EURAZJA

Po│o┐enie

Ju┐ od staro┐ytno£ci we wschodniej czΩ£ci Morza îr≤dziemnego przeciwstawiano ziemie po│o┐one na zach≤d od Morza Egejskiego , kt≤re nazywano Europ╣ , l╣dowi le┐╣cemu na wschodzie i nazywa - nemu Azj╣ . O ile jednak pozosta│e kontynenty s╣ wyraƒnie wyodrΩ - bnione , to Europa i Azja tworz╣ jeden wielki , ci╣g│y obszar l╣dowy ,czyli kontynent . Rozr≤┐nienie Europy i Azji jest czysto umowne , choµ ze wzglΩdu na tradycjΩ i ô europocentryczny ö punkt widzenia wsp≤│czesnej nauki jest powszechnie stosowane , nawet w pracach fizycznogeograficznych , tzn . opartych o kryteria przyrodnicze , a nie historyczne . Kontynent obejmuj╣cy tradycyjn╣ EuropΩ i AzjΩ , nazwano w drugiej po│owie XIX w. Eurazj╣ . Wraz z poblisk╣ Afryk╣ i Australi╣ nale┐y on do zgrupowania l╣d≤w , oddzielonego wielkimi basenami oceanicznymi Atlantyku , Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku od drugiego mniejszego zgrupowania kt≤re tworz╣ : Ameryka P≤│nocna , Po│udniowa i Antarktyda . Pierwsze z tych zgrupowa± lokowane jest na umownej p≤│kuli wschodniej , drugie na p≤│kuli zachodniej , do kt≤rej jednak przy takim podziale nie mo┐na zaliczyµ Antarktydy . Eurazja stanowi p≤lnocn╣ czΩ£µ zgrupowania ô wschodniego ö i le┐ ca│kowicie na p≤│nocy od r≤wnika . Tylko w│╣czony umownie do Azji archipelag Indonezji po│o┐ony jest czΩ£ciowo na po│udnie od r≤wnika . Eurazja jest najwiΩkszym kontynentem globu ziemskiego , obejmuj╣cym oko│o 54 mln km kwadratowych powierzchni , co stanowi przesz│o 30 % wszystkich l╣d≤w Kontynent Eurazji odznacz siΩ nie tylko du┐╣ rozci╣g│o£ci╣ , lecz tak┐e masywno£ci╣ mimo licznych p≤│wysp≤w , m≤rz £r≤dziemnych i przybrze┐nych oraz wielkich zatok , kt≤re go otaczaj╣ .

Struktura i rzeƒba

Tektonika

Istnienie blok≤w kontynentalnych i zag│Ωbie± oceanicznych , tak charakterystycznych dla powierzchni litosfery , wi╣┐e siΩ z histori╣ i jej kszta│towania siΩ przez w wewnΩtrzne procesy w bryle ziemskiej . W historii rozwoju kontynentu Eurazji i jej dzisiejszej strukturze nie trudno odczytaµ, w jaki spos≤b i kiedy pocz╣tkowo izolowane bloki l╣dowe po│╣czy│y siΩ ze sob╣ i jak r≤┐nice budowy geologicznej . Najstarszymi o£rodkami l╣dowymi dzisiejszej Eurazji jest 6 prekambryjskich blok≤w , zwanych tarczami , pokrytych czΩ£ciowo seriami ska│ m│odszych . S╣ to platformy : wschodnioeuropejska , syberyjska , korea±sko - chi±ska , sundajska , obejmuje Indochiny i Borneo ( w £rodkowej czΩ£ci zapadaj╣ca pod powierzchniΩ morza ) , indyjska i arabska , kt≤ra jest w│a£ciwie czΩ£ci╣ platformy afryka±skiej . W orogenezie kaledo±skiej powsta│y g≤ry na p≤│nocno - zachodnich peryferiach platformy wschodnioeuropejskiej , a szcz╣tki tego │a±cucha zachowa│y siΩ w p≤│nocnej czΩ£ci Wysp Brytyjskich i na P≤│wyspie Skandynawskim oraz miejscami w obrΩbie m│odszych struktur fa│dowych zachodniej czΩ£ci Europy . Struktury hercy±skie czΩ£ciowo przeplataj╣ siΩ ale w zasadzie otaczaj╣ je od strony zewnΩtrznej , stanowi╣c dalszy etap w rozrastaniu siΩ lod≤w, jak r≤wnie┐ w spajaniu poszczeg≤lnych blok≤w prekambryjskich ze sob╣ . Ostatni etap kszta│towania siΩ kontynent≤w euroazjatyckiego stanowi│a orogeneza alpejska , dziel╣ca siΩ z reszt╣ na szerek faz . We wcze£niejszych fazach kt≤re rozpoczΩ│y siΩ jeszcze w erze mezozoicznej , powsta│y struktury fa│dowe p≤│nocno - wschodniej Syberii ( G≤ry Wiercho±skie , Czerskiego , Sichote Ali± ) Transhimalaje , pasma g≤rskiej centralnej czΩ£ci P≤│wyspu Indochi±skiego i p≤│wyspu Malakka . W m│odszych fazach , kt≤re mia│y miejsce w erze kezozoicznej , wykszta│ci│ siΩ potΩ┐ny , r≤wnole┐nikowy │a±cuch≤w alpi≤d≤w , po│o┐ony w strefie dziel╣cej bloki kontynentalne p≤│nocne ( europejski , syberyjski i chi±ski ) od blok≤w kontynentalnych po│udniowych ( afryka±sko - arabskiego oraz indyjskiego ) , kt≤re we wcze£niejszych etapach rozwoju Ziemi nale┐a│y do hipotetycznego l╣du , zwanego Godwan╣ . Wynikiem m│odszych ruch≤w tektonicznych s╣ wsp≤│czesne stosunki hipsometryczne. Kontynent Eurazji cechuje siΩ pod tym wzglΩdem najwiΩkszymi kontrastami. WystΩpuj╣ tu bowiem zar≤wno najwy┐sze g≤ry na Ziemi , jak i najg│Ωbsze depresje , najrozleglejsze wy┐yny i wielkie niziny.

Klimat

Zasadnicz╣ rolΩ w kszta│towaniu siΩ stosunk≤w klimatycznych na obszarze Euroazji odgrywaj╣ nastΩpuj╣ce czynniki :1. po│o┐enie pomiΩdzy r≤wnikiem a biegunem p≤│nocnym, a wiΩc w r≤┐nych strefach kr╣┐enia mas powietrza 2. wielka rozci╣g│o£µ l╣du i oddalenie jego wnΩtrza od oceanu, 3. otoczenie centralnych czΩ£ci Euroazji pasmami g≤rskimi.

Pasy klimatyczne P≤│nocne kra±ce kontynenty i wyspy arktyczne znajduj╣ siΩ w pasie klimat≤w oko│obieg≤nowych , znajduj╣cych siΩ pod wp│ywem mas powietrza arktycznego , a w zachodniej czΩ£ci kontynentu r≤wnie┐ polarno-morskiego. Lato trwa tutaj kr≤tko, a £rednia temperatura najcieplejszego miesi╣ca wynosi zaledwie kilka stopni. Na po│udnie od ko│a podbiegunowego a┐ po mniej wiΩcej kontynentu r≤wnie┐ polarno-morskiego. Lato trwa tutaj kr≤tko, a £rednia temperatura najcieplejszego miesi╣ca wynosi zaledwie kilka stopni. Na po│udnie od ko│a podbiegunowego a┐ po mniej wiΩcej 40 stopni celciusza szer. geogr. pn. rozci╣ga siΩ pas klimat≤w umiarkowanych o zmiennym w ci╣gu ca│ego roku typie pogody , spowodowanym mieszaniem siΩ ch│odnego powietrza polarnego (podbiegunowego) z ciep│ym powietrzem zwrotnikowym (w│a£ciwie podzwrotnikowym).

Wody

O ile uk│ad sieci rzecznej jest ukszta│towaniem powierzchni kontynentu i jego dziejami geologicznymi , o ile ilo£µ op│ywaj╣cych w≤d , wzglΩdnie brak w≤d powierzchniowych , jest funkcj╣ warunk≤w klimatycznych w szczeg≤lno£ci za£ opad≤w atmosferycznych i parowania , kt≤re z kolei zale┐╣ od temperatury i wilgotno£ci powietrza .

Obszary bezodp│ywowe i rzeki

Rozleg│o£µ kontynentu , odciΩcie jego wnΩtrza od ocean≤w przez wielkie bariery g≤rskie i zwi╣zana z tym sucho£µ kotlin wewnΩtrznych s╣ przyczyn╣ ┐e znaczne obszary Eurazji nie maj╣ odp│ywu do oceanu . Obszary bezodp│ywowe zajmuj╣ w Eurazji 17,7 mln km kwadratowych powierzchni ( tj. oko│o 32 % )