyczny zapas materia│u z norm╣ zapasu, pozwala ustaliµ r≤┐nice wskazuj╣ce na przekroczenie lub niewykonanie plan≤w i norm.
Por≤wnanie z okresami ubieg│ymi, np. por≤wnanie obrotu towarowego roku badanego z obrotem roku ubieg│ego (lub por≤wnanie ich w kwarta│ach), pozwala uzyskaµ dane o dynamice zjawiska. Por≤wnanie zjawisk w czasie ilustruje tabela.
Por≤wnanie ze zjawiskami tego samego typu wystΩpuj╣cymi w innych przedsiΩbiorstwach, np. czas nie przepracowany robotnik≤w przedsiΩbiorstwa badanego z czasem nie przepracowanym robotnik≤w innych przedsiΩbiorstw pracuj╣cych w podobnych warunkach, daje mo┐liwo£µ ustalenia r≤┐nic w poziomie techniczno-ekonomicznym badanego przedsiΩbiorstwa.
Por≤wnanie struktury zjawisk, np. zatrudnienia robotnik≤w z zatrudnieniem og≤│u pracownik≤w, zatrudnienia pracownik≤w umys│owych z zatrudnieniem robotnik≤w, daje mo┐liwo£µ ustalenia prawid│owo£ci ekonomicznych.
Por≤wnanie z wielko£ciami wsp≤│zale┐nymi, np. kszta│towania siΩ lub wzrostu wydajno£ci pracy z kszta│towaniem siΩ lub wzrostem £rednich p│ac, wzrostu produkcji ze wzrostem koszt≤w, pozwala na zbadanie prawid│owo£ci kszta│towania siΩ wzajemnie warunkuj╣cych siΩ wielko£ci.
Przy stosowaniu metody por≤wna± ocenia siΩ badane zjawisko za pomoc╣ odchyle±. Odchylenia s╣ to r≤┐nice miΩdzy wielko£ciami por≤wnywanymi.
Odchylenia oznacza siΩ znakami + lub -. Znakiem + oznacza siΩ odchylenia w≤wczas, gdy wielko£µ badana jest wiΩksza od wielko£ci przyjΩtej za podstawΩ por≤wna±. Znakiem - oznacza siΩ odchylenia w≤wczas, gdy wielko£µ badana jest mniejsza od wielko£ci przyjΩtej za podstawΩ por≤wnali. Znaki + i - nie wskazuj╣ wiΩc na pozytywne czy negatywne kszta│towanie siΩ zjawiska badanego, ale na kierunek odchyle±. Ocena odchyle± zale┐y od istoty zjawiska i aktualnej sytuacji, np. wzrost produkcji nale┐y oceniµ pozytywnie tylko w przypadku, gdy nic ma nadmiaru danych wyrob≤w gotowych. Wzrost koszt≤w mo┐e nie byµ oceniany ujemnie, je┐eli r≤wnocze£nie wystΩpuje wzrost jako£ci produkcji.
Rozr≤┐nia siΩ odchylenia bezwzglΩdne i wzglΩdne.
Odchylenia bezwzglΩdne s╣ to r≤┐nice wystΩpuj╣ce w tych samych zjawiskach, a wynikaj╣ce z por≤wnania wielko£ci badanej z wielko£ci╣ przyjΩt╣ za podstawΩ por≤wna±.
Odchylenia wzglΩdne s╣ to r≤┐nice wystΩpuj╣ce w zjawiskach wsp≤│zale┐nych, a wynikaj╣ce z por≤wnania dw≤ch r≤┐norodnych zjawisk. Odchylenia wzglΩdne wystΩpuj╣ g│≤wnie przy zjawiskach towarzysz╣cych, kt≤rych wielko£ci koryguje siΩ w zale┐no£ci od zjawisk wiod╣cych, np. przy badaniu koszt≤w mo┐na koszty faktyczne ubieg│ego okresu skorygowaµ o wykonanie produkcji w okresie analizowanym.
Metoda por≤wna± ma zastosowanie g│≤wnie przy analizie og≤lnej i wskaƒnikowej, pozwala tylko na ustalenie odchyle±.
Metoda kolejnych podstawie±, zwana te┐ metod╣ podstawie± │a±cuchowych, s│u┐y do przeprowadzania analizy szczeg≤│owej badanego zjawiska w przypadku, gdy na ustalone odchylenie wp│ywa kilka czynnik≤w. Metoda kolejnych podstawie± jest przed│u┐eniem bada± analitycznych prowadzonych metod╣ por≤wna±. Za pomoc╣ metody por≤wna± ustala siΩ odchylenia samego zjawiska i odchylenia ka┐dego czynnika, kt≤ry spowodowa│ odchylenia og≤lne. Jednak┐e wysoko£µ wp│ywu ka┐dego czynnika na og≤lne odchylenie mo┐liwe jest do ustalenia tylko metod╣ kolejnych podstawie±.
Przedstawianie wynik≤w analizy ekonomicznej
Wyniki analizy ekonomicznej nale┐y w toku prowadzonych bada± i po ich zako±czeniu przedstawiµ w formie liczbowej, graficznej i opisowej.
Forma liczbowa polega na skonstruowaniu tablic statystycznych, w kt≤rych ujΩte s╣ liczby charakteryzuj╣ce badane zjawisko. R≤wnocze£nie nale┐y zapewniµ poln╣ czytelno£µ tablic statystycznych. Osi╣ga siΩ to przez prawid│owe skonstruowanie tablic, zrozumia│e tre£ci g│≤wki i boczku oraz unikanie zbytniej szczeg≤│owo£ci.
Forma graficzna polega na sporz╣dzeniu wykres≤w, przedstawiaj╣cych syntetycznie w spos≤b obrazowy badane zjawisko. Forma graficzna u│atwia obserwacjΩ przebiegu zjawisk, ich strukturΩ, kszta│towanie, wzajemn╣ zale┐no£µ itp. NajczΩ£ciej do prezentacji wynik≤w analizy ekonomicznej stosuje siΩ:
- wykresy na uk│adach wsp≤│rzΩdnych
- wykresy powierzchniowe, s│upkowe i ko│owe,.
Przy stosowaniu graficznej formy prezentacji wynik≤w analizy nale┐y dobraµ odpowiednie wykresy, w│a£ciwie je skonstruowaµ i przedstawiµ.
Forma opisowa polega na s│ownym opisaniu wynik≤w analizy badanego zjawiska. forma opisowa s│u┐y do: - przedstawienia informacji pozaliczbowych, - wyra┐enia opinii o zjawiskach ilustrowanych liczbowo, - wyra┐enia oceny badanych zjawisk,
- sformu│owania wniosk≤w wynikaj╣cych z przeprowadzonej analizy.
Organizacja prac analitycznych
Analiza ekonomiczna wymaga zazwyczaj znacznego nak│adu pracy os≤b wysoko kwalifikowanych, znaj╣cych dobrze od strony teoretycznej i praktycznej ekonomikΩ badanej dzia│alno£ci gospodarczej.
Analiza ekonomiczna jest domen╣ i podstawow╣ metod╣ dzia│ania s│u┐b ekonomicznych. W du┐ym przedsiΩbiorstwie kieruje i przeprowadza podstawowe prace analityczne specjalna kom≤rka analiz ekonomicznych. Funkcje te mo┐na r≤wnie┐ powierzyµ kom≤rce ekonomicznej. Analizy odcinkowe i problemowe wykonywane s╣ te┐ przez r≤┐ne kom≤rki specjalistyczne.
Ca│o£µ prac analitycznych wykonywana jest etapami uzale┐nionymi od rodzaju i celu analizy. NajczΩ£ciej w organizacji prac analitycznych wyr≤┐nia siΩ piΩµ etap≤w, kt≤re polegaj╣ na:
- etap I, okre£la problematykΩ, zakres i cel bada±; okre£lenie problematyki jest konieczne dla wskazania, jakie zjawiska powinny podlegaµ zbadaniu, z jak╣ szczeg≤│owo£ci╣, do jakich cel≤w i dla jakich potrzeb; w zale┐no£ci od tego ustala siΩ kierunek bada±;
- etap II, ustala metodykΩ badania; stosownie do ustalonej w etapie I problematyki, zakresu i celu bada± ustala siΩ metodΩ bada±, okres badany, metody prezentacji wynik≤w analizy, materia│y do przeprowadzania analizy itp.;
Zdefiniowanie problemu i cel≤w badania
Rozw≤j planu badania
Zbieranie danych
Analizowanie danych
Prezentacja wynik≤w
( Etapy prac analitycznych)
- etap III, przeprowadza og≤ln╣ ocenΩ badanego przedmiotu w celu ustalenia dalszych kierunk≤w bada±; w etapie tym zbiera siΩ dane liczbowe i pozaliczbowe o badanym przedmiocie, weryfikuje siΩ je pod wzglΩdem formalnym i merytorycznym oraz zestawia siΩ dane liczbowe w odpowiednie tablice statystyczne; tak przygotowany materia│ s│u┐y do opracowania wstΩpnej informacji i og≤lnej oceny oraz do ustalenia kierunk≤w bada± szczeg≤│owych;
- etap IV, przeprowadza badania szczeg≤│owe; pog│Ωbiaj╣ one analizΩ og≤ln╣ przeprowadzan╣ w etapie poprzednim; stosownie do kierunk≤w bada± szczeg≤│owych zbiera siΩ, weryfikuje i opracowuje dalsze materia│y analityczne, dotycz╣ce g│≤wnie przyczyn odchyle± stwierdzonych w analizie og≤lnej; badania szczeg≤│owe powinny byµ oparte na │a±cuchu powi╣za± przyczynowo-skutkowych i byµ zako±czone ocen╣ czynnik≤w wp│ywaj╣cych na badane zjawisko i ocen╣ skutk≤w oddzia│ywania tych czynnik≤w;
- etap V, opracowanie wniosk≤w wynikaj╣cych z przeprowadzonej analizy; wnioski powinny dotyczyµ projekt≤w decyzji, kt≤re nale┐a│oby podj╣µ w celu usuniΩcia nieprawid│owo£ci i poprawy dzia│alno£ci; wnioski mog╣ byµ przedstawione w postaci r≤┐nych wariant≤w ustalaj╣cych r≤wnocze£nie przewidywany wynik w wypadku podjΩcia proponowanej decyzji.